Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

Over het verderfelijke der gehoorzaamheid bij de Jesuiten, of narigt aan de Lezers van het geschrift des Eerw. de Ravignan, over het bestaan en de regels der Jesuiten. Uit het Fransch door een' Katholiek. Te Rotterdam, bij S. van Reyn Snoeck. 1845. In gr. 8vo. 40 bl. f :-50.
Over den Koningsmoord, geoorloofd bij de Jesuiten, of tweede narigt aan de Lezers van de Ravignan. Door en bij denzelfden. f :-50.
Evangelische Raad tegen Roomsche verleiding. Naar het Hoogduitsch van W. Tretzel. Te Amsterdam, bij S.J. Prins. 1845. In kl. 8vo. 84 bl. f :-30.
De Paus en het Evangelie, of nog een afscheid van Rome. Door J.J. Maurette, Pastoor van Serres (Augière) in 1844, thans ontslagen. Uit het Fransch. Te Amsterdam, bij de Erven de Wed. F.G. Onder de Linden. 1845. In kl. 8vo. 96 bl. f :-65.
De Roomsche Kerk, uit- en inwendig ongermaansch, oncatholijk. Naar den Hoogduitschen Ulrich von

[p. 580]

Hutten, met een Voorberigt van J.L. Adriani. Te Kampen, bij K. van Hulst. 1845. In gr. 8vo. 71 bl. f :-60.
Schetsen uit Rome, of de hoofdstad van den kerkelijken Staat in haar kerkelijk en burgerlijk leven. Uit het Hoogduitsch. Te Amsterdam, bij J. van der Hey en Zoon. 1845. In gr. 8vo. XII en 195 bl. f 1-80.

Wij voegen de aankondiging dezer geschriften bijeen, dewijl zij, hoe verschillend in oorsprong, omvang en letterkundige waarde, allen betrekking hebben op de Roomsche kerk, en, allen min of meer gerigt tegen Jezuitische en Ultramontaansche beginselen, in zooverre denzelfden Protestantschen geest openbaren.

N^o. 1 en 2 zag het licht, kort na de vertaling van de ravignan's geschrift over het bestaan en de regels der Jezuiten, waardoor aan laatstgenoemde societeit zulk een krachtige en welsprekende steun scheen verzekerd te zijn. De wederlegging, ons hier aangeboden, is te merkwaardiger, dewijl zij oorspronkelijk is uit een' in den striktsten zin godsdienstig Tijdschrift, de Revue Ecclésiastique, dat overal anders een streng Catholicisme verkondigt en in de hoofdstad van Frankrijk wordt geschreven. Uit zulk een' orgaan eene onbewimpelde, luide, krachtige stem te vernemen tegen de orde der Jezuiten, van zulk eene zijde het aanzien dier societeit als een geessel te hooren voorstellen voor de kerk van christus, is inderdaad een teeken des tijds, dat de aandacht van iederen opmerkzamen beschouwer verdient. Deze beide Narigten mogen wij met te meer ingenomenheid ontvangen, omdat zij den beroemden verdediger der Jezuiten niet in het algemeen, maar op bepaalde punten wederleggen, grondigheid met bondigheid paren, en den vijand aanvallen met open vizier. De ongenoemde Schrijver heeft niets gezegd, zonder het uit de bronnen te bewijzen, en het genootschap van jezus in het harte aangetast. De vertaling is vloeijend, en de uitvoering net. Dat dit geschrift door een' Katholijk vertaald

[p. 581]

is, kan al weder ten bewijze der vaak weêrsprokene, maar nooit wederlegde opmerking verstrekken, dat er ook in ons vaderland nog een' ander Catholicisme is, dan dat der Stemmen en van den Noordbrabander.

N^o. 3 teregt een gesprek genoemd, dat alle Protestanten wel lezen mogen, is zeer geschikt voor onkundigen, die niet bestand zijn tegen de listige pogingen der priesterpartij, om hen tot het Roomsche geloof over te halen. Op eene overtuigende wijze doet het hen zien, wat schromelijke dwalingen dat kerkgenootschap bevlekken, hoe weinig gegrond de bedenkingen zijn, die het tegen het Protestantisme inbrengt, en wat lage middelen er meermalen aangewend worden, om zielen voor Rome te winnen. Er is een populaire en practische toon aangeslagen, die de bedoelde uitwerking voorzeker niet zal missen. Ten einde de verspreiding onder de mindere volksklasse gemakkelijker te maken, is het twaalftal exemplaren op den geringen prijs van f 3 bepaald.

