Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

[p. 317]

Eene Preek onder de regering van Lodewijk XIV. Bijdrage tot de geschiedenis en kritiek der Kanselwelsprekendheid, in den vorm eener Novelle. Naar het Fransch van L.F. Bungener. Te Zutphen, bij W.J. Thieme. 1844. In gr. 8vo. 332 bl. f 3-:

De titel van dit boek maakt niet regt duidelijk, wat men er in zal aantreffen, en toch zou het moeijelijk zijn, eenen beteren op te geven. Bossuet, bourdaloue, fenelon, claude en anderen worden er in ten tooneele gevoerd. Zij houden gesprekken, waarin hunne denkbeelden doorstralen over den aard en de vereischten der kanselwelsprekendheid, doorvlochten met andere tooneelen, en afgewisseld door beschouwingen en redeneringen van den Schrijver over het hoofdonderwerp. De spil, waarom zich alles beweegt, is deze: Bourdaloue zal op goeden vrijdag van het jaar 1675 in de koninklijke kapel te Versailles prediken. De overspelige betrekking van lodewijk XIV met Madame de montespan geeft ergernis. Haar biechtvader heeft haar de absolutie geweigerd; die des Konings heeft hem dezelve gegeven. Bourdaloue is gereed, om zijne preek te besluiten met eene dier laffe lofspraken op den Koning, die nu nog den lezer zijner welsprekende stukken hinderen, en die minder dan ergens voegden op den kansel, waar men vrijmoedig den Koning moet voorbijzien, om tot den mensch te spreken. Bossuet wil, dat bij deze gelegenheid een roerend woord tot het geweten des Konings gerigt worde, omdat bij dezen ernstig heeft onderhouden en van hem bijna de verwijdering der, door zijne taal ook getroffene misdadige vrouw heeft verworven. De Hervormde prediker claude brengt bourdaloue tot nadenken en overtuiging van zijnen pligt; hij dieteert den laatsten een geheel ander, ernstig, bestraffend slot zijner rede. Het wordt alzoo uitgesproken, treft den Koning, en - hier eindigt het verhaal. Maar de geschiedenis zegt, dat lodewijk zijnen ongeregelden wandel niet verbeterde, en dat zij, die, met de heerlijkste gaven van welsprekendheid toegerust, als door de Voorzienigheid bestemd, om de stem der Godsdienst aan dat zedelooze hof te doen hooren, het eerst verpligt waren geweest, de tolken dier stem te zijn, door laffe vleitaal den koninklijken zondaar hielpen bederven.

[p. 318]

Dit geschrift verraadt heldere denkbeelden over de vorderingen van den Christelijken leerstoel. Die worden niet in eene geregelde orde voorgedragen, maar zijn hier en daar in het werk verspreid. Schrandere opmerkingen, fijne beoordeelingen komen bijna op iedere bladzijde voor. Met den toestand van zeden, gebruiken en denkwijze in lodewijk's tijd heeft de Schrijver zich naauwkeurig bekend gemaakt; en de oordeelvellingen over en het sprekend invoeren van de beroemde redenaars en schrijvers, die wij boven hebben genoemd, is blijkbaar de vrucht eener meer dan oppervlakkige, eener grondige beoefening van hunne schriften. Het boek heeft, in tegenstelling met vele schriften, die dagelijks uitkomen, die eigenschap, dat er meer in is, dan er in schijnt te zijn; voeg er bij, dat het zeer onderhoudend is, en dat wij ten minste, bij eene herhaalde lezing, nog vrij wat opmerkingen aantroffen, die ons bij de eerste niet zoo bepaald waren onder de aandacht gevallen, immers het nadenken, dat zij verdienen, niet zoozeer hadden opgewekt.

