Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

Bijdragen voor Vaderlandsche Geschiedenis en Oudheidkunde. Verzameld en uitgegeven door Is. An. Nijhoff. IIIde Deel. 4 Stukken.

(Vervolg van bl. 22.)

Vele, en zeer belangrijk, zijn de bijdragen, met welke onderscheiden vaderlandsche geleerden dit derde Deel versierd hebben. De lezer oordeele.

De Hoogleeraar vreede verrijkt het met drie opstellen: 1^o. Over de vrijheid van Haringvaart en Visscherij. Naar aanleiding eener nota, in den jare 1610 door de Nederlandsche gezanten aan de Engelsche regering ingediend. - Belangrijk, ook uithoofde der doorwrochte aanteekeningen (bl. 1-29).

2^o. Laatste ziekte van Prins maurits (bl. 77-112). Een zeer uitgewerkt berigt, waarin veel opmerkelijks uit tot dus verre ongebruikte bescheiden, vooral uit de briefwisselingen der gezanten, is opgeteekend. Hoogst lezenswaardig zijn ook hier des Hoogleeraars aanteekeningen.

En 3^o, Pieter cornel. brederode (bl. 266-272). Deze bekende Regtsgeleerde, die in den aanvang der XVIIde Eeuw in 's Hage bloeide, wordt hier voor het eerst ook als ijverig en bekwaam onderhandelaar in het licht gesteld. Vele jaren vertegenwoordigde hij de Republiek bij Duitsche Vorsten, vooral te Heidelberg, en wordt echter niet eens in het Staatkundig Nederland van scheltema genoemd.

De Heer nijhoff zelf deelde, van bl. 29-49 en 184-196, dertien onuitgegeven brieven mede betrekkelijk de geschiedenis der Spaansche heerschappij en die van den opstand tegen Spanje, bijzonder in Gelderland. Zij loopen tot Augustus 1566 en zullen door meerdere gevolgd worden. Vele bijzonderheden ontmoet men er, die door de geschiedschrijvers niet opgeteekend zijn.

Nog ontvingen wij van diezelfde hand een stukje, geti-

[p. 117]

teld: Het Loo, geen lusthuis der Geldersche Vorsten (bl. 214-220). De Heer van spaan had min volledig opgeteekend, dat het Loo door Hertog karel van gelre in 1537 aan johan bentinck erfelijk ter leen gegeven was. Hierop hebben velen het Loo als in vroegere Eeuwen een lusthuis en jagtslot der Geldersche Hertogen voorgesteld. Doch de Heer nijhoff bewijst met den leenbrief zelv', dat het een vrij eigen goed was van johan bentinck, die het aan den Hertog opdroeg, (dus een feudum oblatum) en het toen van dezen weder in leen ontving.

De Heer l.j.f. janssen handelde over oude Werptuigen, opgedolven te Katwijk. - De ontdekking van eene groote menigte oude ballen van gebakken aarde, die ruw uit de hand gekneed waren en eene middellijn hadden van 7 tot 11½ duim, gaf tot dit geschrift aanleiding. De Heer janssen houdt dezelve voor werp- en slingerballen van Germaansch karakter uit het Romeinsche of welligt voor-Romeinsche tijdperk. Deze gissing, met bescheidenheid voorgedragen, is met veel opmerkelijke gronden aangedrongen en waarschijnlijk gemaakt (bl. 137-152, waarbij eene Plaat.)

Uitgebreider is de mededeeling van Dr. conradus leemans over de Romeinsche steenen doodkisten, bij Nijmegen in den zomer van 1840 opgedolven, en thans met de daarin gevonden voorwerpen bewaard in het Museum van Oudheden te Leyden. Deze kisten werden opgegraven op het Glacis van het Ravelyn, vóór het zoogenoemde Hoornwerk Gelderland, op den Hunnerberg, tusschen de Hunner- en Hertogensteeg-poorten. Beiden zijn uit Andernachschen tufsteen gehouwen. Zij worden, benevens de menigvuldige daarin gevonden voorwerpen, uitvoerig beschreven, en daarbij op vier nette steendrukplaten afgebeeld. De bestemming van sommige dier voorwerpen blijft duister. Veel merkwaardigs is tot opheldering daarvan door den Heer leemans bijeengebragt (bl. 235-255). Ter aanvulling doet hij, op bl. 255 en volgende, eene opgave van andere voorwerpen, vroeger, daar ter plaatse of in den onmiddellijken omtrek gevonden. - Hier misten wij, tot onze verwondering, onderscheidene belangrijke stukken. Wij zullen, ten blijke der belangstelling, waarmede wij dit opstel gelezen hebben, eenige der door den Heer leemans niet vermelde vondsten opnoemen.

a) Den grafsteen van l. cornelius licinius, Veteraan van het XXste Legioen, gevonden in 1796 bij het ontblooten

[p. 118]

der grondslagen van den Burgt te Nijmegen. (Vermeld bij in de betouw, Iets betreffende de Oudheden van Romeinschen oorsprong op de Winseling aan den Waaloever ontdekt.)

b en c.) Den grafsteen van q. bisius secundus, alsmede die van l. valerius maternus, beide (in 1527) op het Hoogeveld bij Nijmegen gevonden.

d.) Den bekenden steen van c. julius pudens (N^o. 1 van in de betouw, Opschriften en Altaren.) Deze is in den muur der Kapel op den Hofberg gevonden.

e.) Vloertegels met het merk van het Vde Legioen (Macedonica) te Nijmegen ontdekt.

