Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

Natuurkunde. Tijdschrift, inhoudende physica, chemie, pharmacie, natuurlijke historie, statistiek en litteratuur, uitgegeven van wege het Genootschap Tot Nut en Vergenoegen, te Arnhem. Te Arnhem, bij J.G. Stenfert Kroese. Iste Jaargang. 1844. In gr. 8vo. IV en 404 bl. IIde Jaargang. 1845. No. 1-8. 256 bl. Prijs per jaargang circa f 6-:

Is het geven van verslagen over, en het grondig beoordeelen van geschriften over het algemeen geene gemakkelijke taak, deze wordt nog moeijelijker, indien men zijn gevoelen me-

[p. 630]

dedeelen moet over een tijdschrift, dat eene groote menigte uiteenloopende stukken en stukjes, uit onderscheidene vakken en van ongelijke waarde bevat. Zoo men dus in gemoede over het geheel geen volkomen gunstig oordeel vellen kan, is het nog al natuurlijk, dat men de lastige taak steeds verschuift. Zoo ging het althans Ref. met de beoordeeling van bovenstaand tijdschrift. Daar echter de Redactie van het tijdschrift Natuurkunde door de toezending der verdere No's getoond heeft er belang in te stellen, dat de Vaderlandsche Letteroefeningen eenig verslag van hetzelve gaven, zouden wij van onzen kant onheusch handelen aan dit verlangen niet te voldoen. Vooraf merkt Rec. aan, dat hij over het algemeen geen voorstander is van de zoo bij ons als vooral in Duitschland steeds plaats grijpende vermeerdering der tijdschriften, vele van welke wel met herkaauwende dieren of misschien juister met extractketels zouden kunnen vergeleken worden, en die dikwerf krachten van geleerden verspillen, die door het uitgeven van grootere, meer doorwerkte geschriften meer blijvende vruchten voor de wetenschappen zouden leveren. Het spreekt van zelf, dat hiermede echter het nut van wezentlijk goede tijdschriften van blijvende waarde geenszins ontkend wordt, en dat, gelijk wij vroeger bij de aankondiging van het tijdschrift van den Heer haaxman (Vaderl. Letteroef. 1844, bl. 688) aanmerkten, een enkel, excerpten gevend tijdschrift niet van alle nut verstoken is. Met dit laatste ga men echter niet te ver. Dan ter zake. Blijkens de voorrede van den eersten jaargang is het doel der Redactie ‘om al datgene mede te deelen, wat buitenslands in de natuurkunde wordt bekend gemaakt en daarbij te voegen de vruchten van vaderlandschen bodem, inzonderheid wat door de medearbeiders van het tijdschrift, nieuws en wetenswaardigs wordt geleverd.’ Voorts wenschte de Redactie de op den titel genoemde vakken benevens physiologie te behandelen. Tevens roept de Redactie de hulp van wetenschappelijke mannen in. Hieraan schijnt echter niet ruimschoots voldaan te zijn; ten minste wij vonden slechts drie werkzame arbeiders, de Heeren de roos, van den broek en van der weyde. Men ziet hieruit, dat het geven van uittreksels het hoofddoel schijnt te zijn, gelijk ook uit het betrekkelijk gering aantal oorspronkelijke stukken, die bijna uitsluitend onderwerpen uit het gebied der physica behandelen, blijkt. Wij willen kortelijk aangeven, wat voor iedere afdeeling der op den

[p. 631]

titel genoemde takken van wetenschappen hier gevonden wordt.

