Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

Grondbeginselen der Natuurkundige Wetenschappen door A.M. Constant Dumeril. Uit het Fransch vertaald en

[p. 208]

met Aanteekeningen vermeerderd, onder medewerking van J.A.B. Kuijper van Waschpenning, corresponderend Lid van het Genootschap der Natuurkundige Wetenschappen te Groningen. Met 33 Platen, meer dan Zevenhonderd onderscheidene Voorwerpen bevattende. Te Breda, bij F.P. Sterk. 622 bl. f 12-:

De naam van dumeril doet reeds een gunstig denkbeeld betrekkelijk dit werk opvatten. Eene nadere beschouwing, welke wij van hetzelve zullen geven, zal den lezer in dit opzigt niet te leur stellen. Men wachte zich echter van hier meer te willen vorderen, dan hetgeen de aard van het behandelde onderwerp toeliet. In een' tijd, als den onzen, waarin de natuurkundige wetenschappen zulk een' verbazenden omvang verkregen hebben, een werk te leveren, hetwelk al de grondbeginselen dier wetenschappen bevat, is geene gemakkelijke taak, indien het, bij doelmatigheid en nuttigheid, tevens beknoptheid paren moet. Intusschen meenen wij het daarvoor te moeten houden, dat de Schrijver deze moeijelijke taak op eene loffelijke wijze heeft vervuld en alzoo de vertaling van zijn werk in onze taal allezins wenschelijk te noemen was. Voor hen toch, die het uitgestrekte veld der Natuur willen leeren kennen, waarop zij leven en waarvan zij zelve een belangrijk deel vormen, - voor hen is dit werk van het hoogste belang. Niet slechts zij, die zich aan de geneeskundige wetenschappen wijden, maar ook zij, die op eene verlichte beschaving aanspraak willen maken en wien het, door hunne maatschappelijke betrekking, niet gegeven is dieper in natuurkennis door te dringen, zullen in dit werk nut en genoegen smaken. Het kan niet genoeg gezegd worden, dat natuurkennis den mensch veredelt en hem tot die zelfkennis voert, welke het voornaamste doeleinde van zijn bestaan mag genoemd worden.

Wij willen in het belang van dezen eene korte analyse van dit boek geven, waardoor het zich als van zelf zal aanbevelen.

Onder de wetenschappen, welke in dit werk behandeld worden, behooren de Natuurkunde (Physica) de Scheikunde (Chemia) de Ontleed- en Natuurkunde van Planten en Dieren (Anatomia et Physiologia Plantarum et Animalium) de eerste begrippen der Delfstofkunde (Mineralogia) en aanhangige wetenschappen, zoo als de Proefkunde (Docimasia), de Kristallen-Leer (Crystallographia) de Metaalkunde (Metal-

[p. 209]

urgia), de kennis der Aardlagen (Geognosia), gelijk mede het voornaamste der Plant- en Dierkunde (Botanica et Zoologia).

Het werk is in drie Afdeelingen gesplitst, waarvan de eerste, bij eenige voorafgaande algemeene beschouwingen, de leer der onbewerktuigde, de tweede de bewerktuigde ligchamen, de derde de Dierkunde bevat.

In het eerste Hoofdstuk (§ § 1-9) worden het doel der natuurlijke geschiedenis, hare betrekking tot andere wetenschappen en de wijze harer beoefening behandeld.

Het 2de Hoofdst. (§ § 10-20) bevat de verdeeling der ligchamen in onbewerktuigde of levenlooze, en in bewerktuigde of levende.

De algemeene wetten der Natuur, de onbewerktuigde ligchamen in 't algemeen, hunne rangschikking, en de middelen, welke hen leeren kennen, vormen den inhoud van het 3de Hoofdst. (§ § 21-99.) Hier vinden wij onder andere de warmte, het licht, het electrum en den zeilsteen beschouwd en hunne verschillende krachten overwogen. Over de warmte en het licht hadden wij gaarne eene meerdere ontwikkeling verlangd, b.v. over den aard van het licht en de daaromtrent nog tegenwoordig bestaande verschillende gevoelens der natuurkundigen.

Het 4de Hoofdstuk (§ § 100-228) loopt over de onbewerktuigde ligchamen. Men ontmoet hier eene beknopte maar tevens juiste beschouwing van verschillende onderwerpen. Beurtelings vinden hier eene plaats de enkelvoudige weegbare, natuurlijk gasvormige ligchamen; de enkelvoudige, natuurlijk niet gasvormige en niet metaalachtige; de metalen; de zamengestelde ligchamen uit twee meestal verbrande of met zuurstof verbondene grondstoffen; over die uit drie of vier grondstoffen, waaronder de zouten, steenen, rotssteenen, fossiliën en hetgeen de Aardkunde oplevert. Bij eenige der laatste punten hadden wij eene meerdere uitvoerigheid verlangd. Zoo missen wij bij de Aardkunde de mikroskopische waarnemingen van ehrenberg en bij de beschouwing der Vulkanen de belangrijke Vuurbergen, welke in Zuid-Amerika en den Indischen Archipel gevonden worden.

