Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

Mijn Reiszak. Herinneringen, Verhalen en Gedachten. Door W. van Rehburg, Schrijver van: de Graaf en zijn Raad, August, Imagina. Te Amsterdam, bij J.M.E. Meijer. 1844. In gr. 8vo. 378 bl. f 3-75.

Ook voor schrijvers, dacht Rec. onwillekeurig onder het afschrijven van den titel dezes boeks, is er eene mode in de titels. Vooreerst in de titulatuur hunner werken. Er is een tijd geweest van jagt op de allerzonderlingste namen van boeken, niet alleen in geestelijke, b.v. Balsem van Gilead, Sions zielsbanket en dergelijke, maar ook in het wereldlijke, gelijk: vier galgestroppen enz. Ook heeft men van de schilderkunst de namen geleerd van: schetsen, omtrekken, schilderijen zonder lijsten en wat niet al meer! Bravour-uitdrukkingen moeten ook al tot titels dienen: opent de oogen! - geen hoofdpijn, geen likdorens, geen zomersproeten, geen vlooijen meer! Wij bekomen reiszakken, en zien te gemoet uitgepakte valieskoffers, stoomboot- en spoortrein-kaartjes. Ten tweede ook in de titulatuur van de schrijvers. Wij glimlagchen over de hoogdravende lofverzen, die onze goede voorouders zonder blozen voor hunne werken lieten drukken; en nu de geleerde Genootschappen en Ridderorden (zeker als niet ongemeen genoeg) niet zoo druk meer achter de namen der schrijvers voorkomen, begint men meer en meer, of zich achter het dunne gaas van eenen grilligen pseudonym te verbergen, of zijne vroegere werken op den titel te catalogiseren. - Hoe kwamen wij daar ook bij? - 't Is maar een losse inval, lezers! Wij hebben immers uw geduld niet te zeer op de proef gesteld? Anders, het kan geen kwaad; want het geduld te oefenen, is eene zeer nuttige bezigheid, die daar en daar en daarvoor nuttig is, en bovendien....

Dit praten is zoo wat in de manier van dezen Reiszak. Wij verwonderen ons het meest over de matiging, met welke de Schrijver zijnen Reiszak, met de daarin voorhandene her-

[p. 462]

inneringen, verhalen en gedachten, slechts tot één Deel heeft beperkt. Ons dunkt, dat dit der pen, onder het opschrijven van allerlei heen en weder wippende gedachten, zeer moeijelijk moet zijn gevallen.

Enfin! wij willen den reiszak eens openen. Men zou het voorberigt bij slot en sleutel kunnen vergelijken; de Schrijver noemt het een handvat; ook goed; hij moet zelf weten wat het is; een beest is het althans niet, want er is kop noch staart aan, tenzij men het: lieve, getrouwe en ernstfeste lezer! voor den kop en het: Woerden. v.R. voor den staart houde, en dan verwonderen wij ons al weder, dat die rhapsodie niet meer dan 10 bladzijden groot is.

Eer wij verder gaan, moeten wij een loopje nemen en springen op bladz. 98, alwaar men leest: ‘Waarom verhaalt gij ons dat alles? zult gij mogelijk vragen, lieve lezer! Rigt die vraag tot een onzer voornaamste maandwerken, aan welks oordeel ik veel waarde hecht, en juist daarom gaarne billijk en grondig, al kan het welligt niet gunstig zijn, door hetzelve wensch beoordeeld te worden.’ Deze regelen drijven ons zeer in de engte, en, denken wij, ook de collegen Recensent, Gids enz. enz. Want de Vaderlandsche Letteroefeningen zijn dat bedoelde maandwerk, of niet; immers de hoogmoedsdrommel en dan dat: een der voornaamste! brengt ons koelzinnig geloof, dat wij de bedoelden niet zijn, eenigzins aan het wankelen; zijn wij het nu niet, behoeven wij dan ditmaal niet billijk, niet grondig te beoordeelen? Dat gaat niet op. En zijn wij het wel, dan moeten wij wel; de Heer rehburg verwacht en verlangt het van ons. Er is alzoo halve kans, to be or not to be; en wij zouden dus kunnen transigeren, en of grondig en niet billijk, of billijk en niet grondig kunnen beoordeelen. Om redenen, met welke geen mensch voor alsnog iets te maken heeft, kiezen wij het laatste.

De reiszak bevat herinneringen; van Frankfort; van een togtje met een' retourwagen langs de Bergstrasse naar het door eenen Catechismus en een wijnvat beroemde Heidelberg; van den Rijn; van Coblenz; van Ems; van Keulen; van Andernach; van derzelver omstreken. De billijkheid vordert, te zeggen, dat, voor zoo verre Rec. als ooggetuige kan oordeelen, het geheugen van den Schrijver getrouw, en, voor zoo verre men over het uit eene menigte van

[p. 463]

reisbeschrijvingen overbekende nog iets wil lezen, de voorstelling onderhoudend is.

