Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1847

[p. 138]

Ons Dorp. Schetsen en Teekeningen door Th....s. Te Groningen, bij A.L. Scholtens. 1846. In gr. 8vo. 282 bl. f 2-80.

Bij het verschijnen van de schetsen uit de pastorij van Mastland en de welverdiende gretigheid, waarmede deze werden ontvangen, viel er niet aan te twijfelen, of soortgelijke lectuur zou er thans wel meer verschijnen. De uitkomst heeft dit vermoeden ook bevestigd, en, om van anderen te zwijgen, wij zouden ons zeer bedriegen, indien Ons Dorp niet mede daarin aanleiding en oorsprong had gevonden. Maar zekere vrees, die wij niet konden weêrhouden, dat wij ligt slaafsche navolging bij minder talent zouden aantreffen, is gelukkig hier in het geheel niet bevestigd. Wij heeten den Schrijver van harte welkom bij zijne opentlijke optreding, en achten haar eene aanwinst voor onze letterkunde. Wij zijn niet rijk genoeg aan voortbrengselen van dien aard, om ze met onverschilligheid te ontvangen.

Wie is de Schrijver? Hij heeft ons zijnen naam niet medegedeeld; maar al had het boek niet eene Groningsche pers verlaten, het zou door taal en schildering beide zijnen Groningschen oorsprong genoegzaam verraden. Het is een Groningsch dorp, dat ons geschilderd wordt, en menig Groningsch provincialisme is hier op te zamelen, somtijds misschien wel eens een, dat voor den Hollandschen lezer niet dadelijk verstaanbaar is. Wij zijn er verre van verwijderd, om dit af te keuren; integendeel, het geeft aan het hier geleverde eene eigenaardige kleur, en waarom zou men van goede provincialismen niet ter verrijking van onze taal gebruik maken?

Wat vinden wij hier? Schetsen en teekeningen noemt de Schrijver het. Het is de beschrijving van dorp en dorpelingen, gelijk zij in natura te vinden zijn, niet een ideaal, maar de eenvoudige waarheid, en wie in die streken bekend is, zal op menige plaats bij zich zelven hebben geglimlacht om tooneelen, gelijk hem door eigene aanschouwing gemeenzaam waren. Zij bieden eene verscheidenheid aan van ernst en luim, maar zijn voor het meerendeel van vrolijken aard. Zij schilderen ons het dorpsleven in onderscheidene tafereelen; het zijn typen, die ons worden voorgesteld, van de verschillende personaadjes, die op een dorp

[p. 139]

in aanmerking komen, typen van de gezelligheid, van de volksfeesten enz.; het eigenlijke landleven blijft er buiten. Men zal het zien uit de titels der hoofdstukken: I. Zaturdagavond in ons dorp. II. De zondagmorgen. III. Schipper Westveer en zijne vrouw Elsje. IV. Eene vrouw en een zaturdagavond in de pastorij. V. Een trouwdag op ons dorp. VI. Onze dokter. VII. De dag vóór de jaarmarkt. VIII. De jaarmarkt. IX. Onze smid. X. Onze kerk. XI. Een bezoek van vreemden op ons dorp. XII. De brug. XIII. Portretten. XIV. Maanlicht. XV. De lotingsdag. XVI. De spekslagterij. XVII. Visites op ons dorp. XVIII. Eene begrafenis. XIX. Naschrift.

De stijl, waarin deze schetsen zijn geschreven, is los, gemakkelijk en aangenaam, afwisseling naar gelang van het onderwerp, gelijk wij reeds zeiden niet vrij van provincialismen, maar die hier althans op hunne plaats mogen gerekend worden. Het zou ons moeijelijk vallen, zoo wij tusschen deze stukken eene keuze moesten doen. De zaturdagavond in de pastorij is waarlijk treffend en aandoenlijk. Als hoogst natuurlijke schilderingen noemen wij, een trouwdag, de lotingsdag, de spekslagterij, visites, eene begrafenis. Regt aardig is ook de schildering van hetgeen het oude kerkgebouw binnen zijne muren al zoo gehoord heeft gedurende de verschillende tijdperken van zijn bestaan. Wij zouden gaarne, ten slotte van onze gunstige beoordeeling, eenige proeven mededeelen; maar zoo de lezer daar iets aan zal hebben, dan moesten deze nog al uitvoerig worden, en met de keuze ware Rec. verlegen. Hij zou dan liefst een tooneeltje kiezen, waar de dorpelingen handelende en sprekende worden ingevoerd, en deze zijn doorgaans al te lang; hij zal zich dan slechts bepalen tot een van de portretten, niet juist omdat dit hem het best gelukt voorkomt, maar omdat het op zichzelf staat:

‘Verandering van tooneel! In plaats van de statige figuur met zwarten jas en broek van onzen rentenier, verschijnt een kort dik postuurtje, met een blozend bol gelaat, in een linnen pakje gestoken, dat alle kleuren van den regenboog voor het oog vertoont. Een ladder op den schouder, een verwpot in de hand passen goed bij dit costuum en verkondigen luide genoeg het beroep van hunnen eigenaar. In waarheid gij ziet hier baas Wonstra voor u, de mr. verwer en glazenmaker op ons dorp, gelijk groote vergulde letters

