Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

De Stins Voërst. Historisch Romantisch Tafereel uit de Zwolsche Geschiedenis. (1362.) Door W.A.G. II Deelen.

[p. 694]

Te Deventer, bij A. ter Gunne. 1844. In gr. 8vo. 939 bl. f 6-60.

Het onderwerp van dezen historischen roman is hoofdzakelijk de ontwikkeling der veete tusschen sweder van voërst, een' Overijsselsch baron, en den Utrechtschen bisschop jan van arkel, welke met de verwoesting van des eersten kasteel of stins door den laatste, met behulp der Zwollenaars, eindigde, en in zooverre kan het een tafereel genoemd worden uit de Zwolsche geschiedenis. De tijd, waarin het, ook blijkens den titel, verplaatst, is alzoo eenige jaren later, dan die der Roos van Dekama, in welken, gelijk ook hier, de zoo even genoemde bisschop eene der hoofdrollen vervult. Is echter met regt op het werk des Heeren van lennep aangemerkt, dat hij eene te groote vrijheid voor den historischen roman heeft bedongen, met den, voor eenen kerkvoogd zeker wel wat krijgshaftigen van arkel als eenen verwijfden egoïst voor te stellen; hij komt in dit werk van eene gunstiger, en, zoo wij gelooven, met de geschiedkundige waarheid meer overeenkomstige wijze uit, als dapper, regtvaardig, naijverig op de regten en magt van zijn bisdom. Doch de naam van jan van arkel is niet het eenige, dat de Roos herinnert. Ook hier gaat aan de beschrijving van eenen oorlog, of liever van eene belegering, die van een tournooi, het beeld des oorlogs, vooraf. Ook hier verschijnt een lotvoorspeller of goochelaar, en vele trekken uit het beeld van den abt van St. Odulf vindt men in den vadsigen lekkerbek van schuilenburg terug. Wilde men verder voortgaan, dan zou men zich bij de beschrijving van den maaltijd in het bisschopshof te Utrecht kunnen herinneren de overschoone beschrijving van eenen dergelijken te zelfder plaatse in den Schaapherder, waar ralph veel heeft van wouter hier, gelijk hugh van perrol, terwijl men de krankzinnige agge en den listigen, wreeden, afschuwelijken monnik willibald gemakkelijk in bijna iederen middeleeuw-roman met eenige variatiën kan terugvinden. Er heerscht, met één woord, in de Stins Voërst eene zekere armoede van vinding, die zich zelfs uitstrekt tot het oude, versletene kunstje, de bewering van een oud, ergens gevonden handschrift te volgen en om te werken. En dit benadeelt den gunstigen indruk, meer zelfs, dan het werk verdient. Want men vergelijkt onwillekeurig, en, om slechts

[p. 695]

twee handelingen te noemen, de beschrijving van een steekspel kan wel goed zijn, al staat men bij van lennep achter, en men kan wel eenen middeleeuwschen maaltijd schilderen, zonder door het kiezen van dezelfde plaats den lezer half te dwingen tot vergelijking met eene met roem bekende beschrijving van eenen anderen.

De aanleg der geschiedenis is niet kwaad, ofschoon de knoop voor den lezer niet zoo verborgen blijft, als voor sommigen der handelende personen zelven. Ons was het al zeer spoedig niet duister meer, in welke betrekking de monnik stond tot agge, tot arnhold en tot gunther. Daarin ligt de knoop des verhaals, doch wij hadden in dit opzigt liever eenige verschikking gezien, omdat het nu, dunkt ons, den goeden smaak minder voldoet, dat de allerafschuwelijkste van alle personen tevens de spil is, waarop alles draait. Ook achten wij het een wezentlijk gebrek, dat, gelijk bij de meeste - ook bij de beste - onzer historische romans, exitus alget; immers hier volgt weder na de ontknooping eene lam achteraan komende opgave van de latere lotgevallen der hoofdpersonen. Tegen het kostuum, tijd en plaats hebben wij over het geheel niet vele misgrepen aangetroffen. Men zou er toe kunnen brengen, dat ‘een ruiter tegen den middag aan de Bilt komende, met stevigen draf (NB.!) nog vóór den avond Utrecht kon bereiken.’ (D. I, bladz. 169), en dat een eenvoudig veerman in het jaar 1362 wel geene Bijbelkennis genoeg zal gehad hebben, om te kunnen zeggen: ‘ik zoek geene wraak; ik stel die in de hand van Hem, die gezegd heeft: Mij behoort de wraak!’ (Ald. bladz. 181.)