De reiszak bevat ook verhalen. Die de Aurora voor 1844 gelezen heeft, behoeft bladz. 32-83 daarom niet over te slaan, want het verhaal: de Krankzinnige is wel waardig tweemaal te worden gelezen; ons althans trof bij de herhaling meer dan ééne mensch- en zedekundige opmerking, die het hangen aan de geschiedenis ons de eerste maal had doen over het hoofd zien. De verdediging van dat verhaal beslaat verscheidene bladzijden, en behoort eigenlijk tot de gedachten. Men mag dan ook wel wat ingenomen zijn met een goed geschreven verhaal, want goede, regt goede zijn zoo heel gemakkelijk niet. Anders - dit hoofdstuk behoort tot het gepraat, gekout, dat wel niet vervelend is, maar toch niet in druk tot de nakomelingschap behoefde over te gaan. Ook de overige verhalen zijn niet kwaad; van rehburg heeft slag van los en aangenaam verhalen; het zou onbillijk zijn, dit te ontkennen.

Met de gedachten weten wij in ons aangenomen stelsel van billijkheid geenen anderen weg, dan door te erkennen, dat ieder zijne wijze van zien heeft; dat is hier, zijne wijze van denken. Wij laten daarin den Schrijver zijne vrijheid, gelijk hij de onze aan ons. En wij zouden hier anders ook eigenlijk op het grondige moeten komen. Deden wij het, dan zouden de aanmerkingen over de kerken ons niet ontgaan. De Schrijver is zeer ingenomen met de pracht der Roomsche kerkgebouwen; vindt het een verheven denkbeeld, de tempels niet alleen tot bedehuizen, maar ook tot verzamelplaatsen van kunstgewrochten te doen dienen, en wil op die wijze alles vereenigen, wat de ziel verheffen kan, het godsdienstig en het aesthetisch gevoel. Wij vragen op onze beurt, of dan door den indruk van prachtige schilderijen, trotsche gewelven en heerlijke koepels het hart moet geleid worden tot de aanbidding van den Schepper in geest en waarheid? Met de Natuur is het iets anders. Wanneer men zich door de schoonheden van deze omringd vindt, dan verheft zich het gemoed van het gewrocht tot den eeuwigen Werkmeester; maar voortbrengselen der kunst? De sterrenhemel voert de ziel op tot den Oneindige, - een kunstig gewelf tot bewondering van het menschelijk vernuft; een eenzaam bosch tot Genen, - eene statige zuilenrij tot dit; een uitgespreid landschap aan den voet eens heuvels doet

[p. 464]

uitroepen: hoe groot zijn uwe werken, o Heer! - eene kostbare schilderij doet zeggen:

Toov'ren met penseel en verwen,

Zinbegooch'len op het doek.

Wij ontkennen niet, dat de uiterlijke eerdienst der Protestanten veel te wenschen overlaat, maar ontkennen wel, dat die der Roomschen daarin beter is. Want, hindert ons, om nu van het gezang alleen eens te spreken, het onstichtelijke en verwarde geschreeuw, dat bij de eersten hier en daar ter naauwernood door een orgel overschreeuwd wordt, bij de laatsten kan het geen godsdienstig, hartverheffend zingen heeten, wanneer het door eenigen in eene voor de gemeente onverstaanbare taal geschiedt. En schilderijen en beelden mogen voor enkelen dienen tot het verlevendigen van den indruk der Bijbelsche geschiedenissen, de meesten vinden er zich in de kerken eerder door afgetrokken dan opgeleid; terwijl men ook niet uit het oog verlieze, dat wij spreken tegen den wensch van van rehburg, die de kerken tot bewaarplaatsen van kunststukken als zoodanig wil gebruikt zien. Dit zal dus moeten beteekenen, dat het onderwerp er niet zoo dadelijk mede in verband sta, maar alleen ter liefde van de kunst, omdat deze ‘geenen tempel heeft, harer meer waardig, dan die, gewijd aan het gebed,’ en ‘door symbolen spreekt tot het gevoel.’ Dus, - een groep van Laöcoön tot opwekking van het aesthetische en daardoor van het godsdienstige gevoel in eenen Christelijken tempel!?

Doch laat ons niet uitweiden. Genoeg ook gezegd van een boek, dat zich hoofdzakelijk alleen door zekere luchtigheid van schrijftrant aanprijst: ‘maar (Voorr. bladz. VIII) wanneer men alleen leest voor zijn pleizier, wat nut heeft dat alles?’ En daarom meenden wij ons en onze lezers ook van eene grondige beoordeeling te kunnen verschoonen.