En f.) Eene groote dakpan met de letters van het XXIste Legioen (Rapuy) te Ubbergen, nabij Nijmegen, opgegraven.

Om billijk te zijn, moeten wij hier bijvoegen, dat wij hier putten uit een Mss. van in de betouw, 't welk, zoo wij hopen, nog wel eens in 't licht zal gegeven worden, en waaruit nog meer valt mede te deelen. Intusschen had de Heer leemans, toch eene opgave doende van voorwerpen van oudheden, dáár op of bij den Hunnerberg gevonden, zijne lijst kunnen aanvullen uit reuvens en westendorp's Antiquiteiten, IIde D. IIde Stuk, bl. 206 en volgende. - Eindelijk besluit de Schrijver dit belangrijk opstel met eene naauwkeurige opgave van andere Romeinsche doodkisten, reeds vroeger in of bij Nijmegen gevonden (bl. 258-265).

Van wijlen den Hoogleeraar van bolhuis ontmoet ons een kort maar zeer lezenswaardig opstel over de vraag: Welke waren de drijfveren van de aanbieding der Souverainiteit van Gelderland aan willem III in 1675? (bl. 197-213).

De Heer M... te D....... leverde Uittreksels uit eene briefwisseling van Noord-Amerikaansche zaakgelastigden, betrekkelijk den oorlog tusschen den Staat der Vereenigde Nederlanden en Engeland, gevoerd in de jaren 1777-1783 (bl. 157-183). Deze uittreksels zijn ontleend aan een in 1829 en 1830 te Boston in 12 Deelen uitgekomen werk, waaruit een te Washington wonende Hollander het hier geplaatste afgeschreven heeft. Als echte stukken strekken zij tot bevestiging van geschiedkundige berigten uit dat tijdvak, en hebben als zoodanig waarde, schoon wij niet kunnen bespeuren, dat er veel nieuw licht door is opgegaan.

Kleinere, maar daarom toch niet min belangrijke stukken, aan den Uitgever medegedeeld, getuigen van de belangstelling onzer vaderlandsche geleerden in deze verzame-

[p. 119]

ling. De Heer delprat zond eenen onuitgegeven brief van filips van bourgondië, Bisschop van Utrecht, gegeven op onsen Slots te Duerstede, ultimâ Maji 1521 (bl. 73). De Heer dodt van flensburg mede eenen onuitgegeven brief aangaande het overlijden van henrik, Graaf van den Berg, in 1638 (bl. 153-157). De Heer d.c. rink, eene geregtelijke handeling van 9 Febr. 1587, waarbij de Scholtis van Tiel, namens de Koningin van Engeland, boete eischt tegen zekeren schipper (bl. 234). De Heer g.d.j. schotel de Instructie van Jonkheer w. van zuylen van nijevelt, waarnaar hij zich te gedragen had als Hofmeester van floris van pallandt, Grave van Culenborg (omstreeks 1570). - Eene zoo nieuwe als in de daad opmerkelijke bijdrage tot de kennis der levenswijze van den hoogen Adel hier te lande in de XVIde Eeuw (bl. 272-278). De Baron sloet, eindelijk, gaf een berigt aangaande eene belangrijke oorkonde van den jare 1190. De oorkonde zelve is zoo wel bij slichtenhorst als bij bondam in druk voorhanden. Doch de Heer sloet zag het origineel, en bewijst er uit, dat de bedenkingen van bondam en ook van den Baron van spaan tegen hetzelve vervallen. Het opmerkelijke hierbij is, dat aan die Acte van Graaf otto, waarbij hij stadsvrijheid enz. aan Zutphen schenkt, slechts één zegel hangt, en wel dat van Graaf gerard van gelder, die in het stuk niet voorkomt. De Heer sloet erkent, dit vreemd verschijnsel even min als bondam te kunnen oplossen. (Bl. 279 en volg.)

En hebben wij dan nu van al de opstellen, in de vier stukken van dit derde Deel voorkomende, verslag gedaan? Verre van daar hebben wij het breedvoerigste en waarover het meeste te zeggen valt tot het laatste bewaard. Wij bedoelen de drie hoogst opmerkelijke bijdragen van den Heer p.c. molhuyzen, de Anglen in Nederland en aan den Nederrijn, van welke wij in een volgend N^o. iets breedvoeriger en afzonderlijk verslag zullen doen. Hier zij alleen nog gemeld, dat ook in dit Deel, even als in de vorigen, onder den zedigen titel van Aankondigingen, Berigten enz., meestal zeer uitgebreide verslagen geleverd worden van de meest belangrijke werken, in het vak van Nederlandsche geschiedenis en oudheden laatstelijk uitgekomen, onder anderen der jongste geschriften van broes, bosscha, janssen, groen van prinsterer, schotel, vreede, de jonge, roijaards en meer andere beroemde letterhelden.

[p. 120]

Nijhoff's bijdragen verdienen dus meer en meer de warme belangstelling en ondersteuning van allen, wien vaderlandsche geschiedenis en oudheden ter harte gaan. In rijkdom van inhoud en grondigheid van bewerking wedijveren zij met den ook zeer rijken en lezenswaardigen Belgischen Messager des Sciences Historiques, die hen echter in het uiterlijke, vooral door een' schat van fraaije platen, overtreft. Mogt een steeds toenemend debiet den waardigen Uitgever aanmoedigen, om ook in dit opzigt niet bij onze zuidelijke naburen achter te staan.

(Het vervolg en slot hierna.)