De tweede Afdeeling, welke de eerste in uitvoerigheid verre overtreft, bevat de bewerktuigde of levende ligchamen. In het vijfde Hoofdstuk (§ § 229-242) wordt het begrip van leven aangeduid, benevens het onderscheid tusschen dieren en planten. Door levenskracht moet volgens den Schrijver

[p. 210]

verstaan worden, ‘een geheel van krachten, een gevolg van zeer verschillende werkingen en afwisselende verschijnselen, hoewel ze allen één eenig doel hebben, namelijk de instandhouding van het individu of van de soort; alleen in zoo verre, als de bewerktuigde wezens dit vermogen bezitten, worden zij levende genoemd.’

De vier volgende Hoofdstukken (6-9) hebben tot onderwerp de Kruidkunde. De planten in het algemeen, hare gedaante, weefsels en verrigtingen worden op eene doelmatige wijze voorgesteld (§ § 243-328.) Hierop volgt eene aanwijzing om de plantenleer te beoefenen en de drie voornaamste stelsels der plantenkunde, dat van tournefort, linnaeus en lamarck aangegeven (7de Hoofdstuk § § 333-412.) Voorts wordt het natuurlijk stelsel van jussieu vermeld, met de verbeteringen, welke in lateren tijd aan hetzelve zijn toegevoegd (8ste Hoofdstuk § § 427-557.) De voorstelling hiervan is zeer duidelijk en leerzaam. In het 9de Hoofdstuk (§ § 559-630) wordt de kruidkunde met eene beschouwing over het gebruik en de bijzonderheden der planten besloten.

De derde Afdeeling levert de Dierkunde in het 10de Hoofdstuk (§ § 631-665) worden de dieren in het algemeen en hunne verrigtingen beschouwd. De vier groote verrigtingen bij de dieren, de voeding, de voortteling, de beweging en het gevoel worden op eene duidelijke en bevattelijke wijze beschreven.

De rangschikking der dieren volgens hunne verrigtingen vindt men in het 11de Hoofdstuk (§ § 666-687), waarbij tevens eene tafel dier rangschikking gevoegd is.

Het 12de Hoofdstuk (§ § 688-709) bevat de plantdieren. - Ook hier missen wij de mikroskopische waarnemingen van ehrenberg.

De volgende negen Hoofdstukken behandelen de weekdieren (§ § 710-743.) De ringwormen (§ § 744-752) de schaaldieren (§ § 753-768) de gekorven dieren, (§ § 769-955) de werveldieren in het algemeen en hunne bewerktuiging, vergeleken met de niet gewervelde (§ § 956-972) de visschen (§ § 973-1044) de kruipende dieren (§ § 1045-1104) de vogelen (§ § 1105-1204) de zoogdieren (§ § 1205-1317.) Bij iedere dierklasse is eene tafel van rangschikking gevoegd.

Het werk wordt besloten met de beschouwing van den mensch (§ § 1318-1345.) De ligchaamsbouw van den mensch en deszelfs voortreffelijkheid boven de overige wezens vindt

[p. 211]

men hier aangewezen, van de verschillende stammen en van de onderscheidene standen melding gemaakt.

Uit de korte opgave van hetgeen wij in het werk aantreffen zal men gereedelijk tot deszelfs belangrijkheid kunnen besluiten. Voegt men hierbij de bevattelijke en doelmatige wijze, waarop de onderwerpen zijn behandeld, dan verdient het, gelijk wij vroeger te kennen gaven, alle aanbeveling, inzonderheid voor hen, die voor eene meer uitvoerige studie der natuurkundige wetenschappen noch gelegenheid noch roeping hebben. Als zoodanig kunnen wij dit boek aanprijzen en hopen wij, dat hetzelve een goed onthaal onder ons vinden zal. Van geene geringe waarde voor den lezer zijn de 29 platen, welke het werk bevat, als 5 over de delfstofkunde, 8 over de kruidkunde, 16 over de dierkunde. Behalve den bladwijzer, heeft men tevens een alphabetisch register der uitdrukkingen, welk door het daarnevens geplaatste nommer de paragrafen aanwijst daarover handelende. - De vertaling is over het algemeen goed, en de uitvoering van het werk verdient loffelijke melding.