Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

Het Leven van Gustaaf Adolf, Koning van Zweden, door And. Fryxell. Naar de Hoogduitsche uitgave vertaald door A. Radijs, Predikant te Doesborgh. In twee Deelen. Iste Deel. Te Utrecht, bij J.G. van Terveen en Zoon. 1844. In gr. 8vo. 404 bl. f 3-30.

Wij stemmen het den Eerw. radijs toe, dat gustaaf adolf op een allergepast oogenblik der burgerlijke en godsdienstige vrijheid niet alleen voor zijn eigen volk, maar voor gansch Europa te hulpe kwam; wij danken met hem daarvoor het Godsbestuur. Wij stemmen het hem toe, dat gustaaf adolf juist de man was, door persoonlijke hoedanigheden en vroegere oorlogen, om de Reformatie ten dienste te staan ook met zijn zwaard; maar wij keuren het minder goed, te beweren, dat op nieuw het Rijk der duisternis zijne krachten inspant, om nogmaals over het licht der hervorming te zegevieren; dat de strijd reeds met kracht is begonnen. ‘Wat,’ vraagt hij, ‘indien wij door onverschilligheid onze heilige zaak benadeelen? Zal er op den wenk der Voorzienigheid nogmaals een andere gustaaf adolf ter redding optreden?’ Wij prijzen het, dat men ook in dezen tijd van spanning leest en bewondert, wat een gustaaf adolf voor de zaak der Hervorming gedaan heeft, maar hadden liever een zachter toon door den Leeraar der liefde en des vredes zien aangeslagen.

Wij achten eene overbrenging van een belangrijk deel van dit werk van fryxell regt prijselijk en geschikt voor dezen tijd, maar hadden liever eene overzetting uit het oorspronkelijk Zweedsch dan uit het Hoogduitsch, dus eene vertaling van eene vertaling gezien. Aan bekwame lieden

[p. 355]

ontbreekt het daartoe bij ons niet. Daarenboven de Hoogduitsche Vertaler f. homberg erkent zelf, dat hij bij zijne overzetting onderscheidene aanmerkingen en eene geschiedkundige Inleiding heeft gevoegd; dat dit werk over gustaaf adolf geen op zich zelf staand geschrift, maar een zesde Deel is van het werk: Verhalen uit de Zweedsche Geschiedenis. Dit laat zich in dit werk allezins gevoelen. Het is geen enkele Levensgeschiedenis van gustaaf adolf, veelmin bepaalt het zich bij hetgeen door dezen Vorst voor de Hervorming belangrijks gedaan is, tot zijnen aard, zijne vrienden, maar ook tot zijne oorlogen met Denemarken, Rusland, Polen enz. Wij zouden het dus beter hebben gekeurd, dat men, met weglating van vele gevechten met die volken, nu overtollig, voor ons zich bepaald had bij den man zelven, in betrekking tot de Hervorming enz. Zulk een uittreksel, kort en fiksch, ware te verkiezen geweest boven breedvoerige oorlogsbeschrijvingen tegen Denen, Russen en Polen met veelvuldige bijzonderheden. Dit zou den lezer de moeite bespaard hebben van omslagtige lezing van het min begeerlijke. Men kan nu uit de geheele houding des werks zien, dat het Zweedsch-historische in het algemeen boven het bijzonder levensberigt van gustaaf adolf zelven te veel plaats wegneemt; met andere woorden, dat het oorspronkelijke zelf geene eigenlijke levensbeschrijving van dien Vorst, maar een historisch fragment van Zweden vóór en in zijnen tijd is. Men versta ons echter wèl. Over gustaaf adolf zelf, zijne jeugd, zijne verheffing, zijn huwelijk, over a. oxenstierna, over diens Medestanders, over de Tijdgenooten, over hem in betrekking tot den adel, de geestelijkheid, onderwijs, nijverheid, vooral over den dertigjarigen oorlog, zouden wij niet gaarne iets missen. Wij vonden zulks allerbelangrijkst; maar dit ingesloten, zou dit Deel althans voor de helft hebben kunnen worden ingekort. De historie van Zweden op zich zelve blijft daarom belangrijk; en zeker, gustaaf adolf is een helder lichtend punt in die Geschiedenis, maar dan verkiezen wij de Zweedsche geschiedenis liever in haar geheel.

