Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

Nederlandsche Volksoverleveringen. Verzameld en met Aanmerkingen voorzien door J.W. Wolf. Op nieuw bewerkt en met Bijvoegselen vermeerderd. Iste en IIde Stuk. Te Groningen, bij F. Wilkens. 1844 en 1845. In gr. 8vo. X en 218 bl. f 2-:

Het werk, dat ons onder dezen titel wordt aangeboden, zal ongetwijfeld door verschillende lezers zeer verschillend worden beoordeeld; want hetgeen hier voorkomt, als met moeite zamengezocht ter aanvulling van eene leemte in onze vaderlandsche letterkunde, werd door vroegere vaderlandsche geleerden met verachting ter zijde geworpen. De in zijnen tijd te regt beroemde p. scriverius, de vriend van den grooten h. de groot, b.v., noemde de Stamsagen der volken enz., hoedanige wij ook hier aantreffen, ‘groote, grove, lange, dicke, tastelicke ende onbeschaemde logens;

[p. 552]

stroowissen ende visevasen, eerdichte ende versierde loogenen, die noyt ghehoort zijn, ende niet waerdich te noemen ter plaetsen daer men de waerheyt voor oogen heeft.’ Ja, na de Sage van bato te hebben medegedeeld, verzocht hij hiervoor zijnen lezeren wel zeer verschooning en schreef hij: ‘Houdt mijn ten besten. Tis geschiet, opdat gij selven sien soudt wat gecksmeer ons in voortijden wijs gemaekt is. Ende oft Godt gave, dat dit nu niet geschiede! Maer eijlaes men vindt overal nieuwe Flatteerders ende Spekschieters, die ick wilde den arm ghebroken hadden, eer sy tot de Historien te schryven haer begaven.’ En hij voert daarop de overleveringen omtrent zalandus en ziringus als bewijzen voor dit met spek schieten aan! Wat zou de man gezegd hebben, wanneer hem deze Nederlandsche Overleveringen van den Heer wolf onder de oogen waren gekomen, waaronder zij op nieuw zijn afgedrukt met nog veel ergere? - Gewis had hij, met een letterkundige van dezen tijd, den Duitschen broeder geen dank betuigd voor zijne moeite, van ‘- terwijl de stationaire Nederlandsche geest in Nederland zich eenzijdig als die der Chinezen ontwikkelt en te gronde gaat in het geliefde systeem van eigen vergoding, - op ruime schaal onze Sagen te hebben bijeenverzameld, Sagen bloeijend ontsproten uit de voorvaderlijke Godsdienst en geschiedenis, waarin zich het gelooven en weten van onze stamouders spiegelt.’ En scriverius zou toch waarlijk niet zoo geheel en al ongelijk hebben gehad; want als eigenlijke bronnen voor de vroegere geschiedenis kunnen de volksoverleveringen den geschiedvorscher niet dienen, voor dat zij door eene zeer gestrenge kritiek vooraf gereinigd zijn geworden van de fabelen, welke men er mede vermengd heeft; en dit - moge het al bij eenigen kunnen gelukken - kan zeker niet omtrent allen geschieden. Maar zijn ze hierom geheel te verwerpen? Wij zijn niet van die meening; want bij velen ligt er waarheid ten grondslage, en in anderen vindt men belangrijke bijdragen voor de kennis van de Godsdienst, de denkwijze, de zeden en de wetgeving der voorgeslachten. ‘Derzelver gelooven en weten spiegelt er zich in af,’ en zij geven ons alzoo de gelegenheid om dat gelooven en weten met het tegenwoordige te vergelijken. Eene goed bewerkte en volledige verzameling van Nederlandsche Volksoverleveringen is en blijft derhalve voor onze geschiedenis eene wenschelijke zaak. Met blijdschap zag dan ook

[p. 553]

Ref., op den titel van deze vertolking van het door wolf geleverde, de woorden op nieuw bewerkt en met bijvoegselen vermeerderd, want het deed hem hopen, dat het in de Niederländische Sagen opgenomene eene nieuwe en gestrenge toetsing zou hebben ondergaan; dat het niet Nederlandsche en onechte zou zijn uitgeworpen geworden, en tevens eene schifting zijn gemaakt tusschen de historische volksoverleveringen en de verdichte volksromans en vertellingen, waarvan Mr. van den bergh den Vertaler een zoo loffelijk voorbeeld had gegeven. Wolf toch had slechts voor zijne landgenooten den belangrijken arbeid der gebroeders grimm willen aanvullen, door mededeeling van de overleveringen en sprookjes, welke of in de schriftelijke oorkonden der Nederlanden bewaard waren gebleven, of nog in de gedachtenis van het volk aldaar leefden. Eene strenge afscheiding van het niet eigenlijk Nederlandsche was dus volgens zijn plan geene behoefte. Bij eene vertaling en nieuwe bewerking der Sagen voor het Nederlandsche publiek, was het met de zaak anders gelegen. Door de gegevene hebben wij niet ontvangen wat wij gewenscht hadden en meenden te mogen verwachten van een' Vertaler, die zich bekend toont te zijn met de meeste bronnen, welke bij eene nieuwe bewerking niet ongebruikt gelaten mogen worden. Aan zijne hiertoe gedane belofte heeft hij niet voldaan; want dan waren ten minste, om slechts iets te noemen, N^o. 68 en 90 weggevallen. Het eerste, omdat het dáár aangaande karel martel geleverde eene lompe Fransche verdichting is, die zich zelve wederspreekt, vermits genoemde eucherius, Bisschop van Orleans, volgens de chronijken zelve, reeds 14 jaren dood was, toen karel in 746 overleed; het laatste om de variant, die onder N^o. 116 voorkomt en op meerdere autoriteiten steunt. Dan waren N^o. 6 en 111, N^o. 24 en 106 enz. als varianten van dezelfde Sagen ineengetrokken en m. derg. De Vertaler heeft wolf's arbeid overgezet en er het een en ander van het zijne bijgevoegd; dit is alles; maar door eene wezentlijk nieuwe bewerking heeft hij de wetenschap op dit punt niet verder gebragt. Dit is het, wat wij betreuren bij het vele goede en bruikbare, dat hier overigens op en door elkander en zonder chronologische orde ligt te zamen getast. Wij willen intusschen, eer wij over het geheel beslissen, afwachten, welke toevoegselen de Vertaler bij de laatste aflevering nog zal mededeelen; en wij zien

[p. 554]

vooral met belangstelling te gemoet, èn de beloofde bronnenkritiek, welke zijne voorrede alsdan zal bevatten, èn het toegezegde zaakregister, waardoor, bij eene oordeelkundige bewerking, nog vele leemten zullen kunnen worden aangevuld.