Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

Geschiedenis der regering der twee laatste Koningen uit het huis van Stuart, naar het oorspronkelijke van Ch.J. Fox, vrij vertaald en met aanteekeningen voorzien door Mr. P. Simons. Te Delft, bij H. Koster. 1843. In gr. 8vo. VI en 239 bl. f 2-40.

De beschouwingen van eenen staatsman als fox over de geschiedenis van een tijdperk, voor Engeland van zulke ge-

[p. 598]

wigtige gevolgen, als de regering der beide laatste stuarts, kunnen niet anders dan hoogst belangrijk zijn voor den beoefenaar der historie. Het oorspronkelijke werk, voor zoo verre het voltooid en uitgegeven is, daar de dood den bekwamen Schrijver verhinderde het te voltooijen, het oorspronkelijke werk schijnt zeer zeldzaam te zijn, en reeds om deze reden alleen deed de Heer simons goed, toen hij aan ons publiek eene vertaling van hetzelve aanbood. Het tijdvak, dat hier behandeld wordt, geeft stoffe tot gewigtige bespiegelingen, waardoor de geschiedenis in de daad de leermeesteresse der menschheid wordt. De wijze, waarop deze beschouwingen hier worden medegedeeld, is even boeijend als eenvoudig. De Schrijver is wars van redekunstige sieraden; het is de taal des gezonden, degelijken verstands, ongekunsteld, ordelijk, in aangenamen stijl, door belangrijkheid van zaken, meer dan door sierlijkheid van woorden boeijende. In het eerste Hoofdstuk vangt hij aan met eene korte beschouwing van het tijdvak, dat de regering van karel II voorafging, een tijdvak, dat voor dezen Vorst zelven zoo rijk in leering had kunnen zijn. Met belangstelling leest men het oordeel van eenen man, als fox, over de veroordeeling en regtspleging van karel I en over cromwell, een buitengewoon man, gelijk hij, bl. 11, zegt, die het ‘aan zijne bijzondere bekwaamheid verschuldigd was, dat hij tot zijn dood een regeringstelsel kon volhouden, zoowel door rede, als door vooroordeel verworpen: door de rede, want er was geene vrijheid; door het vooroordeel, want er was aangematigd gezag..... Alles wel overwogen, dan zal cromwell altijd tot den eersten rang dergenen behooren, die zich door eigen kracht tot de oppermagt hebben verheven; met betrekking tot de zedelijkheid zelfs zou misschien niemand hunner minder berispelijk zijn, zoo zijn karakter niet besmet ware geweest met de hatelijkste en onteerendste aller ondeugden, de huichelarij.’

Weldra komt de Schrijver alzoo aan het eigenlijke onderwerp zijner behandeling, en de woorden, waarmede hij zijne geschiedenis der regering van karel II aanvangt, zijn te merkwaardig, om ze hier niet aan te halen, te meer, omdat zij eene les behelzen ook voor onze dagen, waarin men wel eens te veel heil verwacht van de doode letter der wetten. ‘De regering van karel II,’ zegt hij, bl. 14, ‘is

[p. 599]

een tijdperk van goede wetten en slecht bestuur. Het verbeteren van vele lijfstraffelijke wetten, de habeas corpus acte, de wet op het driejarig parlement, het afschaffen van sommige voorregten, dit alles heeft een der beste geschiedschrijvers het jaar 1679 doen voorstellen als het tijdvak, waarop onze staatsregeling den trap van volkomenheid heeft bereikt. Maar in eene kleine aanmerking, onder deze plaats gezet, erkent dezelfde schrijver, dat de tijden onmiddellijk op dat jaar gevolgd juist de grootste verdrukking hebben opgeleverd. Welke stof tot nadenken levert deze aanmerking op! Welk een bewijs voor het onvoldoende der wetten en de onvolmaaktheid der menschelijke instellingen! Bij de overweging der vorderingen onzer staatsregeling tot het oogenblik genaderd, dat zij hare volmaaktheid verkregen heeft, zien wij een tijkvak van verdrukking en ongelukken, die niet door vreemde oorzaken worden voortgebragt, zoo als oorlog, hongersnood of pest, die ook niet voortkomen uit verandering der wetten; neen, een verkeerd bestuur, ziedaar de reden van het kwaad, dat in zijn vaart door onze zoo hoog geroemde staatsregeling niet is kunnen worden gestuit. Hoe ijdel is dus de gedachte, dat de wetten alles zijn! En hoe dwaas en nadeelig is de gevolgtrekking daaruit afgeleid, dat men zich over de zaken en niet over menschen moet bekommeren!’ De verachtelijke laagheid van karel II levert den Schrijver de stof tot de treurigste beschouwingen van de daden zijner regering, die onpartijdig worden in het licht gesteld. Bij het spreken over den tweeden oorlog met ons land, wiens schandelijkheid hij onverholen erkent, vinden wij de volgende schoone woorden over de witt, bl. 19: ‘De val van den Raadpensionaris de witt, dat is van den besten, meest wijzen en vaderlandslievenden dienaar, die ooit op het staatkundig tooneel verscheen, was te gelijker tijd niet alleen de schreeuwendste onregtvaardigheid en ondankbaarheid, maar tevens het meest ontmoedigend voorbeeld voor de vrienden der vrijheid, dat de geschiedenis oplevert. Werd eertijds aristides verbannen, hij werd ook terug geroepen: werd dion door de Syracusers met ondankbaarheid beloond, dan was die ondankbaarheid voor hen meer dan eens het voorwerp van berouw: stierven sidney en russel op het schavot, zij hadden ten minsten het leed niet, van door de handen des volks om te

