Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

Handboekje der Aardrijkskunde van het Koningrijk der Nederlanden, het Groothertogdom Luxemburg en de Bezittingen der Nederlanders buiten Europa. Inzonderheid ten dienste van jonge lieden, die eene beschaafde opvoeding ontvangen. Door P.H. Witkamp. Te Amsterdam, bij C.L. Brinkman. 1844. In kl. 8vo. VIII, 143 bl. f 0-40.

Met genoegen zet Rec. zich om het bovengemelde werkje te beoordeelen. Het voorziet, naar zijne meening, in eene wezentlijke behoefte voor de scholen, en hiertoe is het dan ook, volgens des Schrijvers voorrede, geschreven. Verre is het echter van hem, om het boekje alleen voor schoolgebruik te willen aanprijzen; integendeel is het bij uitnemendheid geschikt ten dienste van hen, die liever de merk waardigheden huns eigen vaderlands willen gaan bezien, dan in den vreemde rondreizen. Doch zien wij, wat het boekje ons aanbiedt.

Na eene naauwkeurige opgave van de grenzen, grootte, bevolking, zeeën, verdeeling, golven enz. in ons vaderland, benevens eene opgave der voortbrengselen, der steden en andere merkwaardige plaatsen, als ook eene opgave van de bevolking der voornaamste steden, treffen wij onder het rubriek: belangrijke geschiedkundige herinneringen, de opgave aan dier gebeurtenissen, die elke stad, elk dorp in

[p. 313]

ons vaderland voor den nadenkende belangrijk maken; en die ons het resultaat oplevert, dat er slechts weinige plaatsen in ons vaderland gevonden worden, aan welke niet de eene of andere belangrijke herinnering verbonden is. Vervolgens worden onder de afdeeling: Vermaarde gebouwen, gedenkteekenen, handelingen, verzamelingen van wetenschap en kunst, al de merkwaardigheden der steden en dorpen in het bijzonder opgesomd, als daar zijn de verschillende kerkgebouwen, de stedelijke raadhuizen enz. enz.; hierachter volgt eene opgave der steden, die thans niet meer bestaan; oude benamingen van plaatsen e.d.

Niet minder belangrijk is, naar ons inzien, de dan volgende opgave van eenige vermaarde Nederlanders. Onder XLVII afdeelingen worden de namen van Nederlanders opgegeven, die in kunsten en wetenschappen uitgemunt of zich voor het vaderland nuttig betoond hebben; met opgave van de plaats waar en van den tijd waarin zij geboren en overleden zijn. Hier is tevens bijgevoegd eene gelijke opgave van eenige voorname Nederlandsche vrouwen. Op dezelfde wijze wordt het Groothertogdom Luxemburg (waarom ook niet het deel van Limburg, dat thans tot ons behoort?) behandeld; terwijl het geheele boekje besloten wordt met een allernaauwkeurigst overzigt van de bezittingen der Nederlanders buiten Europa.

Uit deze opgave zal men dus den veelzijdigen inhoud van dit nuttig werkje kunnen nagaan. Daar echter alle menschelijke arbeid onvolledig is, merkt de Schrijver teregt aan, dat hier of daar wel het een of ander ook in dit boekje zal vergeten zijn. Om hem een bewijs te geven van de belangstelling, waarmede wij zijnen arbeid hebben gadegeslagen, en om bij eenen gewenschten herdruk het boekje vollediger te doen zijn, willen wij den Schrijver opmerkzaam op het volgende maken:

Onder de afdeeling Hoogescholen, Atheneën enz. had de Schrijver ook de letterkundige Maatschappijen en Genootschappen in ons vaderland kunnen vermelden. Gaarne hadden wij ook gezien, dat de geschiedkundige herinneringen wat uitgebreider waren door de vermelding van al de belegeringen, die de steden hebben ondergaan. Zoo had, om slechts eenige voorbeelden te geven, van 's Hertogenbosch kunnen vermeld worden, de verovering en plundering door Graaf dirk VII in 1202. Van Leyden, de inneming door

