Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

Bijdragen tot de Geschiedenis en Oudheden van Drenthe; door Mr. J. de Wal, Substituut-Officier bij de Arrondissements-Regtbank te Winschoten, enz. Te Groningen, bij J.B. Wolters. 1842. In gr. 8vo. XVI en 162 bl. f 1-60.

Wij ontvangen hier eerst eene proeve eener geschiedenis van het jagtwezen in Drenthe, bl. 1-102. Daarbij wordt onderzoek gedaan naar de diersoorten, oudtijds in die provincie voorhanden, waaronder de urus, de bison en de alces, houdende de Schrijver den urus voor den zoogenaamden auerochs; den bison voor den bij hem van den auerochs onderscheiden wisent, en de alces voor den eland; naderhand, in de middeleeuwen, sprak men van elch en schelch of elo en schelo, waarvan de elch of elo de eland is, blijvende men omtrent den schelch of schelo nog in de onzekerheid. Behalve in de gewijde bosschen, was de jagt in de oudste tijden voor een ieder vrij. De wijze van jagen, zoo met verschillende soorten van honden als wapenen, wordt beschreven. Met de invoering des Christendoms ontstonden het eerste wildbanen en afgezonderde jagtstreken uit de in heidenschen tijd gewijde bosschen. De keizerlijke giftbrief van 24 Nov. 943, waarbij aan den Utrechtschen Bisschop het jagtregt in Drenthe geschonken werd, legde den grondslag van de magt der Bisschoppen in dat gewest. Dat regt was geschonken als een jus forestense, en Drenthe, of een deel daarvan, wordt pagus forestensis genoemd. De Heer magnin (Geschiedk. Overzigt van de Besturen, die vóór de herstelling van Nederland in 1814, elkander in Drenthe zijn opgevolgd. Gron. 1838, D. I, bl. 94) beweert, dat het middeleeuwsche forestum niet anders dan woud of bosch beteekent, en hij beroept zich op de tegenwoordige beteekenis van het Fransche forêt. Dit gevoelen van dien anders telkens met achting aangehaalden schrijver wordt door Mr. de wal krachtig bestreden. Jus forestense is het regt van afgeslotene of privative jagt op hoog wild (bl. 69), en pagus forestensis is de landstreek, waar dat regt door den Keizer voor zichzelven of voor dezen of genen begiftigde was voorbehouden. De lage jagt echter bleef overal vrij, in dien zin, dat het regt

[p. 115]

daartoe, even als tot de visscherij, verknocht was aan het bezit van aandeel in de gescheidene of ongescheidene marken. De heerlijkheid Ruinen alleen maakte eene uitzondering. De Heer van Ruinen was alleen en bij uitsluiting dáárin tot uitoefening van jagt en visscherij geregtigd.

Op deze verhandeling over het jagtregt volgt (bl. 103-118) Iets over § 2 van het Drentsche Landregt van [Bisschop] frederik van blankenheim. Die 2de paragraaf wordt bij matthaeus, bij magnin en bij von richthofen verschillend gelezen. Mr. de wal betoogt, dat, gelijk bij matthaeus en magnin, als plaats der teregtzittingen Ranlo of Rallo, en niet, gelijk bij von richthofen, Beille moet gelezen worden.

Verder vinden wij hier (bl. 119-127) cornelius zantfliet, en zijn berigt over de belegering van Coevorden door Bisschop willebrord (in 1231). Dat berigt bezit zeer veel waarde voor de geschiedenis van Drenthe, als men slechts de oordeelkundige veranderingen van Mr. de wal aanneemt, en dus voor Theutones leze threntones, voor Theutonia threntonia, voor Tronordia covordia, en voor Auen anen. Wij moeten erkennen, dat de redenen dier verandering alles afdoende zijn, en het berigt anders geenen gezonden historischen zin kan opleveren.

Bl. 131-150 behelst iets over de heilige plaatsen in Drenthe, vóór de invoering des Christendoms hier te lande. Mr. de wal toont aan, dat de Drentenaar niet alleen in de uitgestrekte bosschen of te midden van ettelijke boomen, maar ook in tempelen zijne Goden vereerde. Dat ten tijde van tacitus de Germanen geene tempels hadden, bewijst niet, dat zij er naderhand geene hebben gesticht, toen zij meerdere kunstbeschaving hadden verkregen en in meerder aanraking met de Romeinen waren gekomen; gelijk het niet kan tegengesproken worden, dat in het gansche rijk van karel den groote, bij de invoering des Christendoms, alom tempels zijn omvergeworpen. En zelfs tacitus kende reeds den tempel van Tamfana; doch te zijnen tijde behoorden de tempels bij de Germanen nog onder de uitzonderingen. Naderhand ontstonden zij in menigte.

Bl. 153, tot het einde, deelt ons de geleerde Schrijver opmerkingen mede betrekkelijk een paar punten, rakende het oude strafregt in Drenthe, namelijk de straf op verkrachting, en het regt tot verdediging van zich zelven ten

[p. 116]

koste van den dood des aanvallers, indien men zijn eigen leven niet anders, dan tot dien prijs, kon redden, zoodat het moderamen inculpatae tutelae daarbij altijd moest worden in acht genomen.

De Heer Mr. de wal deele ons van tijd tot tijd nog meerdere vruchten zijner ijverige onderzoekingen mede!