Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

De Leerstukken der Protestantsche en der Roomsch-Catholieke Kerk met elkander vergeleken en aan den Bijbel getoetst, voor Huisgezinnen, Cathechisatiën en Scholen, door J.H. Carpentier Alting. Te Amsterdam, bij G.J.A. Beijerinck. 1843. In gr. 8vo. VIII en 183 bl. f 1-80.

De Eerw. carpentier alting, Schrijver van verscheidene grootere en kleinere werkjes ter voorziening in de godsdienstige behoeften van den Protestantschen Christen, in deze dagen van strijd tegen de Ultramontaansche partij, had meermalen opgemerkt, dat velen aan dien kamp deelnemen, zonder volkomen bekend te zijn met hetgeen beide kerken eigenlijk van elkander scheidt. Reeds lang koesterde hij daarom het voornemen, de voornaamste leerstukken van beide kerken op te geven. Daartoe overgaande, heeft hij zich eenigermate bediend van een Hoogduitsch werkje van zekeren wildt, schoon zich geheel rigtende naar hetgeen de behoefte van Nederduitsche lezers hem toescheen te vereischen. Hij heeft daartoe de schriften van van alphen, egeling, statius muller en anderen gebruikt, ter staving of opheldering van de Protestantsche leer. Kenbronnen der Protestantsche leer waren hem ech-

[p. 97]

ter de Augsburgsche Confessie, de Nederlandsche geloofsbelijdenis en de Heidelbergsche Cathechismus. Bij het opgeven der Roomsche leer heeft hij zich op den Trentschen en Franschen Cathechismus beroepen. Intusschen hoopt hij met dit werkje, niet slechts aan Protestanten, maar ook aan Catholieken, eene wezentlijke dienst te hebben gedaan.

De nuttigheid van eene zoodanige vergelijkende voorstelling, ook voor aankomende Christenen, ontkennen wij geenszins. Het ware te wenschen, dat in beide hoofdafdeelingen der Christenheid meer werd begrepen, waarom en waartoe de strijd wordt gevoerd. Zoo kunnen wij het doel, dat de Eerw. Schrijver zich voorstelde, volkomen billijken. Alles hangt hier slechts af van de wijze, waarop de volvoering is bewerkstelligd.

In vier Hoofdstukken is dit werkje verdeeld. I. De Kerk. II. Het heil, hetwelk in de Kerk kan gevonden worden. III. De genademiddelen der Kerk. (Sacramenten.) IV. De Godsdienst der Kerk. (Eerdienst.) In ieder van deze wordt in twee kolommen de leer van beide partijen tegenover elkander gesteld.

De eerste vraag is, of echter deze opgave geeft wat zij belooft, van de Protestantsche en Roomsch-Catholieke Kerk de leer tegenover elkander gesteld. En dan moeten wij ons reeds terstond verwonderen, dat de Schrijver geene heldere bewustheid schijnt te hebben gehad van den omvang en de grenzen zijner taak. Of behooren tot de Protestanten ook geene Remonstranten, Doopsgezinden, Lutherschen, Socinianen, Kwakers en anderen? Behooren tot de Roomsch-Catholieken ook de Jansenisten, ook de aanhangers der Gallicaansche Kerk niet? Zoo ver schijnt echter de Schrijver zijn plan niet te hebben uitgestrekt. Althans, wat de Protestantsche Kerk betreft, zal het wel ongerijmd wezen, uit de weinige door hem genoemde leer- en belijdenisschriften, de leer van alle de verschillende Protestantsche kerkgenootschappen te willen afleiden. Bij onzen Schrijver is het Protestantisme slechts ééne partij, die tegenover de ééne Catholieke kerk staat. Hier en daar moge hij van het inwendig verschil in ieder der kerkgenootschappen melding maken, b.v. bl. 95: bij

[p. 98]

menig leerstuk wordt dit gewigtig onderscheid verzwegen en in de schaduw gesteld. Geen wonder, de Schrijver verzekert ons, dat het onderscheid tusschen de Evangelisch Luthersche kerk in Duitschland en onze Protestantsche kerken alleen den uiterlijken vorm betreft!