[p. 600]

komen: ook werd aan hunne gedachtenis later eer bewezen, en nog heden is het genoeg om het hart van iederen Engelschman hoog te doen kloppen; maar het oogenblik van den val van de witt was ook dat van den val zijner partij. Die naam zoo vereerd bij elk die deugd en wijsheid waardeert, in de edelste bemoeijingen, in de diensten van den staatsdienaar, moet zeker dubbel waard wezen bij de landgenooten van dien verheven martelaar, en toch weet ik niet dat tot heden eenige openbare eer aan zijne nagedachtenis gegeven werd.’

Wij zouden te uitvoerig worden, indien wij den Schrijver in zijne belangrijke beschouwingen van karel's regering wilden volgen, wiens karakter door hem met onpartijdige gestrengheid geteekend wordt. ‘De geschiedenis,’ zegt hij, ‘levert geen tweede voorbeeld op van iemand zoo gesteld op magt en met zoo weinig zucht naar roem: van beginselen ontbloot, ondankbaar, laag en trouweloos, was hij tevens wraakzuchtig en niet vatbaar voor berouw: teregt ontzegt burnet hem alle zachtaardigheid, en moeijelijk kan men begrijpen, hoe zijne voorstanders hem deswegen hebben geprezen. Men kan geen voorbeeld aanwijzen van iemand, wiens leven hij gespaard heeft, als de dood voor zijne staatkunde of wraakzucht dienstig was.’ Ook het goede, dat hem eigen was, wordt niet voorbijgezien. ‘Opgeruimd, vriendelijk en spraakzaam, was hij vrij van hooghartigheid en trots. Nooit heeft men hem die beschaafdheid kunnen ontzeggen, welke door sommigen onder de deugden geteld wordt; ook had hij de gemakkelijkheid van karakter, die wel is waar door sommigen wordt afgekeurd, maar die mij eene goede hoedanigheid toeschijnt.’

Het volgende Hoofdstuk is aan den aanvang der regering van jacobus II gewijd, een treurig tafereel van boosheid, laagheid en wreedheid, gelijk men aan het slot uit de woorden van fox zal kunnen zien, die tevens zijn streng, maar regtvaardig oordeel over den laatsten Koning der stuarts uitdrukken, bl. 108: ‘Ik heb geen gunstig tafereel van den toestand van Engeland willen schetsen, als ik zeide, dat het door een slaafsch parlement was vertegenwoordigd: als ik een volk heb geteekend, dat niet alleen gewillig, maar zelfs met vreugde zich leende tot alle maatregelen, door jacobus in het begin zijner regering genomen; dat den Ko-

[p. 601]

ning de wetten liet trotseren door eigendunkelijk belastingen te heffen, en het parlement te bedreigen, dat hij zonder hetzelve zou regeren, als het hem niet wel behandelde: die de Protestantsche non-conformisten vervolgde, die de grootste dwingelandij uitoefende!’

Het laatste Hoofdstuk behandelt de mislukte ondernemingen van den Graaf van argyle in Schotland en van den Hertog van monmouth in Engeland, en is in denzelfden boeijenden trant geschreven, als de beide vorigen. Wij bejammeren het zeer, dat de dood den bekwamen Schrijver verhinderd heeft zijn werk te voltooijen, waarvan de teregtstelling van monmouth nu het slot uitmaakt. Maar ook nu verdient het ten volle de belangstelling van den beoefenaar der historie, en zijn wij den Heer simons dank schuldig, dat hij het voor ons publiek toegankelijk heeft gemaakt. Wij hebben opzettelijk meer hier en daar eene proeve, dan een geregeld verslag gegeven. Wat wij op de uitgave hebben aan te merken, is het overgroot aantal van druk- en taalfouten, en de ongelijkmatige, slordige interpunctie. Met weinig moeite ware daarvoor beter te zorgen geweest.