Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

Geschiedkundige Beschrijving der Stad Amsterdam, sedert hare wording tot op den tegenwoordigen tijd: onder medewerking van eenige Geschied- en Letterkundigen, door C. van der Vijver. Met Platen. IIde Deel. Te Amsterdam, bij Gebr. Diederichs. In gr. 8vo. VIII en 484 bl. f 5-:

Wij hebben in N^o. 3 van den vorigen Jaargang, de lezers van dit Maandwerk met den aard, de strekking en de inrigting dezer geschiedkundige beschrijving bekend gemaakt. De ijverige en kundige Schrijver gaat rustig met zijnen arbeid voort, en brengt de eigenlijke geschiedenis

[p. 300]

in dit tweede Deel van het gedenkwaardige jaar 1672 tot den slag op Doggersbank in 1781 en deszelfs onmiddellijke gevolgen. De geschiedkundige behandeling wordt echter, even als in het eerste Deel, afgewisseld door de beschrijving van merkwaardige gebouwen en stedelijke inrigtingen, benevens korte levensschetsen van merkwaardige Amsterdammers, zoodat het geheel eene aangename en tevens onderhoudende lektuur oplevert, en vele zaken bevat, die, hoewel uit den aard der zaak niet nieuw, evenwel aan een groot deel der Amstellaren onbekend zijn. Wij willen dengenen, die het werk nog niet mogten kennen, in eene vlugtige schets opgeven, wat zij in de 22 Hoofdstukken, waarin dit tweede Deel is afgedeeld, zullen vinden.

In de vier eerste Hoofdstukken en een groot gedeelte van het 5de vindt men de beschrijving van onderscheidene belangrijke inrigtingen hier ter stede, ter bevordering van Christelijke menschenliefde of van wetenschappelijk nut; daarop volgen eenige korte levensschetsen van verdienstelijke inboorlingen der stad Amsterdam, waaronder wij die van den natuurkundige johannes smammerdam, van den schilder en plaatsnijder gerard de lairesse, van den vromen dichter jan luiken, van de kunstkeurige johanna koerten blok en rachel ruisch, en van den beroemden schilder jacob de wit, wiens onnavolgbare kunst in het nabootsen van marmeren beeldjes, op het voormalige raadhuis, thans koninklijk paleis, nog algemeen bewonderd wordt, met het grootste genoegen gelezen hebben.

Nu volgt in het 6de tot het 10de Hoofdstuk de geschiedenis der stad, van het gedenkwaardige jaar 1672 tot 1696, waarin Amsterdam veelal eene belangrijke rol speelt en in vele benarde omstandigheden wordt gewikkeld, waardoor de eendragt met de andere steden of provinciën, en voornamelijk met de Stadhouders, dikwerf werd op het spel gezet. Ook het eenigzins bespottelijk oproer, door de aansprekers of lijkbidders in het laatstgenoemde jaar verwekt, wordt hier vrij uitvoerig vermeld.

[p. 301]

In het 11de Hoofdstuk komt peter de groote, bij zijne bezoeken in deze slad, ten tooneele, hetgeen eene aangename afwisseling geeft aan de meer treurige geschiedkundige schetsen, die wij in de vorige Hoofdstukken hebben gevonden. Nu zijn wij het jaar 1697 genaderd, waarin de Rijswijksche vrede werd gesloten, die spoedig echter weder werd afgewisseld door den Spaanschen successieöorlog.

In het 12de Hoofdstuk wordt de geschiedenis vervolgd, en ook omstandig gewag gemaakt van den verderfelijken actichandel in 1719 en 20, die door john law in Frankrijk ingevoerd, en uit dat rijk ook naar Nederland en voornamelijk naar Amsterdam was overgewaaid, waarbij de Schrijver zijne tijdgenooten met een ernstig woord tegen dergelijke spoorloosheden waarschuwt. Dit Hoofdstuk eindigt met het tweede Eeuwfeest der overlevering van de Augsburgsche Confessie, dat op den 25 Junij 1730 alhier godsdienstig werd gevierd.

Het 13de Hoofdstuk bevat oorlogen noch geruchten van oorlogen, maar zaken van meer stedelijk of binnenlandsch belang, onder anderen het maken van steenen glooijingen aan de zeedijken, en brengt ons tot het koude jaar 1740, dat wij ons thans zoo levendig voor den geest kunnen roepen.

Het 14de Hoofdstuk vermeldt ons weder onrustige bewegingen van allerlei aard, door de noodlottige partijschappen der voorstanders en tegenstrevers van het stadhouderlijke bewind; terwijl de episode van den demagoog daniel raap ons onwillekeurig een' glimlach afperst. Dit Hoofdstuk eindigt met de crfelijkverklaring van het Stadhouderschap enz. in de mannelijke en vrouwelijke nakomelingen van willem IV.

Het 15de Hoofdstuk levert ons een tafereel van jammerlijk oproer en plundering, gevolgd door strenge strafoefeningen binnen deze stad, in 1748; welk jaar echter nog een gunstiger aandenken achterliet, door het sluiten van den vrede te Aken op den 18 October.

