Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1847

Landbouw, Fabrijkwezen en Koophandel in Nederland, of Beschouwing van de meest gepaste middelen voor de welvaart van Neêrlands ingezetenen, voor den bloei van den Staat, en voor de vermindering en wering der toenemende Armoede, door M.H. de Graaff. Te Leeuwarden, bij D. Meindersma, Wz. 1845. In gr. 8vo. X en 434 bl. f 3-:

Als men de achter dit werk gedrukte lijst van andere opstellen des Schrijvers inziet, zal men bevinden, dat hij al in zeer wijd uiteenloopende vakken werkzaam is: want dáár ontmoet men I. Handboek der Nederlandsche Brievenposterij, en van alle andere middelen van vervoer te land en ter zee; II. Middeleeuwsche Vertellingen, Volksoverleveringen en Noordsche Gedichten; III. Luimige en ernstige Gedachten; IV. Historisch-romantische Verhalen uit de Geschiedenis van Friesland, Vlaanderen en Spanje. V. Satirieke, boertige en ernstige Schetsen en Fantasiën. Bij dat alles en velerlei komt nu het hier aangekondigde werk over Landbouw, Fabrijkwezen en Koophandel in Nederland, opgedragen aan de landbouwers, fabrikanten en kooplieden in ons Rijk, en in het bijzonder aan een aantal der onder die allen meest uitstekende, met namen opgesomde, mannen. Laat ons zien, hoe de Schrijver zich van zijne veelomvattende taak gekweten heeft.

Na eene vrij hoog, en voor een zoo praktisch werk welligt al te dichterlijk gestemde inleiding, waarin het door niemand betwijfelde nut van den landbouw, het fabrijkwezen en den koophandel wordt betoogd, handelt de Schrijver

[p. 225]

eerst over het fabrijkwezen in het algemeen, bl. 15-55; daarna, in het tweede hoofdstuk, over de fabrijken, welke in ons vaderland, in verband met de uitbreiding van den landbouw, het geschiktst kunnen worden uitgeoefend, bl. 56-198. Het derde hoofdstuk spreekt over de middelen, welke het fabrijkwezen en den landbouw kunnen bevorderen, bl. 199-244; het vierde, over den arbeid en de industriëele opleiding der jeugd, bl. 245-305; en het vijfde, over het ontstaan, de behandeling en de wering der armoede, bl. 306-390: terwijl het zesde of laatste hoofdstuk, van dáár tot het einde, de vraag beantwoordt: Wat eischt Neêrlands landbouw, fabrijkwezen en koophandel van de Regering, van de Nederlandsche Handelmaatschappij en van het volk?

Men ziet, dat wel het meeste over landbouw en fabrijkwezen gesproken wordt, en de handel, bij uitstekendheid zoogenoemd, (want ook de landbouwer en de fabrikant zijn, wel beschouwd, handeldrijvenden, zoo wel als de zechandelaren, winkeliers enz.) slechts aan het einde in het overzigt mede begrepen wordt. Doch men zou zich bedriegen, zoo men meende, dat derhalve de Schrijver aan het gewaande belang van landbouw en fabrijken den groothandel wilde prijs geven. Verre er van daan! Integendeel behoeven landbouw en fabrijken de vrijheid van den handel, zullen zij natuurlijk en bestendig kunnen bloeijen. Deze leer staat overal bij den Schrijver op den voorgrond, en hij vereenigt zich geheel met het oordeel der beroemdste Auteuren in het vak van handel en staathuishoudkunde. Bijzonder veel nieuws, ofschoon het aan eigene opmerkingen niet ontbreekt, zal men dus hier wel niet vinden; maar de verdienste van het werk schijnt ons meer gelegen in de zamenvatting der denkbeelden van anderen, en dat wel in onderling verband met betrekking tot de drie hoofdvoorwerpen van zijn onderzoek, dan in het nieuwe of treffende van zijne eigene begrippen. Dat de Heer de graaff echter zelfstandig weet op te treden, ziet men vooral in de hoofdstukken over de industriëele opleiding der jeugd; over het ontstaan, de behandeling en het weren der armoede, en over hetgene tegenwoordig door Nederlands landbouw, fabrijkwezen en koophandel gevorderd wordt. Uit dat laatste hoofdstuk schrijven wij tot besluit dezer aankondiging, en tevens tot aanbeveling van het werk, het volgende, bl. 414 enz., hier af als proeve.

[p. 226]

‘Er bestaan twee soorten van industriële rijkdommen, te weten: die, welke uit de nuttige kunsten en wetenschappen voortspruiten, en die, welke de fraaije kunsten en wetenschappen ten grondslag hebben. De eerste voorzien in de dagelijksche levensbehoeften, en kunnen derhalve niet gemist worden. De laatste daarentegen dienen ter veraangenaming der maatschappelijke zamenleving, en moeten aan de overwinst der eerste eene behoorlijke afleiding geven en haar in evenwigt houden.’

‘De menschelijke nijverheid heeft bij gevolg twee zaken te beoefenen: de ééne uit belang, de andere uit weelde. - - - De stand, doch bovenal de natuurlijke aanleg, moet onze tijdelijke bestemming vormen. - - - En wat doen wij? - - - Wanneer een koopman een' zoon heeft, die een weinig vernuft bezit, dan zien wij het, ongelukkig genoeg, dikwerf gebeuren, dat deze, gelijk de spreek wijze het noemt, een geleerde moet worden, een geleerde, die, na volbragte studiën, weder ten laste zijner ouders komt, ofschoon hij misschien in het beroep zijns vaders had uitgemunt en een voldoend bestaan gevonden. - - - Niet alleen de huishoudelijke kring mist dien ten gevolge verzorgende leden, maar ook de Staat wordt, door eene dergelijke opvoeding, van nuttige burgers beroofd, en de Regering in de noodzakelijkheid gebragt de studiedrift te beteugelen, getuige de verzwaring der examina [niet examina's, gelijk de Auteur zich uitdrukt] en de verhooging der studiekosten, waartoe zij anders nimmer zou zijn overgegaan.’

Deze weinige, op bl. 414-417 uitgezochte volzinnen stippen wij slechts aan, ten einde op geheel dat hoofdstuk inzonderheid de aandacht te vestigen.