[p. 140]

boven zijne deur dengenen vermelden, die vlug genoeg leest, om in het voorbijgaan die letters tot woorden te vormen. Indien het ooit waar is, dat op deze wereld ieder woont, waar het voor hem het best is zijne woonplaats te hebben, dan is zulks zeker met baas Wonstra het geval. Overal elders ware de man verkeerd geplaatst; op ons dorp is hij juist waar hij wezen moet. Niet dat zijne kunst elders overbodig zoude zijn of lager geschat worden dan bij ons; neen, wij gelooven, dat baas Wonstra overal klandizie en verwersroem zoude verkrijgen. Maar wij spreken hier minder van den verwer, dan van den man zelven, of meer eigenlijk van den geest, die in dat veelkleurig buis steekt en die alleen op ons dorp zijn en blijven konde gelijk hij is. De zaak is deze. Baas Wonstra ware overal elders te geleerd of niet geleerd genoeg. Zeker is hij de geleerdste van alle verwers, met wie wij immer de eer hadden kennis te maken. Reeds vroeg kreeg hij zin in boeken, en zat meer te lezen, dan men van een knaap op ons dorp gewoon is. De natuurkunde en de mathesis zijn zijne lievelingsstudie geworden, en hij heeft het daarin verder gebragt, dan men verwachten zoude. Het natuurkundig schoolboek van Buis is zijn handboek; de werken van Uilkens hebben, tegen hunne bedoeling aan, zijnen Bijbel verdrongen. Ondertusschen ligt de geleerdheid wel wat verward door die verwershersens en openbaart zich in zonderlinge toepassingen. Sedert jaar en dag is hij bezig, om het belangrijk vraagstuk op te lossen, hoe dikwijls zijn verwkwast, in de hoogte geworpen zijnde en steeds omdraaijende, zich omkeeren moest, om de zon te bereiken. Van de droogmaking van het Haarlemmermeer voorspelt hij niets goeds; want, bekend met de werking van de drukking der lucht op het water, of welke werking het ook zij, die in een springvat wordt aanschouwd, is hij zeer geneigd, te gelooven, dat, zoodra het meer droog gemalen zal zijn, door den aandrang van het water der Noordzee, dat, volgens zijn gevoelen, door onderaardsche buizen met het meer correspondeert, in eens een waterstraal van een paar uren dikte zich op de laatstgenoemde plaats als een monsterfontein zal verheffen, en den ondernemer doen zeggen: “Oleum et operam perdidi!” of, voegt hij er gewoonlijk bij: “de duinen zullen de stevigheid van achteren missen, die het meerwater hun nu verschaft en wel gaauw voor de Noordzee achteruit wijken. De tijd zal 't leeren!”

[p. 141]

Geen wonder, dat onze boeren hoog tegen den hooggeleerden verwer opzien, en, vrij zeker dat de verwoesting in Holland aan hunne akkers geen nadeel kan toebrengen, met Christelijke onderwerping den dag verwachten, waarop de courant hun een ijselijk verhaal van eene alles te boven gaande overstrooming zal mededeelen. “'t Is een mooi snoode kerel, die Wonstra!” luidt het oordeel op ons dorp. Ondertusschen hebben mathesis en natuurkunde niet zóó zeer de aandacht van onzen verwer tot zich getrokken, dat hij daardoor van alle aanspraak op andere kennis afstand zoude hebben gedaan. Integendeel zal er naauwelijks iets zijn, waarover baas Wonstra niet op zijne wijze medepraat. Zeker is het, dat hij de staatkundige tinnegieter van ons dorp mag worden genoemd, en zeer diepzinnig des zaturdagavonds in den scheerwinkel over de eerste en tweede kamer spreekt op eene wijze, dat noch zijn hoorder hem noch hij zich zelven begrijpt. Het vast besluit dier overdenkingen en gesprekken is steeds: dat de boel verkeerd gaat, dat er moord en doodslag zal komen, en dat de tijd het leeren zal...... Zeer vrijgevig met zijne geleerdheid - iets 't geen men van alle geleerden op verre na niet zeggen kan - vindt gij hem steeds gereed, met u te praten, en booze lastertongen hebben zelfs vermeld, dat hij wat praatziek viel. De waarheid is slechts, dat gij hem altijd straffeloos in zijn werk moogt ophouden en hem tot spreken gereed vindt, hetzij hij boven op een ladder staat, of u met de glazekast op den rug op den weg ontmoet. Verveelt u het gesprek niet, hem verveelt het nimmer; en wij hebben hem aanschouwd uren en uren lang in druk gesprek, terwijl zijn eene voet op de ladder rustte, de andere slap daarbij neêrhing, en de gevulde verwkwast onbewegelijk op dezelfde plek bleef. - Ziedaar baas Wonstra, mr. glazenmaker en verwer van ons dorp.’

Wij eindigen onze aankondiging met ook den Uitgever om zijnen netten druk te prijzen, en aan het boek vele lezers toe te wenschen, overtuigd dat zij zich over onze aanbeveling niet zullen beklagen.