Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

Voorlezingen over de waarheid en waardij der Schriften van het Oude Testament. Door Mr. I. da Costa. Isten Deels 2de Stuk. Te Leiden, bij S. en J. Luchtmans. 1844. In gr. 8vo. VI en 264 bl. f 2-25.

Bij de aankondiging van het eerste Stuk dezer Voorlezingen is uitvoerig gesproken over den aard, het doel, de

[p. 660]

inrigting, de eigenaardige voortreffelijkheid en de daar tegenover staande zwakke zijden van dit werk. Daar ook het tweede Stuk geheel op dezelfde leest is geschoeid, zal het niet noodig zijn, te herhalen, wat toen gezegd is. Wij ontvangen hier elf verschillende voorlezingen, waarmede nu het eerste Deel voltooid is. - Na korte herinnering van het verband, waarin zij met de vorigen staan, begint de geachte Spreker zijne hoorders bij abraham, isaac en jacob te bepalen, en onderzoekt achtereenvolgens, wat zij met elkander gemeen hebben, in welke opzigten zij naar hunne bijzondere individualiteit, gave en roeping van elkander verschillen, en hoe zij over het geheel elk hunne eigene geestelijke en historische physionomie vertoonen. Abraham wordt in zijne belangrijkheid als Bijbelsch karakter en als historisch persoon naar waarde geroemd, eene sterke en schoone tegenstelling tusschen isaac en ismaël gemaakt, en jacob's gedrag aangaande zijnen broeder in een belangrijk licht geplaatst. Na eenige opmerkingen over het twaalftal van jacob's zonen in het algemeen, gaat de Schrijver vervolgens over, om Gods leiding met hem, het karakter zijns geloofs in leven en in sterven, en zijne beteekenis in de geschiedenis van Israël en Egypte in bijzonderheden aan te wijzen. Tot mozes gekomen, volgen wij da costa in de beschouwing van zijn moeitevol leven en verheven karakter, en hooren ons vervolgens op den Pentateuchus wijzen, als spiegel van zijne ziel en zijn karakter, vooral op zijnen verhaaltrant in het boek Deuteronomium, uit hetwelk vele plaatsen worden afgeschreven, terwijl de Schrijver voorts meent tegenover den strijd, die op dit oogenblik in de Duitsche godgeleerde wereld weder over de echtheid van mozes' boeken gevoerd wordt, zijn standpunt genoegzaam te kunnen staande houden door een viertal opmerkingen. Zij zijn deze: dat mozes niet als woordelijk schrijver, maar als verzamelaar dezer geschriften te beschouwen is, terwijl sommige invoegsels aan een ander, doch altijd door Gods geest bestuurden schrijver, zijn dank te weten; vervolgens, dat de verhalen der vier laatste boeken overal

[p. 661]

den stempel der gelijktijdigheid met de beschrevene gebeurtenissen toonen, terwijl die, welke tot een vroeger tijdperk behooren, korter zijn zamengesteld; voorts, dat er een onmiskenbaar Egyptisch bestanddeel in de boeken van mozes is op te merken, waarvan de waarheid wel vinnig bestreden, maar juist in onzen tijd door merkwaardige antiquarische onderzoekingen of ontdekkingen meermalen treffend bevestigd is; en eindelijk, dat de bezwaren, die men tegen het zoo vroeg beschrijven dier oorkonden inbragt, ongegrond zijn, daar de schrijfkunst ongetwijfeld ouder dan de tijd van mozes is.

Nu wordt ons het beeld van aaron voorgesteld, als dat van een' man van zwakheid tegenover den krachtvollen, verhevenen mozes, tevens als een voorbeeld, hoe Jehova zijne kracht in de zwakheid zijner dienaren volbrengt. Alzoo wordt de weg gebaand tot beschouwing der Profeten, omtrent welke da costa eenige al zeer algemeene aanmerkingen mededeelt. Eindelijk wordt nog over jozua en de Rigteren, david en de Koningen, over de vrouwen in het O.T. en de goddelooze wederstrevers, daarin voorkomende, gesproken, en overal op de innerlijke waarheid gewezen, in dit alles op te merken. - Met eene voorstelling van de wijze, waarop Jehova zelf voorkomt in het O.T., wordt dit eerste Stuk besloten. Het onderscheid tusschen dien naam en Elohim wordt in eenige proeven van Bijbelsch spraakgebruik aangewezen, het lievelings denkbeeld des Schrijvers, dat christus de menschgeworden jehova is, ten sterkste aangedrongen, en uitdrukkelijk beweerd, dat de Engel van Gods aangezigt in het O.T. eene voorloopige aanduiding was zijner in de volheid der tijden wezentlijk gevolgde menschwording. - Na eene korte handhaving van Jehova's heerlijke eigenschappen, zoo als die in de geschiedverhalen des O.T. uitgedrukt zijn, wijst de Schrijver ten slotte op de sporen der zoogenaamde Drieëenheid, die reeds onder de oude bedeeling te vinden zijn.

Bij zoo grooten rijkdom van onderwerpen, op het standpunt en naar de wijze des Heeren da costa behandeld,

[p. 662]

kan er van beoordeeling geene sprake zijn. Genoeg, dat wij, ofschoon het bekende ingeniosius magis quam verius op vele van zijne argumentatiën moetende toepassen, echter overal de sporen gevonden hebben van die diepte des geloofs, die warmte des harten, die kracht van voorstelling, welke wij van den vermaarden man ook hier verwachten mogten. Tevens strekt het ons tot groot genoegen, nergens eenige hatelijkheid, personaliteit of uitval tegen andersdenkenden ontdekt te hebben. - Met groote belangstelling zien zeker velen, gelijk wij, het tweede Deel te gemoet.