Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

Bijdragen tot de Geschiedenis, Oudheden, Letteren, Statistiek en beeldende Kunsten der provincie Noord-Braband, door Dr. C.R. Hermans, Stads Archivarius en Rector der Latijnsche Scholen te 's Hertogenbosch, enz. II tot VIde Stuk. Te 's Hertogenbosch, bij Gebr. Muller. 1843-1845. In gr. 8vo. 469 bl. f 5-:

Met dezelfde belangstelling, waarmede wij het geschiedkundig Mengelwerk over Noord-Braband in het Iste Stuk dezer Bijdragen ontvingen, ontvangen wij het bovengenoemde vervolg, waarin de Heer hermans vele belangrijke bijzonderheden, Noord-Brabands geschiedenis en letterkunde

[p. 721]

betreffende, mededeelt. Met genoegen geven wij dan ook wederom van de vijf voor ons liggende Stukken verslag: alles op te geven, wat de Schrijver hier belangrijks mededeelt, achten wij echter onnoodig en bepalen ons dus tot het volgende:

Bl. 113-140 treffen wij aan een levensberigt van den Edel groot achtbaren Heer joannes linsen. Dit levensberigt, met naauwkeurigheid opgesteld, (de Schrijver was daartoe in staat gesteld, door dat Mevrouw linsen de goedheid had hem het familie-archief toe te vertrouwen) gaat als inleiding vooraf van het, bl. 141-182, volgende Journal contenant les principaux Évènemens survenus dans le Département des Bouches du Rhin etc. Dit Journal is voor de geschiedenis van 's Hertogenoosch zeer belangrijk, het was door linsen, als Secretaris Generaal der prefectuure van de Rijnmonden, vervaardigd tijdens de belegering dier stad door de Pruisen, en zal dus als een authentiek berigt door ieder met belangstelling ontvangen worden.

Bl. 182-200 vinden wij het eerste tiental Noord-Brabandsche legenden en volksoverleveringen. Hoewel, naar ons inzien, de mededeeling hiervan voor het algemeen minder belangrijk is, maken deze legenden, op eene eenvoudige wijze voorgedragen, met hetgeen hieromtrent door anderen ook van andere provinciën onzes lands is medegedeeld, een belangrijk geheel uit.

Belangrijker voorzeker is de navolgende opgave der boekwerken, betrekkelijk de geschiedenis der stad en baronie van Breda (bl. 209-372.) Deze opgave heeft op dezelfde wijze plaats, als die betrekkelijk de geschiedenis van Bergen op Zoom, vroeger in het IIde Deel van het geschiedkundig Mengelwerk geplaatst. De Schrijver geeft namelijk eerst de titels der boeken, benevens de drukplaats, het jaartal en de plaats waar dezelve zich bevinden, naauwkeurig op, daarna volgt het kritisch overzigt over dezelven, bevattende tevens eenige levensbijzonderheden der schrijvers. Deze laatsten, wij moeten het bekennen, zien er veelal vrij droogjes uit; ook hadden wij gaarne gezien, dat de Schrijver iets meer van de onderscheidene werken gezegd had. Het deed ons echter genoegen van hemzelven te vernemen (zie bl. 209), dat de mededeelingen, die hem door velen gedaan zijn, later als bijvoegsel zullen worden opgegeven. Tot zoo lang schorten wij dus ons oordeel op en beloven later onze aanteeke-

[p. 722]

ningen, zoo dit noodig is, door middel van ons Tijdschrift mede te deelen. Wij brengen nu onzen dank aan den Heer hermans voor zijnen, in velen opzigte belangrijken arbeid, overtuigd zijnde welk eene moeite en hoeveel onderzoek hiertoe vereischt wordt.

Bl. 373-394 volgt een verslag wegens het gesmeed ijzeren stuk geschut, liggende op de binnenplaats achter het stadhuis te 's Hertogenbosch. Dit verslag, door den 2den Luitenant der Artillerie l.s.r. sesseler vervaardigd en ter plaatsing afgestaan, is versierd met eene door hem vervaardigde naauwkeurige afteekening van het kanon zelf. De Heer hermans voegde hierbij nog eenige uittrekselen uit de stads rekening van het jaar 1511-1512, het bewuste kanon betreffende, welk een en ander over dit merkwaardig overblijfsel der oudheid een belangrijk licht verspreidt.

