Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1847

[p. 180]

Het leven en sterven van R. Passchiers van Dijk, wegens gepleegden moord veroordeeld tot de straf des doods en teregt gesteld binnen Leeuwarden, den 16 October 1846. Door S.K. Thoden van Velzen, Theol. Dr. en Predikant. Te Leeuwarden, bij G.T.N. Suringar. In gr. 8vo. 208 bl. f 1-80.

Recensent had de onaangename taak vervuld, om eenig verslag te geven van het Regtsgeding tegen den moordenaar gepkens, toen hem het hierboven vermeld geschrift werd gezonden. Geschokt en verontwaardigd door de voorstelling van eene aaneenschakeling van gruweldaden en schandelijkheden, waardoor die misdadiger eene even treurige als walgelijke beruchtheid verkreeg, ontbrak het hem aan opgewektheid, om zich anderwerf de beschouwing der misdrijven van eenen moordenaar ter taak te stellen. Van dijk had aan den Koning om gratie verzocht, en het had Z.M. behaagd, dat verzoek van de hand te wijzen, en het schrikkelijk doodvonnis te laten voltrekken. Bij gevolgtrekking vermeende Rec. daaruit hoogst ongunstig over den nogjeugdigen booswicht te moeten denken, als die zich, van wege de schrikkelijke mate zijner wanbedrijven, 's Vorsten genadebetoon hadde onwaardig gemaakt. En zoo werd dan de levensbeschrijving van den anderen moordenaar ter zijde ge-

[p. 181]

schoven. Het menschelijk gevoel heeft toch ook zijne regten.

Eene toevallige omstandigheid, wier vermelding niets ter zake afdoet, bragt het boekje Rec. weder in handen, en hij begon de lektuur. Maar welk een verschil ontwaarde hij tusschen den eenen en den anderen misdadiger! Het is zoo, reeds op jeugdigen leeftijd gaat van dijk den weg der misdaad op, en, hoewel daarvoor gestraft, strekt die straf nog geenszins om hem van het kwaaddoen af te schrikken. Hij geeft zich aan een ongebonden leven over, begaat nieuwe diefstallen, en eindelijk komt hij tot moord! In handen van den regter gevallen, poogt hij aanvankelijk, door ontkennen, zijn misdrijf te verbergen en de straf te ontgaan; maar de stem der Godsdieust doet zijn geweten ontwaken; hij komt tot bekentenis zijner schuld, tot berouw en boete, slaat den weg tot bekeering en verbetering in aan de hand van waardige en getrouwe leidslieden, en blijft daarop voortgaan, tot dat, na een onberispelijk gedrag vóór en na zijne veroordeeling, de hand des beuls een einde maakt aan zijn bestaan hier beneden.

In vroegere jaren was het leven van van dijk doodarm in alwat goed mag heeten; maar gedurende de laatste maanden van hetzelve waren zijne gedachten, gesprekken en gedragingen, bij vergelijking, rijk te noemen in ootmoedig geloof, gelijk in hoop en in liefde. Het ware niet onnatuurlijk, wanneer, onder zijne treurige omstandigheden, het opgewonden gevoel zich lucht gaf in eene hartstogtelijke manier van uitdrukking; maar, raadpleegt men zijne doorgaande wijze van denken, spreken en schrijven, dan vindt men daarin niets van dat piëtistisch gewawel en mystiek geteem, dat de geschriften van een aantal hoogorthodoxe en de zoogenaamde tale Kanaäns bezigende, gemoedelijke menschen als tot een vroom schibboleth verstrekt. Op bezadigden toon draagt hij zijne gedachten voor, overeenkomstig de uitspraken der waarheid en van het gezond verstand. Na de vreeselijke beslissing van zijn lot en het afwijzen der gratie, zegt hij, als een eerste woord: ‘Ik heb het immers regtvaardig verdiend! - Maar Jezus is mijn Borg en Middelaar. - Op Hem verlaat ik mij - die ook mij niet zal verlaten. - Hij heeft mij zijn woord gegeven en dat woord is immers waarheid. - Ik had nu nog wel gewenscht om wat te leven, - niet om mijzelven, want wat zoude ik voor mijzelven vragen en wenschen - maar om die ge-

[p. 182]

nade, die zoo wonderbaar groot aan mij bewezen is, nog te verheerlijken.’ Die ongekunstelde taal der onderwerping, der boetvaardigheid, en der onbepaalde overgave aan zijnen Heer en Heiland jezus christus, wiens liefde hij diep in zijn binnenste scheen te gevoelen, en van wiens trouw, tot over graf en dood, hij zoo vast verzekerd scheen te wezen, trof zijne zielzorgers en ook Recensent. Onwillekeurig dacht hij aan dien anderen, onboetvaardigen moordenaar en de, te zijnen behoeve, verspreide schandelijke en Godslasterlijke gebedekens!

Maar, genoeg gezegd, om het stichtelijk boekje, dat elk huisvader zijnen kinderen vrij in handen kan en mag geven, een aantal lezers toe te wenschen. Ten slotte nog een paar opmerkingen:

De eerste is, dat men aan de zedelijke verbetering van misdadigers nooit moet wanhopen. Er worden wel dweepers met de dusgenaamde voorverordinering gevonden, die tegen de mogelijkheid daarvan allerlei zotteklap inbrengen; maar het gegeven voorbeeld van den ongelukkigen van dijk levert het bewijs, dat de mensch - de misdadiger, de moordenaar zelfs - zich, met Gods hulp, zedelijk verbeteren kan, en geen kerkelijk-regtzinnig systeem in staat is daadzaken tegen te spreken.

De tweede opmerking betreft de toepassing der doodstraf. Wanneer zal men eens, in een Christenland, onder eene Christelijke regering en bij een Christelijk volk, die oud-Israelitische strafbepaling, ten tijde harer invoering wijs en weldadig, maar door het Christendom geenszins gebillijkt, de doodstraf, rangschikken onder de middeleeuwsche overleveringen, die gelukkig zijn voorbijgegaan!

Van al de lezers, welken wij dit belangrijk geschrift aanbevelen, zal er niet één gevonden worden, die, na voleindigde lektuur, niet zeggen zal: ‘Ware ik Koning geweest, ik had aan van dijk gratie van de doodstraf geschonken.’