Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

Zijn afzonderlijke Scholen voor de verschillende Kerkgenootschappen noodig of wenschelijk? Mededeelingen en Opmerkingen van P. Hofstede de groot, Hoogleeraar te Groningen. Te Groningen, bij A.L. Scholtens. 1844. In gr. 8vo. VI en 135 bl. f 1-20.

Dit kleine werkje van den even werkzamen als begaafden Groningschen Hoogleeraar en Schoolopziener heeft van deszelfs in het licht treden af opzien gebaard en tegenspraak gevonden, zelfs dáár, waar men ze niet zou verwacht hebben; en bij voorduring worden er pennen tegen hetzelve gescherpt. Den eersten aanval had het te verduren van den Tijdgenoot, die dadelijk, in N^o. 34 van het 4de Deel, gereed was met een artikel over het godsdienstig onderwijs op de openbare scholen, dat waarlijk lezenswaardig mag genoemd worden; doch waartegen Prof. de groot, in N^o. 39, te regt zijne bedenkingen heeft medegedeeld. En eenen nieuwen aanval staat het te wachten van de Katholiek, die reeds in November 1844, bl. 285, hope heeft gegeven op een afzonderlijk artikel aan de waardering van het werkje toegewijd, waarvan hij, bij wijze van voorproef, zegt, dat de groot in hetzelve ‘een menigte redeneringen aangeeft, die zoo antilogisch en zoo antiwetenschappelijk, maar tevens met zulk een a-plomb voorgesteld zijn,’ dat zij zulk een afzonderlijk artikel verdienen. Dit lekker beetje hebben wij alzoo nog te wachten. ‘Maar, vraagt ge nu welligt, lezer! wat bevat het boeksken dan toch, dat zulke antipoden als de Tijdgenoot en de Katholiek er zich aan ergeren?’ Wij

[p. 121]

zullen u dan, in antwoord op die vraag, kortelijk den inhoud er van mededeelen, opdat gij zelf moogt kunnen oordeelen.

‘Volks-opvoeding,’ zegt de groot in zijne inleiding, bl. 1-4, ‘is het woord onzer eeuw, het kenmerk, het veldteeken onzer dagen, maar ook het kostelijkst goed, om welks bezit twee magtige partijen in een groot deel van Europa strijden, en welks naam zij beide als leuze in hare banieren voeren. Die twee partijen zijn de Staat en de Kerk, of liever de Kerkgenootschappen, van welke ieder op den naam van Kerk bij uitnemendheid of wel bij uitsluiting aanspraak pleegt te maken.’ Ook in Nederland wordt die strijd gevoerd; want er zijn er die, in stede van de tegenwoordige openbare, bijzondere kerkgenootschappelijke scholen verlangen, en er zijn er ook die ter goede trouw der zoodanigen pogingen te gemoete komen en ze ondersteunen, door zich te beroepen op eene gangbare uitlegging der verordeningen op het onderwijs, waaruit zij de noodwendigheid van sectenscholen trachten aan te wijzen en met veel schijn van waarheid ook kunnen aanwijzen. ‘Deze bewijstrant,’ zegt de groot, ‘is de gevaarlijkste voor School, Staat en Christendom, en het is vooral om de ongegrondheid daarvan aan te toonen, dat ik nu de pen heb opgevat. Ik wil daartoe de verordeningen over de verhouding van de Godsdienst en het lager onderwijs zelve mededeelen; daarna de verschillende of wel tegenstrijdige opvattingen er van toetsen; voorts de maatregelen, ter uitvoering dezer verordening aangewend, opgeven; en eindelijk, over het al of niet noodige of wenschelijke van veranderingen in die verordeningen, eenige opmerkingen van mij en anderen mededeelen.’ Hier ziet men, uit de eigene woorden van den Hoogleeraar, wat men in het algemeen in het boekje vinden kan, dat overigens alle blijken draagt van zaakkennis, gepaard met hartelijke ingenomenheid met de bestaande verordeningen en afkeerigheid om in dezelve verandering te brengen. En waarlijk het is zoo, de verordeningen zijn goed op zich zelve; waar bezwaren zijn, zullen deze wel meer het gevolg wezen van slechte toepassing, verkeerde uitvoering of overtreding derzelve, dan van haren geest en inhoud. De regering onthoudt de noodige vrijheid van onderwijs niet. De groot zegt naar waarheid, bl. 88, 89: ‘Er bestaat vrijheid van onderwijs in Nederland; doch met die beperkingen, welke het leven

[p. 122]

in eene maatschappij noodwendig maakt; beperkingen, die juist de beschaafde maatschappij tot een zegen voor hare leden doen verstrekken, dewijl zij ons beveiligen voor allerlei bedriegerij en onregt; beperkingen, die wij derhalve niet mogen wegwenschen, al zijn zij een enkelen keer belemmerend ook voor welgezinde inwoners enz.’ De Regering mag geene meerdere vrijheid van onderwijs geven, dan zij gegeven heeft, en zij mag geen ander beginsel bij het onderwijs aannemen, dan het bestaande; want doet zij het, dan brengt zij de rust des lands, het geluk des volks in gevaar. Zoo ergens dan geldt het hier: houdt hetgeen gij hebt, opdat niemand uwe kroon stele. Wij bevelen het werkje van de groot ter lezing en herlezing aan ieder in de zaak belang stellende ten ernstigste aan, en houden de weinige bedenkingen, welke wij op enkele punten hebben, terug, vermits wij veel meer instemmen met hem, dan met zijne tegenstanders, dewijl de Tijdgenoot het Christelijke leven wil uitdooven, de Katholiek slechts de zegepraal der Roomsche Hierarchie bedoelt, en anderen wederom meer prijs stellen op koude formulierklanken, dan op geest en waarheid. Men vergelijke intusschen met het door de groot geschrevene de alle aandacht verdienende Bedenkingen over de zedelijk-godsdienstige opleiding in de openbare scholen. Een woord aan de Tijdgenoot door p.k. görlitz, onderwijzer te Rotterdam. Rott. 1844, en hoede zich voor alle overdrijving. Maar ook ieder, die in eenige betrekking staat tot het onderwijs, betrachte zijnen pligt en trede de grenzen, hem door de wet afgebakend, niet te buiten. Geen Gouverneur overschrijde zijne bevoegdheid, door bij circulaires voorschriften te geven omtrent boeken, welke niet gebruikt mogen worden, want dit is de taak der Provinciale Commissiën; maar ook geen schoolopziener zie, gedreven door eenen ijver zonder verstand, de regten van andersdenkenden voorbij noch geve aanleiding tot ergernis en bestraffing. De verordeningen zijn goed; doch alles hangt af van de wijze, waarop zij in werking worden gebragt.