Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

Rome en Utrecht, of korte schets van den oorsprong, voortgang en tegenwoordigen staat hunner drie hoofdgeschillen. Door P. Buys, President van het R.K. Seminarie alhier. Te Amersfoort, bij B. Blankenberg en Zoon. 1844. In gr. 8vo. 192 bl f 1-20.

Wij beleven eenen tijd, waarin Rome uit den boezem der Katholijke kerk zware schokken ontvangt, en waarschijnlijk nog zwaardere te gemoet gaat. De woelingen der Jezuiten vooral, welke, lijnregt tegen den geest des tijds, de Pauselijke hierarchie door allerlei listen trachten te verheffen, maar meer dan ooit voor het publiek worden ontmaskerd, hebben eene reäctie veroorzaakt, welke van veruitziende gevolgen is; alom is men wakker geworden; men leert meer en meer onderscheid maken tusschen Katholicisme en Romanisme; meer dan vroeger ontwikkelt zich het begrip van het bisschoppelijke stelsel in tegenoverstelling van onbepaalde gehoorzaamheid aan den Paus; men ziet met elken dag meer het gevaar der laatste, niet alleen voor het Christendom in het algemeen, maar ook voor het Katholicisme in het bijzonder, en men acht het bestaan van het laatste niet meer, als vroeger, van het eerste afhankelijk. In dezen tijd erlangt alzoo het zoogenoemde Jansenisme eene dubbele belangrijkheid en de woorden van Prof. augusti: ‘vroeg of laat, en het moet en zal er toch eenmaal toe komen, zal het thans zoo onbeduidende Aartsbisdom van Utrecht eene belangrijkheid en een gewigt verkrijgen, waarvan men zich nu bezwaarlijk een denkbeeld kan maken,’ naderen misschien hare vervulling. Het is dus een hoogst belangrijk onderwerp, dat in deze bladen behandeld wordt. De eigenlijke staat van het geschil tusschen Rome en de zoogenoemde Utrechtsche bisschoppelijke clerezie is in de bijzonderheden niet algemeen bekend. De Heer buys heeft dit geschrift vervaardigd, ten einde den oorsprong en voortgang dier geschillen open te leggen, en het standpunt aan

[p. 549]

te wijzen, waarop die kerk tegenover Rome staat. Het is alzoo eene vollediger behandeling van iets, waarover dezelfde Schrijver reeds vroeger in eenige werkjes wenken en opmerkingen had medegedeeld, en men kan aan zijn geschrift grondigheid noch zaakkennis ontzeggen. En op elke bladzijde toont het eene gematigdheid, eene bescheidenheid, eene humaniteit, die gunstig voor den Schrijver, en vooral niet minder gunstig voor de zaak zelve inneemt. Waar men zich op zulke bewijsgronden, op zulk eene wijze voorgedragen, verdedigt, daar vindt zich de vriend der waarheid bevredigd, en draagt de behandeling van godgeleerde geschillen bij tot ontwikkeling der Christelijke waarheid.

De behandeling is geheel historisch. De Schrijver begint met de aanleiding, die jansenius had tot het schrijven van zijnen Augustinus, als gelegen in het geschrift van den Jezuit molina: Liberi arbitrii cum gratiae donis concordia. (Lissabon, 1588); een boek, door den Schrijver een ‘gedrochtelijk werk’ genoemd, hetgeen ook van zijn standpunt, het Augustiniaansche, wel niet anders kon. Of men evenwel pelagius wel goed hebbe begrepen, en zich door ingezogen afkeer van zijne ‘ketterij’ niet van den weg tot de waarheid hebbe laten afbrengen, is eene andere vraag. Hare beantwoording hangt af van de beschouwing, waarin eigenlijk de door christus verworvene genade besta; doch dit onderwerp kunnen wij niet zonder een dieper onderzoek ontwikkelen; genoeg, jansenius had daarin gelijk, dat de wijze, waarop de Thomisten de zaak hebben gemeend toe te lichten, eerder duisternis dan licht moest geven. De Augustinus werd bestreden, niet met wederlegging, maar - het gemakkelijkste middel - met verbodsbullen. Cornet trok er de vijf beruchte stellingen uit, van welke de Heer buys overtuigend, naar het ons toeschijnt, aantoont, dat men aan jansenius onregt doet met ze op zijne rekening te stellen. En dit is nu het eerste geschilpunt tusschen Rome en de Jansenisten; de laatste verwerpen de stellingen evenzeer, als het eerste, maar willen dezelve niet hebben aangemerkt als stellingen van jansenius. Daardoor vervalt dan ook de beëediging der bulle van alexander VII. Het tweede geschilpunt loopt over de beruchte bulle Unigenitus van clemens XI. Zij werd uitgevaardigd naar aanleiding van de Reflexions morales van quesnel; de Schrijver stelt haar niet op rekening van den,

