Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

Hollands roem in Kunsten en Wetenschappen, met Aanteekeningen en Bijdragen, door Hendrik Baron Collot d'Escury, Heer van Heienoord. VIIde Deel. Het derde der Wetenschappen. Te 's Gravenhage en te Amsterdam, bij de Gebr. van Cleef. 1844. In gr. 8vo. VI en 505 bl. f 5-20.

Als een gedenkzuil voor Hollands roem in kunsten en wetenschappen, als een dankoffer aan al die mannen, die dezen roem vermeerderd en verhoogd hebben, als eene uitmuntende aansporing voor allen, om voort te gaan op het door onze vaderen bewandelde pad te dezen opzigte, ligt het bovengenoemde werk van den edelen d'escury voor ons. Ieder die belang stelt in den roem des vaderlands, ieder die de wetenschappen bemint en zijnen geest met kennis en geleerdheid wil verrijken, zal er den Heer van Heienoord dank voor zeggen, dat hij, hoewel zijne jaren klimmen, en zijne werkkracht en vlugheid dan al eenigermate afnemen, alles aanwendt, wat in zijn vermogen is, ten einde hij de vrijwillig opgenomene taak niet onvoltooid of onafgedaan achterlate.

Gelijk de Schrijver in de vorige Deelen dezes werks Hollands roem in bouw- en beeldhouwkunst, in het dienstig maken der kunsten aan de eer van 's lands geschiedenis, in taal en godgeleerdheid, in dichtkunst en wiskunde, in ster-

[p. 255]

re- en aardrijks- en zeevaartkunde, in vestingbouw en waterbouwkunde, met ontegenzeggelijke bewijzen en op eene waardige wijs heeft gestaafd en daardoor bewezen heeft, dat ons vaderland eene klassieke kweekplaats zoo der wetenschappen als der kunsten mag genoemd worden, even zoo blijkt uit het voor ons liggende Deel de roem der Nederlanders in het beoefenen der natuurlijke wijsbegeerte en der wetenschappen, die daartoe betrekking hebben.

En waarlijk, die roem is niet ver te zoeken; of steunt zij op zwakke gronden? ‘Wij hebben toch,’ zegt de Schrijver in zijn voorberigt, ‘in natuur- en scheikunde, in alle vakken der natuurlijke historie en geneeskunde en wat daarmede verwant is, onder onze landgenooten van vroegeren en lateren tijd de zoodanigen in aanzienlijken getale aangetroffen, die op verschillende wijze uitgemunt of het hunne bijgedragen hebben tot vermeerdering van nutte kundigheden en ter uitbreiding van het gebied der wetenschappen.’

Den geleerden Schrijver in al de door hem vermelde zaken en bijzonderheden na te gaan, zal wel niemand van ons vergen, en tot het maken van uittreksels is het werk te eenemale ongeschikt. Wij treden dus in geene bijzonderheden, te meer, daar wij geene aanmerkingen van belang te maken hebben. De bedenking, vroeger wel eens geopperd, of één Schrijver in staat zou zijn over alle vakken van wetenschap te handelen? wordt ook door dit Deel ontzenuwd, vooral daar men den arbeid van den Heer d'escury minder moet beschouwen als eene analytische opgave van waarnemingen en onderzoekingen in de verschillende wetenschappen, voor de studie derzelve van hoog aanbelang, of als eene critische beschouwing van de voortbrengselen der kunst, voor hare beoefenaars zoo noodzakelijk, dan wel als een algemeen overzigt der hoogte, waarop kunsten en wetenschappen, door de beoefening en aankweeking van zoo vele groote mannen, als ons vaderland heeft opgeleverd, onder ons beschouwd mogen worden te staan. Men houde onder het oog: alles is eene algemeene voorstelling van den roem, door Nederland, op het gebied van kunsten en wetenschappen, door alle eeuwen heen, waardiglijk ingeoogst. En al ware het, dat de Schrijver hier het hoofddoel, dat hij zich bij het schrijven van dit werk heeft voorgesteld, uit het oog had verloren, en, in plaats van diegenen onder onze landgenooten, die in de onderscheidene takken van kennis en wetenschap, welke

[p. 256]

zich aan onze opmerking voordoen, hebben uitgemunt, als met den vinger aan te wijzen, de wetenschappen zelve als een ingewijde had behandeld, dan nog zou hij, naar ons inzien, hiertoe bij uitnemendheid zijn geschikt geweest.

Zoo blijkt het dan, ook uit dit werk, dat het land, dat 's gravesandes en musschenbroeks, dat boerhaaves, ruysschen en swammerdammen, leeuwenhoeken en lyonnetten met zoo vele anderen heeft voortgebragt, dat het land, waarin van swinden het orakel der kennis gelijk bij de naburen was; het land, waar brugmans, die alles omvatte, gebloeid heeft; dat dat land, het moge dan klein van omtrek op de wereldkaart zijn, met regt groot te noemen is in kunsten en wetenschappen.

De slotsom van onze korte aankondiging is dus deze: dat wij den geëerden Schrijver dankzeggen voor het handhaven van der Vaderen roem in het beoefenen en kennen der natuur- en scheikunde, der natuurlijke historie, der botanie of plantenkunde en der geneeskunde en daarmede in verband staande wetenschappen; en dat wij meenen met het volste regt zijnen arbeid, al komt die dan ook van geen natuur- of geneeskundige zelv', te mogen aanbevelen; terwijl wij den geleerden Polyhistor leven, lust en gezondheid toewenschen, om ook het laatste Deel van dit werk, dat den lof zal vermelden van hen, die in het geschiedkundige en in regts- en staatswetenschappen zich naam hebben gemaakt, op eene even waardige wijze te voltooijen.