Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

[p. 191]

Teregtwijzing.

Dem Verdienste seine Kronen.

schiller.

In den Gids, 1844, N^o. 9, leest men, bladz. 544 der beoordeelingen: ‘Niemand zal ons wederspreken, vleijen wij ons, als wij beweren, dat da costa vooruitgaat, afnemende in voorspelling en toenemende in wetenschap: de Bezwaren tegen den Geest der Eeuw lokten antwoorden bij den hoop uit; op de Rekenschap van Gevoelens wacht hij van zijne partij nog eene wederlegging.’

Met bevreemding zullen velen deze regelen gelezen hebben. Zal dit naar de letter beteekenen, dat da costa eene wederlegging wacht, nog steeds verwacht, zoo is zulks meer dan onwaarschijnlijk na hetgeen hij op bladz. 923 van het Groninger Godgeleerd Tijdschrift voor 1843 zal gelezen hebben. Of wil het zeggen, dat hij nog niet wederlegd is, zoo toont de Rec., die daar het hooge woord voert, het Andwoord aan da costa, ter wederlegging van het stukje: Rekenschap van gevoelens, reeds in 1843 te Leiden, bij h.w. hazenberg en comp. uitgekomen, in 't geheel niet te kennen. Of zou hij het welligt geene wederlegging achten van de zijde, die door da costa op hartstogtelijken toon ten strijde was uitgedaagd, omdat het een jurist, en wel een Leydsch jurist was, die den toegeworpen handschoen opraapte? Maar komt het hier op personen, of op de waarheid aan? En was het niet geheel eigenaardig, dat een beoefenaar der regtsgeleerdheid den regtsgeleerde antwoordde en wederlegde, hem de verkeerdheid zijner exegetische methode volgens de eenvoudigste, ook door de beste regtsgeleerde schrijvers erkende regelen van uitlegkunde aanwees, en zoo da costa's, met zoo veel ophef voorgedragene, exegetische resultaten van allen grond ontblootte? En is het niet volkomen overtuigend en treffend, wat de ongenoemde, maar niet onbekend geblevene, zeggen wij: de met roem bekend gewordene schrijver verder tegen da costa aanvoert, die de hoofdzaak en het wezen des Christendoms in een leerstuk wilde bannen? en in afwijking van onzen eenigen Meester, die gezegd heeft: ‘aan de vruchten zult gij den boom kennen’ - den waren Christen aan een wille-

[p. 192]

keurig schibboleth herkennen wil. Steller dezer weinige regelen ontbreken niet zelden tijd en gelegenheid, om zich geregeld en spoedig bekend te maken met den inhoud onzer verschillende vaderlandsche tijdschriften; vandaar ook, dat deze herinnering zoo laat komt; maar het komt hem voor, dat er tegenover de algemeene aandacht, die da costa's geschrift trok, te weinig acht is geslagen op dit verdienstelijk en den uitdager in de hoofdzaak volkomen wederleggend Andwoord. Wie in het voorname punt van geschil (het leerstuk van christus' Godheid) belang stelt, en de bijbelsche waarheid onbevooroordeeld zoekt, hem, zoo hij het nog niet kent, bevelen wij het Andwoord aan da costa ten zeerste aan. En wie nog naar de reden mogt vragen, waarom de aangevallen Redactie van het Groninger Tijdschrift aan den regtsgeleerde de wederlegging heeft overgelaten, maar zelve zich van alle opzettelijk twistgeschrijf onthouden heeft, die zie er de verklaring van in dat Tijdschrift, t.b.a.p. gegeven. Of hetgeen hij daar leest, hem geheel zal bevredigen, laten wij daar; zonder de gegrondheid van het aldaar aangevoerde te miskennen, zouden wij voor ons wel gewenscht hebben, dat de geëerde schrijvers zich voor ditmaal liever aan, wat eene inconsequentie zou kunnen genoemd worden, hadden schuldig gemaakt, en da costa niet om zijnentwil alleen, maar vooral om den wil van het publiek, bondig en allseitig wederlegd hadden. De taak ware niet zoo zwaar geweest, voorwaar, als velen schijnen te denken. Da costa geeft, behalve de hem reeds door den schrijver van het Andwoord aangewezene, nog menige andere zwakke zijde bloot. Dit zij niet gezegd, om da costa iets van zijne waarde te benemen, maar om te antwoorden op de een' glimlach afpersende bewering van den Rec. in den Gids, dat hij nog te vergeefs op de Rekenschap van Gevoelens eene wederlegging zou wachten! De sensatie, die dit boeksken aanvankelijk verwekte, is wel eensdeels reeds aan des schrijvers naam, en andererdeels aan zijne krachtige zegswijze en den gloed zijner subjeetive overtuiging, er allerwegen in doorstralende, toe te schrijven, veel meer dan aan de klem zijner redenen of het bondige zijner bewijsvoering. Ook mag de cordate en vrijzinnige wijze daartoe hebben bijgedragen, waarop hij zich in datzelfde geschrift uitlaat over het gezag onzer zoogenaamde Formulieren van Eenigheid, in dezen aanmerkelijk verschillende van de bekrompene opvatting zij-

[p. 193]

ner zeven Haagsche vrienden. En teregt mag dan ook bijzonder met het oog hierop van da costa gezegd worden: ‘dat hij vooruitgaat en toeneemt in wetenschap;’ gelijk ook zijn Voorlezingen over het N. Testament, tegen strauss, daarvan ongetwijfeld vele verblijdende bewijzen hebben opgeleverd. Hoe zou het bij een ernstig en gezet onderzoek der H. Schriften ook anders kunnen? - Dat echter zijne wetenschap en waarheidskennis nog hare leemten heeft, is door den schrijver van het bewuste Andwoord wel overtuigend genoeg aangetoond. Da costa zelf, hoe stout een' toon hij ook soms moge aanslaan, zal zich in dezen ook wel niet voor onfeilbaar houden. En wie ook zou in den grond eene andere belijdenis hebben, dan die Apostolische: dat al ons kennen hier slechts ten deele is? Maar daarom juist zal wel de meening, dat de waarheid alleen door een voortgezet getrouw onderzoek der H. Schrift gaande weg volkomener zal kunnen erkend worden, verre aannemelijk zijn boven die haar als eens voor altijd gevonden en vastgesteld doet voorkomen, en den Christennaam weigert aan wie zich daarmede niet vereenigen kan.

H. Februarij 1845.
L.C.M.