In het 16de Hoofdstuk vinden wij nieuwe woelingen der

[p. 302]

Doelisten, waarvan de gevolgen ook nog in het 17de geschetst worden, dat, benevens eenige voor de stad belangrijke verordeningen, een lezenswaardig verhaal bevat van de waterberoering, die, gelijktijdig met de vreeselijke aardbeving te Lissabon, den 1 November 1755 alhier plaats had, en zich nog den 18 Februarij van het volgende jaar herhaalde; bij welke schrikkelijke stuiptrekkingen der natuur men echter hier te lande met den schrik vrijkwam. Dit Hoofdstuk eindigt met den dood van de Vorstinne Gouvernante; terwijl wij in het volgende 18de Hoofdstuk de minderjarigheid van willem V onder voogdijschap van den Hertog van Brunswijk Wolfenbuttel, en deszelfs aanvaarding van het Stadhouderschap in 1766, vermeld vinden. De vestiging van de Maatschappij tot redding van Drenkelingen, het afbranden van den ouden Schouwburg, en de bouwing en inwijding van den tegenwoordigen, zijn hier uitvoerig beschreven, terwijl van den laatsten belangrijke en min bekende bijzonderheden worden medegedeeld.

Het 19de Hoofdstuk levert ons een résumé van de verwikkelingen, waarin de Republiek en vooral de stad Amsterdam door den Noordamerikaanschen Onafhankelijkheidsoorlog geraakten, welks gevolgen een' allerbelangrijksten invloed op de staatkundige gesteldheid van Europa, maar inzonderheid op dezen Staat en deszelfs bewoners, gehad hebben. Dit Hoofdstuk, even zoo min als het 20ste, levert eenige lichte punten op voor den waren vriend des vaderlands. De laatste flaauwe flikkering van Nederlands zeeroem op Doggersbank wordt naar waarde herdacht, ofschoon niet met de exaltatie der schrijvers van dien tijd, die in zoutman en van kinsbergen eenen boven allen lof verheven de ruyter of marten harpertsz. tromp waanden te zien.

Het 21ste Hoofdstuk deelt ons onder anderen het sluiten van een lang gewenscht Handelsverbond met de Noordamerikanen en een vredestraktaat met Grootbrittanje mede; welke gebeurtenissen echter wel verre waren van het vuur der partijschappen hier te lande te dompen, dat

[p. 303]

integendeel door een heer van dagblad- en pamfletschrijvers werd aangeblazen en opgerakeld.

Eindelijk wordt in het 22ste of laatste Hoofdstuk al dit hoogernstige en soms treurige weder aangenaam afgewisseld door eenige levensschetsen, onder anderen van de dichters daniel willink, sijbrand feitama, jan de marre, bernardus de bosch en lucas pater, den taal- en oudheidkenner balthazar huidekoper, den beroemden regtsgeleerde hermanus noordkerk, den bekenden historieschrijver jan wagenaar, die ook reeds in de Vaderlandsche Letteroefeningen, welke van 1761 dagteekenen, belangrijke bijdragen leverde, den verdienstelijken tooneelspeler en plaatsnijder jan punt, en eindelijk den bekenden teekenaar en graveur simon fokke, den vader van de beide verdienstelijke letterkundigen arend en jan fokke, met wie de Schrijver ons ongetwijfeld later zal in kennis brengen.

Dit Deel is ook weder, even als het eerste, versierd met een aantal gesteendrukte platen, waaronder er zijn, die het werk wezentlijk illustreren. Wij vinden hier, behalve een vignet, voorstellende: Amsterdam in 1844, eene afbeelding van het Burgerweeshuis, het gedenkteeken aan j.c.j. van speyk, het Diakonie-Weeshuis van den Amstel te zien, eenige Gedenkpenningen der stichting van het Luthersche Diakoniehuis, van Brantsen Rus-Hofje sedert de stichting in 1733, de Kerk in het Nederl. Israël. Oude-Mannen- en Vrouwenhuis, het Nederl. Israël. Ziekenhuis uit den tuin, het Stadhuis, thans het Koninklijk Paleis en de Nieuwe Kerk, het Paleis en de Nieuwe Kerk van achteren, de marmeren Burgerzaal, het Admiraliteits- of Prinsenhof in 1661, het Lands-Zeemagazijn, het Oostindisch Zeemagazijn, de Werf van het Oostindisch Zeemagazijn, de Buiten-Amstel, plegtige Begrafenis van den Luit. Admiraal m.a. de ruyter, oproerige bewegingen in 1696, plundering in 1748, de plunderaars verdreven, begrafenis van daniel raap 1754, ingang van den Schouwburg, op de Keizersgracht 1772, voorportaal van den Schouwburg op de Keizersgracht 1772, de Stads-

[p. 304]

Schouwburg op het Leidsche plein, de schouwplaats in den Stads-Schouwburg. Op bl. 452 vindt men nog, als curiositeit, eene afbeelding van de schoone gespen, die men aan de helden van Doggersbank heeft uitgedeeld.

Wij wenschen den Heer van der vijver lust, krachten en gezondheid toe, om met ijver op het ingeslagen voetspoor voort te gaan, en bevelen den Uitgevers inzonderheid de naauwlettendste zorg voor de platen aan, daar deze niet alle even gelukkig zijn uitgevallen.