Eene andere vraag is, of de voorstelling der leerstukken uit de regte bronnen geput is. Bronnen kunnen hier alleen zijn de algemeen aangenomene kenbronnen, waaruit de Roomsche en Protestantsche leer wordt opgemaakt, met andere woorden de Symbolische Schriften en Cathechismen. En zoo men derzelver uitspraken met de taal van andere schrijvers wil ophelderen, moeten het de zoodanige zijn, die deze leer getrouw, en zonder invloed van eigen subjectiviteit, ontwikkelen. Ook van die zijde missen wij hier veel. De leer der niet Hervormde en Luthersche kerken vinden wij hier niet volledig opgegeven, veel minder uit de echte bronnen geput. De vaderlandsche godgeleerden, wier schriften alting aanhaalt, kunnen geenszins gezegd worden in alle leerstukken getrouw te zijn gebleven aan de oorspronkelijke leer der kerk, waartoe zij behooren. Zij hebben geschreven onder den invloed van den geest hunner dagen. Statius muller is in symbolisch-kerkelijken zin geen orthodox Lutheraan. Zelfs egeling, hoe voortreffelijk en Evangelisch zijn geschrift zij, komt niet met de strenge vormen der oude Gereformeerde kerkleer overeen. Wij zeggen dit geenszins, om den welverdienden roem dezer mannen te verkleinen, maar alleen om de bewering te staven, dat de Heer alting naar onze meening geen regt had, om uit de schriften van genoemde mannen, veel minder uit die van borger, van heiningen en anderen, vast te stellen of op te helderen, wat Protestantsche kerkleer is. Wil men deze voorstellen, men geve die niet gemoderniseerd, maar zoo objectief mogelijk, gelijk zij in die schriften voorkomt, die waarlijk voor uitdrukking van de kerkleer, niet van eene bloot individuële opvatting moeten gehouden worden.

Zoo objectief mogelijk, zeiden wij. De Heer alting schreef zoowel voor Catholieke als voor Protestantsche le-

[p. 99]

zers. Beide moeten dus hunne leer er zuiver in vinden wedergegeven, zonder dat de subjectiviteit des opstellers de schaal naar de eene of de andere zijde wil doen overslaan. Populaire Symboliek, zoo als de Schrijver zich die voorstelt, mag geene Apologetiek van één bepaald kerkgenootschap, veel minder Polemiek tegen een ander worden. Ook tegen deze regel is jammerlijk gezondigd. De voorstelling van de Roomsche leer wordt zelden met bijvoeging harer bewijzen geleverd, gelijk bij die der (algemeene) Protestantsche plaats heeft. Soms ontsiert de Schrijver dezelfde kolom, waarin de eerste staat, met uitvallen, objecties en dadelijke polemiek. Men zie bl. 31, 35, 66. De Protestantsche leer wordt integendeel meestal met ter loops ingevoegde Apologetiek en Polemiek opgegeven, b.v. bl. 69, 81 en elders. Wij kunnen den Schrijver niet nadrukkelijk genoeg herinneren aan hetgeen aangaande de betamelijke onpartijdigheid eener zoodanige voorstelling, als hij bedoelde, wordt opgemerkt door winer, in de Inleiding voor zijne Comparative Darstellung des Lehrbegriffs der verschiedenen Christlichen Parteyen.

Eindelijk is juistheid van dogmatische voorstelling en uitdrukking zelfs in een populair handboek een onmisbaar vereischte, opdat het geene verkeerde en onjuiste begrippen opwekke. Ook hieraan ontbreekt veel. Aan onze R.C. geloofsgenooten laten wij de beantwoording der bij ons zeer bedenkelijke vraag over, of zij de opgave hunner kerkleer, zoo als die door alting aan de hand van zijnen Hoogduitschen voorganger gegeven wordt, als authentiek zullen erkennen. Rec., als Hervormd Protestant, heeft nog al wat aan te merken. Komen al de Protestantsche kerkgenootschappen overeen in de opvatting van den persoon en het werk des Verlossers? Hier ten minste vernemen wij geen enkel verschilpunt; de Schrijver verbergt zich achter algemeene uitdrukkingen, waarvan geene in dogmatisch opzigt zóó geformuleerd is, dat de oorspronkelijke stichter van eenig kerkgenootschap ze voor de zijne zou willen erkennen. De erfzonde vinden wij alleen als erfsmet voorgesteld. De zeer verschillende Protestantsche voorstel-

[p. 100]

lingen aangaande den staat der regtheid en de gevolgen van den val worden onder algemeene uitdrukkingen zamengevat, die de oorspronkelijke leer van geen enkel kerkgenootschap volkomen wedergeven. De Calvinistische Avondmaalsleer, die toch Hervormde kerkleer is, wordt ter zijde geschoven. En vooral van de Sacramenten is de voorstelling zoo onbepaald en vaag, dat men zich niet genoeg kan verwonderen. - Het is hier niets, dan een modern, algemeen, negatief Protestantisme, dat tegenover de Catholieke kerk wordt gesteld. Wij kunnen den Heer alting wel aanraden, wanneer een herdruk van dit werkje noodig mogt zijn, getrouwer te zijn aan zijn doel, en eene meer volledige, meer juiste, meer onpartijdige opgave te doen van de kerkleer der beide partijen, en van hare verschillende afdeelingen, uit ieders afzonderlijke symbolen geput, en met bewijzen uit deze gestaafd. Dan eerst zullen zijne leerlingen zien, wat Roomsche en Protestantsche kerkleer is. Hier hebben wij slechts een onvolledig Catholicisme en een bloot subjectief eclectisch en syncretisch Protestantisme gevonden.