De karakters zijn wel, gelijk wij boven aanmerkten, niet alle zeer oorspronkelijk, maar goed gerangschikt en volgehouden. Alleen is het eene onnatuurlijke overdrijving, den Graaf van schuilenburg altijd en altijd van niets, dan van lekker eten te laten spreken (met de scheepstermen van wouter is het iets anders); later echter, wanneer hij op de Stins schijnbaar het bevel voert, wordt hij aan deze rol al zeer ongetrouw en gebruikt geen beeld meer, dat naar eten of drinken gelijkt. De gansche persoon is eene karikatuur, en dat de monnik het bij éénen toeleg tegen hem laat, is in dien listigen mensch vrij onnatuurlijk.

Bij geoefenden smaak zou de Schrijver niet in de fout gevallen zijn van allerlei doellooze uitweidingen, waarmede

[p. 696]

vele romanschrijvers bladzijden vullen met ijdel gesnap. Daartoe rekenen wij de aanmerkingen over de tegenwoordige algemeenheid van allerlei vervoermiddelen (D. I, bladz. 174); den omhaal, om te zeggen, dat hij het steekspel te Utrecht niet zal beschrijven, hoewel hij het inderdaad doet (D. I, bladz. 303); de uitweiding over de hofnarren (D. II, bladz. 55-57), en wat niet al meer!

Taal en stijl laten ook nog al wat te wenschen over. Den in den eersten naamval vindt men ontelbare malen. En wat ons van de leemten in dezen roman het allermeeste hinderde, zijn de lange, onleesbare volzinnen, die op vele plaatsen zoo erg zijn, dat men niet begrijpen kan, hoe iemand, die elders zoo goeden stijl schrijft, er toe hebbe kunnen vervallen. Twee plaatsen zullen wij slechts aanhalen, ten bewijze, dat wij niet zonder grond en uit de hoogte spreken. De eerste is de zoo even bedoelde uitweiding: ‘Diegenen onzer lezers, welke niet goed arnholds verwondering kunnen regtvaardigen, die hij betoonde daarover, dat iemand, in éénen dag, van Zwolle naar Utrecht gaan konde, gelieven in aanmerking te nemen, dat in de, in zoo vele opzigten, ongelukkige middeleeuwen, geene vlugge diligences langs den effenen straatweg, of over den gemacadamiseerden grindweg rolden, ja, dat zelfs geene nederige tweeradige kar of hotsende huifwagen - (die thans bijna overal, tot in de afgelegenste hoeken, in deze gezegende en verlichte tijden door het mulle zand worden voortgesleept, zoo zelfs, dat een gehucht, uit een half dozijn huizen bestaande, het zich tot eene onverdragelijke schande zoude rekenen, indien zij niet wekelijks, een paar malen ten minste, de raauwe klanken van een uitgehold koehoorn door hare eenige straat of steeg hoorde klinken, de aankomst of vertrek verkondigende van hare rommelende snorwagen of wachtkar) - den eenzamen reiziger vriendelijk opnam, en voor een matig loon hem veilig en gemakkelijk bragt naar de plaats, waar zijne belangen hem riepen, of die zijn reislust hem deed wenschen te bereiken.’ (D. I, bladz. 173, 174). Niet beter is deze volzin: ‘Welligt (en wij mogen niet nalaten het te vermelden, ten einde dengenen, welke het zich ten taak heeft gesteld, nasporingen te doen nopens het vrouwelijk gemoed, en die uit het straks gemelde voorbeeld, eenige gevolgtrekkingen zoude willen maken, in staat te stellen, zoo hoog noodig, om een juist

[p. 697]

resultaat te verkrijgen, en geene dwalende voorstellingen te vormen van een voorwerp, dat schuins wordt ingezien, en slechts half zigtbaar is), welligt dan, zeggen wij, had op de naauwe betrekking, die tusschen de beide edele maagden bestond, van sterken invloed geweest, de wigtige omstandigheid, dat mathilda's broeder, langen tijd reeds, een welgevallig oog op hare schoone vriendin had geworpen, hetwelk deze, voor zooverre althans het naauwlettend zusteroog had kunnen bespieden, niet ongevallig scheen te wezen’ (D. I, bladz. 282). - Wie kan zulke zinnen lezen?

Dit zijn de voornaamste aanmerkingen, die wij op dezen roman hebben. En dat wij die moesten maken, speet ons daarom, vermits anders de aandacht goed wordt bezig gehouden, de wijze van verhalen en dialogiseren niet onaangenaam is, en in vele opzigten dit werk zich boven vele anderen niet ongunstig onderscheidt. - De uitvoering is zeer net, maar het boek niet goedkoop.