Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

Vergelijkend historisch overzigt.

Een Fransch spreekwoord zegt: Le nom ne fait rien à la chose. Het is ook wel zoo, dat de naam niets ter zake doet, en echter is een naam dikwijls genoeg, om eene lange reeks van gebeurde zaken in het geheugen te herroepen, en verschillende personen, welke onder denzelfden naam bekend zijn, met elkander te doen vergelijken, al ligt er ook een tijdvak van zeer vele jaren tusschen den een' en den anderen in. Zoo ging het ten minste mij, toen ik onlangs in de

[p. 482]

nieuwspapieren las, dat karel V afstand gedaan had van den troon. Een andere karel V, dacht ik, deed ook eens afstand van den troon, doch welk verschil tusschen beide historische personen! welk onderscheid in de omstandigheden, die elken Vorst tot het doen van eenen soortgelijken stap bewoog! In beide gevallen gold het Spanje; maar wat is het Spanje van thans, in vergelijking van het Spanje in de helft der 16de Eeuw! wat is een troon, waarop men nimmer heeft gezeten, bij een' troon, wiens bekleeder met waarheid kon zeggen: dat in zijn gebied de zon nooit onderging!

De oudste karel V, aan wien de zich noemende karel V van onze dagen mij deed denken, was - maar wie weet dit niet - een der magtigste Vorsten van zijnen tijd. Keizer van Duitschland (zoo als men toen sprak), Koning van Spanje, van Napels en Sicilië, Hertog van Milaan en van Bourgondië, beheerscher van het tegenwoordig België, Graaf van Holland, en zijn' schepter zwaaijende over een groot deel van Zuid-Amerika. Reeds op zijn 16de jaar erfde hij, door den vroegtijdigen dood zijns vaders, de Spaansche kroon, bij het overlijden van zijn' grootvader, ferdinand de Catholijke, en op zijn 19de de keizerlijke waardigheid, door het afsterven zijns Grootvaders van Vaders zijde, maximiliaanI. Begaafd met groot verstand, en eene bijzondere geleerdheid opgedaan hebbende in de school van adriaan van utrecht, zijn' onderwijzer en vriend, moedig, standvastig, bezat hij vele der hoedanigheden, die een' regeerder betamen, en werd in 't algemeen geëerbiedigd en gevreesd. Evenwel ook hij had met tegenheden te worstelen, en werd eindelijk zoo warsch van het gebiedvoeren en van al de wereldsche magt en rijkdom, die hij bezat, dat hij zich allengs aan alle staatkundige bemoeijingen onttrok, in 1554 Napels, Sicilië en Milaan, in 1555 de heerschappij over de Nederlanden, in 1556 de kroon van Spanje aan zijn' zoon philips overdroeg, in dat zelfde jaar aan zijnen Broeder, den Roomsch-Koning ferdinand, den Rijkszetel afstond, en, zelf met het monniksgewaad gekleed, in het klooster van St. Justus stil ging leven tot aan zijn' dood, die in 1558 plaats greep.

De door de Spaansche Legitimisten genoemde karel V van onzen tijd is karel maria isidorus, de oudste overgeblevene Zoon van Koning karel IV, (want, dit zij hier in het voorbijgaan gezegd, de Vorst, van wien wij vroeger

[p. 483]

spraken, was als Keizer de Vde, als Koning van Spanje de Iste, die den naam karel droeg) die, in 1808 door napoleon gedwongen, de kroon aan zijnen oproerigen Zoon ferdinand (VII) af te staan, in 1819 in Italië overleden is. Joseph bonaparte, door zijnen werelddwingenden Broeder, niettegenstaande den afstand van karel IV ten behoeve zijns zoons, Koning van Spanje geworden zijnde, bleef ferdinand zonder gezag tot in 1814, toen joseph, op zijne beurt, voor hem plaats moest maken. Deze, geboren 14 Oct. 1784, een zwak en karakterloos man, in derde huwelijk getrouwd met de doorslepene en moedige maria christina van Sicilië, heeft bij zijne twee eerste Gemalinnen geene kinderen gehad, doch uit zijn' laatsten echt twee Dochters nagelaten. Van deze heeft hij isabella, de oudste, tot zijne opvolgster benoemd, schoon, volgens de in Spanje van kracht zijnde wet, geene vrouw den troon mogt bekleeden. Was hij, zonder de goedkeuring der Cortez, bevoegd, om dusdanig eene verandering in de oude Staatsverordeningen te maken? De Legitimisten beantwoorden die vraag ontkennend. Maria christina en haar aanhang zeggen: Hij had het regt. Ingevolge deze laatstgenoemde uitspraak, werd dan, na ferdinand's dood, die op den 29 September 1833 voorviel, maria isabella louisa, geboren 12 Oct. 1830, onder de voogdijschap van hare Moeder, als Koningin isabella II uitgeroepen en door een deel der natie erkend; terwijl een ander deel, verschillende partijen vormende, regering en regentschap bij uitstek moeijelijk maakten. Aan het hoofd van eene dezer partijen stelde Don carlos (of karel) zich. Steunende op de Salische wet, en ferdinand's onbevoegdheid tot eigenmagtige afschaffing van dezelve staande houdende, trachtte hij de kroon aan zijne Nicht te ontwringen en die op zijn eigen hoofd te plaatsen; dan dit gelukte niet; hij werd in 1839 genoodzaakt de wijk te nemen, en cabrera, die zijne zaak nog bleef voorstaan, een jaar later; Frankrijk werd 's Prinsen toevlugtsoord, en Bourges hem, door lodewijk filips, tot zijne verblijfplaats aangewezen. Hier vertoefde de zoogenaamde karel V, gedwongen en als een staatsgevangene bewaakt, steeds van zijne regten op den troon van Spanje sprekende, steeds intriguerende, om dien troon voor zich te verkrijgen, steeds weigerende, om daarvan een' afstand te teekenen. Nu eindelijk, in Mei 1845, is hij tot dat besluit gekomen, en

[p. 484]

heeft afstand gedaan ten behoeve van Don karel lodewijk maria, zijn' oudsten Zoon, welke die gift aanvaard heeft, doch niet zoo als philips II soortgelijke gift van diens Vader, karel V, aanvaardde. Hier, in het tegenwoordige geval, had inderdaad de gever niets te geven, de ontvanger niets te ontvangen. Bij den ouden afstand en aanvaarding was alles degelijkheid.

Een naam doet niets ter zake; maar de schim van karel V van 1500 zou, kon zij zulks, met een medelijdend schouderophalen op karel V van 1788 (zijn geboortejaar) nederzien; gelijk het jaar 1555 op het jaar 1845, voor zoo veel het den troon van Spanje betreft.

Amsterdam, 17 Junij 1845.