De oorspronkelijke stukken over physische onderwerpen handelen bijkans bij uitsluiting over galvanisme en electromagnetisme, die ons echter over het algemeen niet onverdienstelijk voorkwamen, doch zich grootendeels tot het beschrijven van toestellen bepalen. Al de overige, in toepassing gewigtiger deelen der physica zijn bijkans geheel veronachtzaamd. Immers het stukje van den Heer van der weyde over belangrijke ontdekkingen in het gebied der acustica, behoort eigenlijk tot de mededeelingen van buitenlandsche ontdekkingen. Voorts zijn de stukjes van de Heeren van den broek en van der weyde, over de toepassing van de camera obscura en van het zonmicroscoop tot het afteekenen van ondoorschijnende voorwerpen en de beschrijving door laatstgenoemde van een lampmicroscoop tot het afteekenen van doorschijnende en ondoorschijnende voorwerpen, niet onbelangrijk. Wij zouden aan den eerstgenoemden toestel, van den Heer van der weyde, boven dien van den Heer van den broek, de voorkeur geven. Overigens vindt men nog vele, zoo het ons voorkwam, goed gekozene uittrekselen uit waarnemingen en verhandelingen van mannen als becquerel, matteuci, millon, henrici enz. De aan scheikunde en pharmacie gewijde gedeelten bevatten louter uittreksels, meest over bereidingswijzen van onderscheidene ligchamen handelende; overigens vindt men hier nog eenige andere goed gekozene uittreksels, als van preisser, over de plantenkleuren, het vernieuwde onderzoek der gal van berzelius, een uittreksel uit de bekroonde verhandeling van homolle, over de digitalis purpurea, de marignac, over het ontstaan van het ozonium, enz. enz. De nieuwe wijze van bovan ter ontdekking van het arsenigzuur is wel eenvoudig, maar schijnt zoo gevoelig niet als de toestel van marsh en vereischt insgelijks nog nadere toetsing van het afgescheiden wordend metaal. Over statistiek vonden wij niets; trouwens op den titel van den tweeden jaargang komt deze afdeeling niet meer voor. Niettegenstaande enkele zinsneden in de voorrede van den eersten jaargang en het hoogdravend gestelde berigt op de omslagen der No's van den tweeden jaargang, zijn natuurlijke historie en physiologie karig bedacht. Behalve een enkel uittreksel, vindt men voor deze gedeelten niets, dan in den eersten jaargang een uittreksel uit het

[p. 632]

vrij droog gestelde berigt over den voortgang der physiologie in het jaar 1841 van Prof. bischoff, te Giessen, en in den tweeden jaargang hetzelfde berigt voor het jaar 1842 en twee stukjes van den Heer van den broek, het eene handelende over eene verbeterde opspuitingswijze, welke vernuftig uitgedacht is, doch in toepassing, vooral voor zeer fijne praeparaten, ons vrij lastig en omslagtig voorkwam, het andere over het nut der waterleidingen van cotugni, uitmakende een deel der door denzelfden schrijver beloofde beschrijving van het zintuig des gehoors. De druk is in den tweeden jaargang veel naauwer dan in den eersten; ook de platen zijn in den tweeden beter uitgevoerd.

Vatten wij alles te zamen, zoo gelooven wij, dat voor den rijken omvang der vele behandeld wordende vakken de omvang van het tijdschrift (twee vel in de maand) te klein, het aantal werkzame medearbeiders te gering is. Uit zucht om veel te doen is men, niettegenstaande veel vlijt, nergens volledig geweest. Daar nu het tijdschrift van den Heer haaxman reeds uittreksels mededeelt van chemische en pharmaceutische verhandelingen en waarnemingen, de meesten onzer landgenooten, die voor de wetenschap belang koesteren, Duitsche journalen lezen, en hetzelfde voor tijdschriften over physiologie en natuurlijke historie geldt, doch ten onzent, voor zoo ver Rec. weet, geen afzonderlijk tijdschrift voor natuurkunde in den engeren zin bestaat, zouden wij meenen der Redactie aan te moeten raden, om, in een volgend jaar, onder medehulp van meerdere kundige mannen, het tijdschrift meer afzonderlijk aan de physica in haren geheelen en rijken omvang toe te wijden en dus deze wetenschap volledig te behandelen, waarbij het wenschelijk is, dat oorspronkelijke bijdragen in ruime mate worden opgenomen. Geschiedde dit laatste dan niet, dan zouden wij betwijfelen of de Redactie de waarheid sprak, toen zij betuigde, ‘dat onze thans levende natuurkundigen toonen, dat Nederlands roem in dit vak nog geene hersenschim is, en dat Nederland hier niet, zoo als op vele andere punten, naar zijne voorvaderen behoeft terug te zien.’