Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1846

Abbadona. Eene Voorlezing door H.P. Timmers Verhoeven, Theol. Doct., Predikant der Nederduitsche Hervormde Gemeente te 's Gravenhage. Te 's Gravenhage, bij P.H. Noordendorp. 1845. In gr. 8vo. 80 bl. f :-60.

Onder de wezens, die het dichterlijke en scheppende genie van den beroemden klopstock in zijnen Messias doet optreden, en waarvan wij er nu in den hemel, dan op de aarde, dan weêr in de verblijven der hel aantreffen; en die ons hier met hoogachting en eerbied, daar met medelijden en droefheid, elders met verbazing en afgrijzen vervullen, behoort buiten twijfel de gevallen engel des afgronds abbadona. Dat dichterlijke ideaal is voorzeker een der schoonsten in klopstock's gedicht, bij welks beschouwing wij dan ook niet kunnen nalaten den dichter in al zijne grootheid en verhevenheid, in al zijne kracht en stoutheid te bewonderen.

Het bevreemdt ons dus niet, dat zoo vele lezers van de Messiade en bewonderaars van de personen en karakters, die er in voorkomen, altijd met den abbadona hoog ingenomen zijn geweest. Zij alleen ook kunnen er geen vrede meê hebben, die van Gods vergevende liefde in christus te bekrompene denkbeelden koesteren, en beven op de gedachte, dat die abbadona zal zalig worden, zoo als ten tijde van klopstock hier en daar in Duitschland met veler orthodoxe dweeperij en verblinding het geval was; doch, van het oogenblik af, dat wij den door hoogmoed verblinden engel ontmoeten, tot dat wij uit den hemel hem eene genade en vergeving hooren aankondigen, die ons de goddelijke liefde in al hare volheid openbaart en ons tot tranen toe verteedert; overal, door het geheele gedicht, wekt abbadona onze klimmende belangstelling, want (en wij zeggen het den Heer timmers verhoeven na) geen karakter is door den zanger zoo belangwekkend, met zoo veel menschkundig gevoel geschetst als het zijne.

[p. 746]

De poging, om, niettegenstaande de bekendheid des karakters, die belangstelling levendig te houden, komt in hooge mate in het voor ons liggende stuk uit. Het gansche opstel draagt er de blijken van; en men bespeurt het op bijna iedere bladzijde, dat de Schrijver alles heeft aangewend om dat doel te bereiken, waarin hij dan ook voortreffelijk is geslaagd.

Waar kunstregters soms den abbadona beschouwden en voorstelden, was het meer om bij de verschillende hoofdtrekken in zijn karakter stil te staan, en hierbij eenige letter- en menschkundige aanmerkingen te voegen; hier echter staat de abbadona in zijn geheel voor ons; hier is alles zamengevat, wat hem, bij zijne verschijning op het dichterlijke tooneel, waar ook en wanneer, karakteriseert; alles naar waarheid, met kracht en juistheid geteekend.

De Redenaar heeft het denkbeeldige wezen van klopstock op den voet gevolgd; hij heeft het, als 't ware, bespied, en wij zien het in al die handeling, in al die rusteloosheid, in al dien twijfel, in al dat schrikkelijk verhevene, dat ook in het kwaad plaats vindt, omdat, gelijk sulzer elders zegt, zelfs in de goddeloosheid iets zijn kan, dat men bewondert; maar ook tevens in al dat verteederende en aandoenlijke, dat ons klopstock, als den vindingrijken, gevoelvollen, menschkundigen, verhevenen en in dezen onnavolgbaren zanger, kennen doet.

Het geheele overzigt, met de daartusschen gevlochtene dichterlijke plaatsen uit het heldendicht, is eene keurige proeve van smaak en stijl. Wij lezen, lezen voort, en wij reikhalzen, al staat de negentiende zang, waarin abbadona's lot wordt beslist, ons in het geheugen geprent, om ook hier den afloop te vernemen; tot dat eindelijk de Redenaar het: ‘Kom, abbadona! kom tot uw Ontfermer!’ uitspreekt; maar het dan ook niet waagt om verder iets in het midden te brengen, omdat wij van het verheven aandoenlijke de weêrga niet kennen. Eene zeer korte aanstipping van de vreugde des in Gods gunst herstelden Seraphs, bij het halleluja des hemels, is de laatste toets, die de schoone schilderij voltooit. De Heer timmers verhoeven gevoelde, wat de Hoogleeraar van kampen, in zijne Verhandeling over de nieuwere Heldendichten, van dat tooneel gewagende, zegt: ‘hiervan kan men geene koele, flaauwe schets geven: men leze het bij den Dichter, en vocle zich

[p. 747]

weggesleept in verrukking.’ Slechts een enkel woord rigt de Spreker nog tot zijne hoorders; maar zóó doeltreffend, zóó in verband met het voorafgaande, dat niets den indruk verzwakt, daar hij, geheel in den geest des onderwerps, eindigt met te zeggen: ‘Mogten wij eens als de elóa's en de gabriël's, mogten wij als de geredde abbadona's leven!’

Het was een gelukkig denkbeeld van den WelEerw. timmers verhoeven, zulk eene stoffe te behandelen, maar niet minder een gelukkige inval van den WelEerw. Dr. schotel, thans Predikant te Tilburg, zijnen vriend tot de uitgave van deze voorlezing aan te sporen, en hem die taak gemakkelijk te maken, door voor eenen uitgever en het daaraan verbonden werk te zorgen, gelijk uit eenen voor het stuk geplaatsten hartelijken brief van eerstgenoemde aan laatstgemelde blijkt.

Beiden deze heeren hebben dus alle aanspraak op onzen dank; en schoon onze aankondiging wel wat laat geschiedt, zal ze toch niet te laat zijn om velen op te wekken zich deze rede aan te schaffen. Ze zal wel, zoo lang de Messiade gelezen en bewonderd wordt, bij alle commentariën en bijdragen, die over het gedicht en de daarin voorkomende karakterschilderingen geschreven zijn, als eene verklaring en schitterende in het licht plaatsing beschouwd worden van een der belangwekkendste karakters, die immer door het penseel eens dichters geteekend werden.

Mogt de Heer timmers verhoeven ons meer op dergelijke kamerverlustigingen, zoo als hij ze gelieft te noemen, onthalen, en ze geene rustplaats bij zijne overige papieren aanwijzen! Voor de goede ontvangst en den algemeenen bijval strekt deze proeve zijn Eerw. ten zekeren waarborg.