[p. 550]

zoo als hij meent, misleiden Paus, maar van de Jezuiten. Of hij daarin gelijk hebbe, doet minder ter zake. De bul bestaat, zij is op Pauselijk gezag uitgegeven, en latere Pauselijke uitspraken hebben haar bekrachtigd. De Jansenisten werden bij dezelve veroordeeld, echter niet, en dit wordt hier met vele bijzonderheden gestaafd, zonder tegenstand van verschillende Bisschoppen en Roomsche godgeleerden. Met veel kennis van zaken en schriften wordt die tegenstand bescheidenlijk aangewezen. Alzoo komt de Schrijver, na deze geschiedkundige ontwikkeling tot het derde geschilpunt, namelijk de wettigheid der door het kapittel der Utrechtsche kerk verkozene Bisschoppen. Hier wordt betoogd, dat het kapittel altijd in zijn goed regt is geweest met die verkiezingen; dat alzoo de vroegere en tegenwoordige kerkvoogden wettig aangesteld waren, en dat de Paus geene daad van regt, maar van geweld verrigtte, met die verkiezingen onwettig te verklaren en de verkozenen in den ban te doen. De Jansenisten erkennen alzoo den Paus wel als oppersten Bisschop der kerk, en weigeren hem in zooverre geene gehoorzaamheid, maar zij betwisten hem het regt, om zich boven alle wettige vergaderingen te verheffen, en zich over alles met de magtspreuk eener voorgewende onfeilbaarheid heen te zetten.

Uit dit alles wordt het gevolg getrokken, dat de aanhangers der Utrechtsche kerk noch scheurmakers, noch ketters, maar echt Katholijk zijn, dat zij alzoo ten onregte door Pauselijke hierarchie buiten de kerk gesloten worden, en dat, zoo als er wettig uit volgt, de schuld niet aan die kerk, maar alleen aan Rome's heerschzucht ligt. En dit is er ons ook zonneklaar uit gebleken. Rome heeft de Utrechtsche kerk veroordeeld, niet alleen, zelfs niet zoozeer, om eenige betwistbare stellingen, die het als ketterij aanmerkt, maar omdat men zich niet lijdelijk - om eene uitdrukking der Jezuiten te bezigen: als een lijk - aan de toomelooze heerschzucht van den Opperpriester te Rome heeft willen onderwerpen, omdat men tegen die heerschzucht zijne regten heeft gehandhaafd, omdat men er niet in heeft berust, dat de Jezuiten-geest de kerk beheerscht. En dat doet zij: het is niet de Paus, maar het is in wezentlijkheid de Generaal der Jezuitenorde, die het oppergebied voert in de Roomsche kerk. Het zijn de Jezuiten, die, onder den schijn van strijd voor de Pauselijke opperheerschappij, slechts hunne

[p. 551]

eigene grootheid zoeken. Aan hun gezag is dat van het zich noemende hoofd der kerk daadwerkelijk onderworpen, en zal het meer en meer worden, wanneer deze, ook in zijn eigen belang, dit niet inziet, en zich niet van boeijen ontslaat, die te vaster kluisteren, naarmate zij, die dezelve smeden en aanleggen, te harder schreeuwen van pauselijke magt.

Uit dit oogpunt beschouwd, is het bestaan der Utrechtsche kerk (wij willen haar nu zoo noemen) een hoogst belangrijk verschijnsel; wij kennen de oogmerken niet, die het eeuwig wijze wereldbestuur met deze kleine afdeeling der Christelijke kerk heeft; de toekomst zal die misschien ontraadselen. Maar dit mogen wij bij den voortgang der kennis en beschaving, dit mogen wij bij het acht geven op de teekenen des tijds, dit mag Ref., die, als Protestant, andere zusterkerken gaarne duldt, wel zeggen, dat, wanneer Rome alles wil hebben, het misschien zelf oorzaak wordt, dat het niets heeft.

Wij danken den HoogEerw. Heer buys voor zijn belangrijk, bezadigd, waarheidlievend geschreven werkje, en hopen, dat deszelfs lezing bijdrage, om de lagen te helpen ontmaskeren van eene partij, die niet alleen voor het Christendom, maar ook voor het Katholicisme niets dan dood en verderf ademt - de verfoeijelijke orde der Jezuiten.