Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

Parijs in 1843. Door L. Rellstab. II Deelen. Te Groningen, bij W. van Boekeren. 1844. In gr. 8vo. 671 bl. f 7-20.

Est-il possible de vivre sans avoir vu Paris? zeide eenigen tijd geleden een Parijzenaar tegen Rec., toen deze op de driftige vragen, hoe dit en dat hem behaagd had, moest belijden, dat hij nooit te Parijs was geweest. Te leven intusschen, zonder de wereldstad te hebben gezien, dat schijnt hem niet zeer moeijelijk. Maar een boek te beoordeelen, dat over Parijs handelt, zonder ooit eenen voet aldaar te hebben gezet, dat heeft ligt meer bezwaar. Hoe zal hij beslissen, of de verhaler naar waarheid beschrijft, of de voorstellingen getrouw naar de natuur gecopiëerd zijn, dan of het phantasie-stukken zijn, die vooringenomenheid te schoon of partijdigheid te zwart heeft gekleurd? Moet eigene aanschouwing hier de bevoegdheid tot oordeelen geven, dan zou menigeen, die meent met regt over deze en gene zaken zijne stem te mogen laten hooren, zich zelven het stilzwijgen moeten opleggen. Want hoe gemakkelijk het reizen ook geworden is, en hoe algemeen men ook de wereld doorvliegt, er blijven nog duizenden en duizenden over, die het oude: Non cuivis contingit adire Corinthum, op zich zelven moeten toepassen.

Doch is hier wel eene aanschouwelijke kennis van noode? Menigeen, die Parijs heeft bezocht, zal ligt bij het lezen van rellstab's boek op menige plaats de schouders ophalen en een geheel ander oordeel vellen over datgene, wat de Duitsche reiziger beschrijft. Zal hij daarom een beter en getrouwer getuige der waarheid zijn? Bij eene beschrijving van Parijs en zijne merkwaardigheden, zijn het geene nieuwe, te voren onbekende bijzonderheden, welke wij zoeken. Frankrijks hoofdstad is in al hare bijzonderheden zoo dikwijls beschreven, dat men moeijelijk iets nieuws zal vinden;

[p. 495]

maar juist de groote rijkdom der stof maakt, dat deze nooit geheel is uitgeput, dat honderde boeken over Parijs, terwijl zij hetzelfde behandelen, toch altijd weder dezelfde zaken uit andere oogpunten bekijken. Het is ons bij het lezen niet zoozeer te doen, om te weten, wat er in die groote stad al zoo te zien is, maar welken indruk de bezigtiging van de merkwaardigheden, welke wij kennen, op den beschouwer heeft gemaakt.

De Hoogduitsche Schrijver heeft dit ook teregt alzoo begrepen. Hij heeft geen ander doel, dan om de ontvangene indrukken mede te deelen. ‘De frissche levendigheid,’ zegt hij, ‘der eerste onmiddellijke indrukken is een wezentlijk vereischte voor een werk van dezen aard. Het is bijna onmogelijk eerst den geheelen voorraad der aanschouwingen in zich op te nemen en deze naar een vast plan te rangschikken; alle warmte van toon en kleur zou daarmede verloren gaan. Daarom ging de Schrijver voort aan het werk en schreef iederen avond hetgeen hij gehoord en gezien en gedaan had in den vorm van een' brief ter neder. Maar hoe gemakkelijk deze manier ook schijne, heeft zij toch hare moeijelijkheid. Onze eerste gangen in zulk eene stad zijn gedeeltelijk ongewis, gedeeltelijk toevallig; onze manier van zien en oordeelen verandert bij den dag, hoe meer volkomen onze kennis wordt; wat ons eerst trof, bespeuren wij in het laatst niet meer, herhalingen kunnen niet uitblijven; bij het veranderen van onze oordeelvellingen komen wij met ons zelven in tegenspraak; eindelijk groeit ons de stof boven het hoofd, onze dagelijksche berigten kunnen haar niet meer bevatten, wij geraken ten achteren, laten het een en ander tot lateren tijd staan en vergeten eindelijk een gedeelte daarvan geheel en al. Zoo moeten wij later het boek overwerken, aanvullen, verbeteren, en tegenstrijdigheden zijn soms niet te vermijden.’ Zietdaar, op welke wijze de Schrijver zelf over zijn werk spreekt, en wat men van hem kan verwachten. Wij durven verzekeren, dat hij geeft, wat hij belooft. Men zou dus vruchteloos naar een plan of eene bepaalde orde zoeken in datgene, wat hij ons over Parijs mededeelt. Wij vergezellen hem als het ware op zijne omzwervingen, en dezelfde dag voert ons met hem dikwijls tot de vreemdsoortigste voorwerpen en tooneelen. Dat geeft aangename afwisseling aan de lectuur en verandert de drooge optelling van honderd merkwaardigheden, die in eenen reis-