De Inleiding is niet onbelangrijk. Bijzonder boeide ons de aanteekening (a) over karin, erik's XIV geliefde, bl. 5.

Wij willen op onderscheidene Hoogduitsche uitdrukkingen den lezer niet opmerkzaam maken, maar begrijpen niet, hoe de aanhaling van virgilius aldus: Timeo Danaos, Dano-

[p. 356]

rum insidiae, op bl. 73, zoo gesteld daar voorkomt; overbekend is het timeo Danaos et dona ferentes.

Belangrijk vonden wij ook voor ons Hollanders het opgeteekende op bl. 105 omtrent margaretha cabeljaauw, dochter van abraham, een rijk en vermogend Hollander. Zij, die 's Konings liefde erlangde, schonk hem een' zoon, gustaaf van wasenburg. Overigens was zijn gansche leven een spiegel der reinste en innigste godsvrucht, en geene uitspatting had hij zich meer op dit punt te wijten. ‘Deze dwaling was zijne eenige,’ zegt de Schrijver, bl. 202.

Met het 26ste Hoofdstuk, bl. 200, over gustaaf adolf, zijn persoon en hoedanigheden, en het volgende, Hoofdstuk 27, bl. 213, over axel oxenstierna - met deze en volgende afdeelingen raakt men eerst regt met dit werk ingenomen, en ziet, welk een belangrijk Vorst gustaaf adolf was, welke bekwame dienaren hij wist te kiezen, welk schitterend tijdperk hij opende en handhaafde, hoe hij Godsdienst, wetenschap, handel en nijverheid voorstond, hoe hoog de krijgskundige school van maurits, een de geer, en vooral een huig de groot bij hem te boek stonden.

Wij herhalen het, het is jammer, dat alles niet meer bekort en het voor ons eigenlijk bijzonder belangrijke in dit merkwaardig Leven van den eenigen gustaaf adolf is opgenomen. Men merkt nu te veel, dat het een afgescheurd deel is van de geheele Zweedsche geschiedenis. Maar, hoe dit wezen moge, men zal hier veel, zeer veel bijzonder gewigtigs vinden en na de lezing daarover voldaan zijn.

Wij zien met verlangen het tweede Deel van dit werk te gemoet. Uit den aard der zake meenen wij, dat het niet minder, ja nog belangrijker voor het Rijk van Waarheid, der Hervorming en den grooten Beschermvorst daarvan in dien tijd zijn zal.

Destijds verhief zich Zweden met ongemeenen en nooit vroeger of later gekenden luister. Ook thans, bij een' vernieuwden smaak en krachtvolle dynastie, verheft het zich allengskens boven vele andere landen door die warme belangstelling en opwassenden bloei en welvaart, met lust tot wetenschap en letteren; al hetwelk, op wederkeerige liefde van Vorst en Volk gegrond en daaruit voortvloeijende, eene heerlijke toekomst belooft. Gelukkig het Volk, door een' wijzen en braven Koning bestuurd! Gelukkig de Vorst, om zijne deugd bemind! Verbond een gustaaf adolf, de

[p. 357]

oorlogsman, zijn Volk aan zich door dapperheid en edelaardigheid, een oscar, de man des vredes en der voorzigtigheid, weet, met zijne aangebedene gade, over en in de harten te regeren, en de eenige vrees, die er wegens hem in Zweden, zoo men zegt, bestaat, is, hem te zullen verliezen, vóór dat hij zijne ontwerpen tot ontwikkeling van het door hem en zijnen doorluchtigen Vader welgewikte plan tot verheffing van Zweden, zal hebben bevorderd naar zijne beste vermogens.