Maar voor wie is het geschreven, en aan wie verdient het aanprijzing? Den alledaagschen romanlezer, wien het slechts om verrassende uitkomsten en ontknoopingen, hoogstens om eene aangename inkleeding te doen is, zeker niet, want er is geene bladzijde in, waarop men met ongeduldig verlangen en ingehouden adem vraagt: ‘hoe zal dat afloopen?’ Zulke lezers zouden, vreezen wij, het boek eene ‘zeer schrale novelle’ vinden, en als men op dit woord te zeer drukt, dan is het dat inderdaad; maar dit is slechts het kleed, kennelijk om niets anders gekozen, dan met het doel, om zich in hetzelve vrijer te kunnen bewegen, en het minst aan den stijven vorm eener wetenschappelijke orde gebonden te zijn, iets, dat ook zeer misstaan zou aan een geschrift, waarin wel vele schrandere en belangrijke aanmerkingen voorkomen, maar dat op geene volledige behandeling van het onderwerp aanspraak maakt. Voor aankomende, jonge kanselredenaars, en al zijn zij ook zoo geheel ongeoefend niet meer, is het eene belangrijke lectuur, vooral wanneer het hun, bij menigte van wenken, ook die hoofdzaak te dieper inprent, dat alle kanselwelsprekendheid uitgaat van het heilig besef van des Predikers hooge roeping en van zijne eigene ingenomenheid met hetgeen hij verkondigt, zonder welke de schitterendste voordragt van de sierlijkste taal slechts blinkend koper is, maar die, waar zij

[p. 319]

waarachtig geest en hart doordringt, ook aan de eenvoudigste, niet eens gelukkig voorgedragene kanseltaal eene eigendommelijke waarde, eene onmiskenbare, maar ook onnabootsbare bekoorlijkheid geeft.

Maar ook voor leeken (om hen nu zoo te noemen) is dit boek geene onbelangrijke lectuur. Het kan hen doen zien, niet in zijnen ganschen omvang, maar in eenige trekken, waarin eigenlijk de kanselwelsprekendheid besta, en welke hare vorderingen zijn. En waarom hebben zij dit te weten? Omdat niets meer, maar tevens niets slechter beoordeeld wordt, dan eene leerrede. Wij kennen en erkennen de hoogte, waarop de kanselwelsprekendheid tegenwoordig in ons vaderland staat, en er heeft in kleine en groote gemeenten een zekere staat van verwendheid, van verlekkerdheid (men vergunne ons het woord; wij weten de zaak niet beter uit te drukken) plaats, die niet onnatuurlijk is, dien wij ook niet geheel veroordeelen, maar die toch vele nadeelen met zich brengt. Wij zwijgen nu van het nadeel voor de Leeraren; want wij onderstellen niet, dat er onder die zijn, welke, bij het vervaardigen en voordragen hunner stukken, zich door het doel, ‘om te bevallen,’ eeniglijk zouden laten leiden; ook spreken wij niet van het nadeel voor beginnenden onder hen, voor wie ‘opgang als predikers, en promotie’ gevaarlijke verlokkingen zijn, maar moet het niet de werking der Evangelieprediking belemmeren, wanneer men den kanselredenaar hoort gelijk elken openbaren spreker, en eene verrassende schikking der rede, fraaije denkbeelden, sierlijke stijl, vernuftige wendingen, innemende voordragt de maatstaven worden van beoordeeling en de kenmerken, waarom men den kerkelijken Redenaar prijst of laakt? Kan het missen van dergelijke gaven niet sommige anders brave, wijze Evangeliedienaars ontmoedigen bij de opmerking, dat men van hunne prediking niet gaarne gediend is? En is het, gezwegen van het schadelijke voor den invloed der prediking, geen weg tot een hoogst onbillijk oordeel over den Kanselredenaar? Dat ieder zich op dit punt bedaardelijk onderzoeke, of de gesprekken hoore en zich herinnere, die doorgaans over eene leerrede, ‘die bijzonder bevallen heeft,’ gevoerd worden. En nu kan de lezer van dit boek er in zien, wat eigenlijk prediken zij, en naar welken maatstaf men eene leerrede moet beoordeelen. In dit opzigt is het ook voor den gewonen lezer een

[p. 320]

zeer nuttig boek, dat dit nuttige aan het aangename paart.