[p. 496]

wijzer zou te huis behooren, tot in zekere mate in eene levendige aanschouwing, die ze als voor het oog onzer ziele plaatst. Rellstab is daarbij een aangename verhaler, en zijne brieven, over hetgene hij in Parijs ziet en ondervindt en hoort, zijne opmerkingen over onderscheidene onderwerpen, over kunst, over staatkunde, over personen, over merkwaardigheden van allerlei aard leveren eene boeijende lectuur op, die Rec. althans zeer heeft behaagd. Muzijk en dramatische kunst behooren blijkbaar tot de vakken van zijne liefhebberij, en dikwijls komt hij terug op datgene, wat hij met betrekking tot deze in Frankrijks hoofdstad heeft gezien en genoten. Dat hij met geestdrift voor beide bezield is, blijkt uit menige plaats, en als men onder anderen leest, wat hij over de voorstelling van maria stuart door Mlle. rachel met ware welsprekendheid schrijft, dan zou men beginnen te watertanden om dat zeldzame genot der hoogste dramatische kunst insgelijks eens te mogen genieten.

Het is er intusschen verre van daan, dat deze de eenige punten zijner belangstelling zouden wezen. Zijn oog is geopend voor alles, wat in zijne soort opmerkelijk is, en wij volgen hem gaarne hetzij bij het bezigtigen der kunstgalerijen, hetzij bij het bezoeken van merkwaardige gebouwen, die door hunne historische herinneringen voor hem en voor den lezer eene dubbele belangrijkheid bezitten, hetzij bij het opnemen van deze en gene weldadige inrigtingen, hetzij op zijne uitstapjes rondom Parijs, hetzij eindelijk bij zijn bezoeken van de gezellige kringen, tot welke hij den toegang had, en waar hij ons met onderscheidene der belangrijkste personen van den dag bekend maakt. Wat wij daarbij in hem prijzen, is dit, dat hij zich heeft weten te wachten voor de onbescheidenheid, waaraan reizigers en niet-reizigers zich meermalen schuldig maken door de gesprekken der vertrouwelijke gemeenzaamheid of ook slechts der gewone gezelligheid publiek te maken, en daardoor dikwijls een geheel valsch licht te werpen over de personen, wier geene publiciteit vermoedende vriendelijkheid men heeft genoten. Rellstab heeft zich hier geheel binnen de behoorlijke palen gehouden, en heeft toch zijne bezoeken bij onderscheidene letterkundigen, geleerden, kunstenaars, staatslieden, belangwekkend weten te maken. Niet met de minste belangstelling lazen wij zijne bezoeken bij den beroemden thiers.

[p. 497]

De lezer ziet uit het gezegde, dat het ook in dit boek over Parijs niet aan rijkdom van stof ontbreekt. Ook al heeft hij of zelf of onder het geleide van andere reisbeschrijvers reeds met het beschrevene kennis gemaakt, durven wij hem gerust de lezing van deze beide Deelen aanbevelen. Hij zal er eene onderhoudende, en tevens niet onbelangrijke lectuur in vinden, eene aangename en goede afwisseling, zoo wij vertrouwen, voor de eeuwige romans, waaruit, helaas, de lectuur van smaak tegenwoordig schier enkel bestaat.

Ieder Deel van dit werk is met een paar fraaije platen versierd, gezigten in en buiten Parijs voorstellende. De vertaling is goed en wordt gelukkig zelden ontsierd door Germanismen, gelijk wij er bijv. vinden I. 202: ‘er ligt hierover het waas eener hoogere, innige verklaring uitgebreid;’ I. 207: ‘ik moest heden nog eenige bezoeken nahalen;’ I. 249: wanneer ook in plaats van ofschoon; II. 270: de rijkste beleering. Hoe kunnen dergelijke dingen, zoo zij al uit de pen vloeijen, bij eene correctie der drukproeven onopgemerkt en onverbeterd blijven!

Wij wenschen het boek vele lezers toe, en aan de lezers daarbij veel genoegen.