Bl. 399-474 komt voor eene verzameling van stukken en bescheiden, betrekkelijk den slag van Lekkerbeetje voorgevallen op de Vuchterheide. Alles wat op dit ruitergevecht betrekking heeft is door den Schrijver met groote naauwkeurigheid opgespoord, en wordt hier achtereenvolgens medegedeeld. Hoe getrouw echter aan den titel de opgave ook is, komt zij Rec. eenigzins verward voor, en liever hadden wij gezien, dat de Schrijver uit de gedrukte en ongedruk te bescheiden, daartoe voorhanden, een geheel achtereenvolgend verhaal dier gebeurtenis had gegeven, waarbij hij dan die bijzonderheden als bijlagen had kunnen voegen, die geschikt waren om de waarheid van zijn verhaal te staven en te bevestigen. Hoe dit echter zij, zeker zal ieder geschiedkundige den Heer hermans voor deze mededeeling dankwijten.

Bl. 475-492 komen voor eenige geschiedkundige aanteekeningen betrekkelijk de stad Geertruidenberg. Zij zijn door een aanzienlijk burger dier stad opgesteld en loopen van het jaar 1787 tot het jaar 1823. Hoewel wij alle belangrijkheid aan deze aanteekeningen niet willen ontzeggen, gelooven wij evenwel, dat dezelve zonder groote schade voor de geschiedenis achterwegen hadden kunnen blijven.

Meer belangrijk zijn, naar ons inzien, de bl. 495-533 voorkomende staatsstukken en bescheiden, betrekkelijk de inlijving van de souvereine heerlijkheden Ravestein, Megen, Boxmeer, Bokhoven, Gemert en Oefelt, in Frankrijk en vervolgens in Noord-Nederland (eerste gedeelte), welke staats-

[p. 723]

stukken tot nog toe onbekend waren, als niet voor het publiek bestemd zijnde, terwijl eenige, uit zeldzame werken genomen, voor de geschiedenis dier heerlijkheden en voor de geschiedenis van dien tijd waarlijk belangrijke mededeelingen zijn.

Het volgende stuk, bl. 535-566, bevattende eene beschrijving van eenige ontdekte vóór-Christelijke begraafplaatsen in Noord-Braband, is door den Heer p.n. panken, Schoolonderwijzer te Werkhoven enz. vervaardigd, in den vorm, zoo als wij gewoonlijk de berigten omtrent vroegere begraafplaatsen ontvangen. Als bijdrage tot de vroegere gesteldheid van Noord-Brabands grond, heeft deze beschrijving zeker eenige waarde; ons echter kwamen de beschrijvingen der onderscheidene grafheuvels altijd zeer vervelend voor, en wij gelooven niet, dat de lezers er dat genoegen en dat nut van zullen hebben, dat bij het schrijven dier drooge berigten beoogd wordt.

Bl. 567-597 treffen wij, onder het rubriek verscheidenheden, eenige korte berigten omtrent de geschiedenis, oudheden en letteren van Noord-Braband aan, die den Schrijver somtijds voorkwamen of door anderen hem werden medegedeeld. Deze verscheidenheden waren ons zeer aangenaam, en wij hopen, dat de Heer hermans van tijd tot tijd hiermede voort zal gaan.

En nu zouden wij ons verslag kunnen eindigen, ware het niet, dat wij het volgende nog meenden te moeten zeggen:

Indien wij ons niet vergissen, dan was het oorspronkelijke plan van Schrijver en Uitgever, deze Bijdragen in 6 Afleveringen compleet te doen zijn. Hoewel wij het, in der tijd uitgegeven Prospectus niet hebben gelezen, vinden wij toch op de omslagen der stukken zulks uitdrukkelijk vermeld. Nu echter bemerken wij uit den titel, die voor deze zes stukken gegeven is, dat deze slechts het eerste Deel uitmaken en dat er nog een tweede volgen zal. Heeft men dit nu uit het Prospectus vooraf geweten, hetgeen echter met het berigt op de omslagen strijdig is, dan houde men deze aanmerking als niet geschreven. Is dit het geval niet, dan vragen wij, hoe gaarne wij ook voortbrengselen van des Schrijvers hand ontvangen, of zulks wel geheel in den regel is? Schrijver en Uitgever houden ons deze aanmerking ten goede, die alleen in het belang van lezers en koopers gemaakt wordt. Men zoude ons te gemoet kunnen voeren, dat het eerste Deel

[p. 724]

op zichzelf kompleet is; maar wat hebben dan de lezers aan het eerste tiental legenden; aan het eerste gedeelte der hiervoor gemelde staatsstukken; en aan het eerste gedeelte der beschrijving van de vóór-Christelijke begraafplaatsen?

Wij wenschen intusschen, dat de Heer hermans lust moge behouden, om de geschiedenis, oudheden en wat dies meer zij voor de provincie Noord-Braband nog nader, door zijne belangrijke geschriften, op te helderen.