[p. 314]

Hertog jan van beijeren in 1420. Van Dordrecht, dat aldaar Graaf dirk IV in 1048 door eenen vergiftigen pijl van het leven werd beroofd, naar welke gebeurtenis het huis, waaruit de moord geschiedde, Holland, en de straat, waarin die voorviel, de Gravenstraat wordt genoemd. Muiden, in 1197 en 1204 door de Kennemers, in 1356 door jan van arkel, Bisschop van Utrecht, en in 1507 door de Gelderschen verbrand.

Bij de vermelding der merkwaardigheden is nog al het een en ander onvermeld gebleven: De St. Janskerk te 's Hertogenbosch is mede versierd met een' fraai gesneden predikstoel en eene uit steen gehouwen levensgroote beeldtenis van gijsbert masius, laatsten Bisschop van 's Hertogenbosch. Nijmegen: Op het stadhuis bevindt zich het zwaard, waarmede, zoo men zegt, egmond en hoorne in 1568 onthoofd zijn. Culenborg: De kerk prijkt nog met eenige fraai geschilderde glazen; ook is er eene marmeren lijkbus, bevattende het stoffelijk overschot van Vrouwe c.a. van slingeland, geb. van der dussen. Rotterdam: Het nieuwe ziekenhuis aan den Singel; het schilderkundig Genootschap, op de nieuwe Markt, uitmuntende door zijne verzameling van antieken. Leyden: In de St. Pieterskerk zijn ook de tomben van johan meerman en j.h. van der palm, benevens een gedenkteeken voor den vrijwilligen in 1831 gesneuvelden Student lodewijk justinus wilhelmus beeckman. Het stadhuis aldaar is vooral bezienswaardig door de fraaije schilderijen, waaronder het laatste Oordeel door lucas van leyden, en pieter adriaansz. van der werff der muitende menigte zijnen degen aanbiedende, door van bree. Dordrecht: In de Augustijnenkerk de graftombe van Jonker frans van brederode. Delft: De nieuwe kerk bevat mede een gedenkteeken ter eere van de op Antwerpen's vijfhoek gesneuvelde Kapiteinen van hoei schilthouwer, van oosten en schutter. Oudewater: In de groote kerk een fraai marmer gedenkstuk ter eere van den wiskundigen rudolf snellius van rooijen. Katwijk aan den Rijn: Een fraai raadhuis, eene nette kerk, waarin de prachtige graftombe van willem Baron van liere en zijne huisvrouw maria van reygersbergen. Middelburg: De Abdij, waarin de zaal, die tot vergaderplaats der provinciale Staten dient, van welke de wanden voorzien zijn niet eenige bezienswaardige tapijten; de zaal is mede versierd met een uitmuntend

[p. 315]

afbeeldsel van den Admiraal de ruyter. Brouwershaven: Op het stadhuis vertoont men een exemplaar van cats' werken in folio, met zilveren gedreven sloten en eigenhandig geteekende opdragt aan de regering dier stad.

Doch genoeg, om den Schrijver te doen zien, dat bij eenen herdruk van het boekje een en ander doeltreffend kan worden bijgevoegd. Intusschen zeggen wij hem dank voor zijnen wel aangenamen, maar niet minder moeijelijken arbeid. Wij raden onze lezers, wanneer zij zich dit nuttige en in prijs niet te hoog komend boekje hebben aangeschaft, het met wit papier te doen doorschieten, en er die aanteekeningen bij te maken, die men ter bewaring in het geheugen noodig zal keuren. Het uitmuntend werk door a.j. van der aa, Geschied- en Aardrijkskundige Beschrijving van het Koningrijk der Nederlanden enz., is ter uittrekking van vele belangrijke bijzonderheden ten hoogste aan te prijzen.