N^o. 4 geeft een' nieuw bewijs van de eigendommelijke kracht der waarheid, die, zoodra haar licht slechts doordringt, de dwalingen der Roomsche kerk in al hare schandelijkheid openbaar doet worden. Hier spreekt geen Protestantsch leeraar, maar een voormalig Roomsch geestelijke, die het bederf zijner kerk van nabij heeft gadegeslagen, en die zoowel op Bijbelsche als geschiedkundige gronden zijn besluit regtvaardigt, om zich af te scheiden van den Paus, en zich alleen aan J.C. te verbinden. Treurig is het beeld van de zedelijke en godsdienstige gesteldheid des Franschen priesterdoms, dat in deze bladen wordt opgehangen, en men moet den moed des mans bewonderen, die te midden van zoo veel tegenstand en miskenning voor zijne overtuiging heeft pal gestaan en gestreden. De geheele toon van dit geschrift getuigt van groote gemoedelijkheid en waarheidsliefde. Dat de Roomsche geestelijkheid dit geschrift niet wederlegd, maar den Schrijver vervolgd heeft, is een ondubbelzinnig bewijs harer materiëele sterkte en moreele zwakheid. Immers, maurette is wegens dit geschrift tot eene boete van zeshonderd francs en een jaar

[p. 582]

gevangenisstraf verwezen, en zijn beroep op het Hof van Cassatie werd verworpen, dewijl hij de Pauselijke kerk als ongoddelijk ten toon gesteld had.

N^o. 5. Men kent den historischen persoon van ulrich von hütten, den man, wiens leven een doorgaande strijd is geweest, in de ruimste beteekenis des woords. De ongeuoemde Schrijver volgt zijn voetspoor, en trekt tegen het Roomsch-Catholicisme te velde. - Oorspronkelijk was dit opstel voor de Augsburgsche Allgemeine Zeitung bestemd. Onder het bewerken groeide het in die mate aan, dat het daarvoor niet meer geschikt werd. Te hooger beteekenis mogen wij overigens aan dit stuk toekennen, omdat des Opstellers beroep hem evenmin tot de godgeleerdheid, als tot eenige andere wetenschap in betrekking stelt, en alleen belangstelling in het waarachtig heil zijns vaderlands hem dit woord heeft ontlokt. Het dient om aan te wijzen, dat de Roomsche kerk in- en uitwendig, in hare leer en eeredienst, eene geheel op het Italiaansche volkskarakter steunende en voor hetzelve berekende, derhalve eenzijdige ontwikkeling des Christendoms is, dat zij strijdt met den Germaanschen (Hoog- en Nederduitschen) geest, en op het volksleven den noodlottigsten invloed uitoefent. Een en ander wordt door den Schrijver met opmerkingen gestaafd, die hij in persoon gedurende eene reis in Italië gemaakt heeft, en geplaatst tegenover den athanasius van den beruchten görres. Een groote rijkdom van zaken is hier in een kort bestek vereenigd, die de aandacht verdienen van ons godsdienstig publiek, en haar zeker nog in hoogere mate zou trekken, indien de vertaling niet zoo dikwijls door Germanismen ontsierd ware. - Met den Eerw. Voorredenaar wenschen wij, dat dit geschrift niet onder den vloed van zoo vele hedendaagsche vlug- en prulschriften bedolven, maar door velen gelezen en behartigd worde, dat de Hervormden er door aangespoord worden tot waardering hunner voortreffelijke geloofsbelijdenis, en de Pausgezinden er door tot nadenken gebragt worden.

N^o. 6 bevat een' merkwaardig bewijs voor de hoofdstelling van den nieuwen von hütten. het echt Italiaansche

[p. 583]

karakter van de Roomsch-Catholijke eeredienst. Het kerkelijk leven in Rome wordt hier door een' ooggetuige geschetst. De Schrijver begint met den aanvang des kerkjaars, leidt ons verschillende tempelgebouwen en feestvieringen binnen, en deelt vele curiositeiten mede, die den invloed des Pausdoms ook op maatschappelijke en burgerlijke orde in een treffend, meestal treurig daglicht plaatsen. Onder het belangrijkste, wat wij hier aantreffen, rekenen wij het hoofdstuk over de officiëele Maria-dienst, en de daaraan verbonden aflaat te Rome, gelijk ook dat over de betrekking van de Jezuiten-orde tot den Kerkelijken Staat. Zeer hinderde ons echter de eenzijdigheid, waarmede de Schrijver vele waarlijk schoone en indrukwekkende kerkplegtigheden afkeurt, alleen omdat hij er geene sympathie voor kon voelen, of omdat zij door enkele schaduwzijden verduisterd werden. Men leze b.v. het weinige en oppervlakkige, dat hij over de Passie- en Paaschweek mededeelt, en ieder, die niet geheel door partijgeest verblind is, zal de waarheid onzer opmerking moeten toestemmen. De Schrijver is ongenoemd. Dat het uit het Hoogduitsch afkomstig is, oordeelde de Vertaler niet noodig op den titel te vermelden: waarom, begrijpen wij niet, evenmin waarom hij de inleidende afdeeling: over Rome en de middeleeuwen besnoeid heeft. De uitvoering is voldoende, en het geheel bevat eene niet onbelangrijke lektuur.