Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

[p. 31]

Gedichten van A. van der Woordt, en Levensberigt aangaande den Dichter van J.C. Wenckebach. Te 's Gravenhage, bij J.M. van 't Haaff. 1843. In gr. 8vo. 160 bl. f 1-90.

Rec. is eenigzins verlegen bij het beoordeelen van dit boek. Hij is huiverig, om den indruk mede te deelen, dien de lezing van de gedichten van van der woordt op hem gemaakt heeft, bij den hoogen lof, dien men vroeger meermalen aan dezen dichter heeft toegezwaaid, en die, vreezen wij, den toets des tijds niet zal kunnen doorstaan. Gaarne erkennen wij, dat men van der woordt als dichter veel gunstiger zal beoordeelen, wanneer men hem in verband beschouwt met zijnen tijd en zich in dien tijd geheel verplaatst, dan wanneer men zijne stukken eenvoudig als dichtstukken, en zoo als zij daar liggen, gadeslaat: zij hebben eene grootere betrekkelijke, dan absolute waarde, en deze opmerking overtuigt ons reeds, dat zij niet bestemd kunnen zijn, om bij de nakomelingschap hoogen lof weg te dragen. Zij ademen, wat hunnen inhoud betreft, geheel en al den geest van den tijd, waarin zij geschreven werden, het laatste gedeelte der vorige eeuw, toen de vrijheidskoorts de volken aantastte, en zich ook in de stukken van den dag openbaarde. Ook in de gedichten van van der woordt is afkeer van tirannij of Vorsten, brandende liefde voor vrijheid en onafhankelijkheid schering en inslag, en dat alles is in den toon, gelijk die toen aan de orde van den dag was. Hun, die dien tijd van opgewondenheid met hare goede en kwade verschijnselen niet hebben beleefd, boezemen die algemeenheden weinig belangstelling in, en dit is ook, naar het ons toeschijnt, toepasselijk op de meeste stukken van den jeugdigen van der woordt. Wij verwonderen ons daarover niet noch keuren het af, maar geven alleen rekenschap, waarom zij voor onze en voor latere dagen niet geschikt zijn, en waarom de roem van den natijd, waarop de Dichter blijkbaar grooten prijs stelde, moeijelijk zijn deel kan worden. Zij, die bij de nakomelingschap door hunne verzen in levendig aandenken bleven, onderscheidden zich door iets anders, iets hoogers, dan wat uitsluitend tot hunnen tijd behoorde.

Doch zoo de inhoud dezer stukken in het algemeen ze

[p. 32]

voor latere tijden minder geschikt maakt, de vorm doet dit nog meer. Het zijn rijmlooze gedichten in onderscheidene voetmaten der ouden. De ondervinding heeft ons geleerd, dunkt ons, dat onze taal daarvoor niet geschikt is, en alle proeven, hoe verdienstelijk ook, zijn in zooverre met eenen ongelukkigen uitslag bekroond, dat het haar niet heeft mogen gebeuren, aan deze soort van poëzij bij ons ook maar eenigzins het burgerregt te verschaffen. Ook deze vorm was een kind des tijds. Er ontwaakte een nieuwe geest in onze letterkunde; men wilde de boeijen afwerpen, die de achttiende eeuw onze dichtkunst had aangelegd, en gelijk het meermalen gaat, men zocht het heil niet in verbetering van het oude, maar in alles, wat nieuw was, en in wegwerping van het gebruikelijke. Wij kunnen ons dat alles zeer goed verklaren, maar het hindert ons toch en is ons een bewijs van onkunde zoowel, als van aanmatiging, wanneer wij een jong mensch, gelijk van der woordt was, hooren zeggen: ‘'t Was genoeg, dat hij, voor zig, het rijm een nutteloos en der aandagt hinderlijk ding oordeelde, 't welk, wanëer men 't in al zijnen klinkklank wil laten hooren, den poëtischen uitdruk meestal zeer schadelijk wordt.’ Zulke woorden zouden ons doen vermoeden, dat hij met weinig vrucht onze beste dichters gelezen had of dat... de druiven voor hem zuur waren, dat hij geene genoegzame heerschappij over de taal bezat, om het rijm meester te zijn. Men kent het antwoord van pope aan voltaire op de vraag, waarom milton zijn beroemd gedicht niet in rijmende verzen had geschreven: Because he could not! Zoo zijn wij ook ligtelijk geneigd te denken van hem, die het rijm hinderlijk noemt, en daarom tot rijmlooze versmaten de toevlugt neemt. Gaarne gelooven wij, dat van der woordt zich groote moeite heeft gegeven, om deze regt te leeren kennen, en zich beijverd heeft om ze op onze taal toe te passen. Maar schier ieder van zijne gedichten is ons een bewijs, dat die toepassing gedwongen is, dat onze taal zich daartoe niet leent, en dat de gekozene voetmaat doorgaans, om zijn eigen woord te gebruiken, een veel hinderlijker ding is geworden, dan het rijm bij eenige oefening behoeft te zijn. Een paar coupletten tot staving:

U gaf de hemel rijkdom; en karig schonk
U, burgh! der egte gratiën moeder niet

[p. 33]

 

haar gunst, de gouden kunst, genieten,

 

leeren u, vriend! de bevalge muzen.

of:

Liefde en edel en groot; liefde voor 't menschdom, rein
als de hemel, wiens telg ze is; geene liefde, die
wijfsch de zeden des mans maakt, en zijn geest ontnerft

maar die manlijk gevoel ons geeft.

Dergelijke stroeve, onleesbare constructiën zijn er vele, waarlijk, niet ten voordeele van de poëtische uitdrukking. Van al deze stukken beviel ons het best het vers aan den Heer wenckebach. Zoo wij de waarheid dus zullen zeggen, dan moeten wij betuigen, dat van der woordt gelijk had, toen hij zijne gedichten enkel voor zijne vrienden wilde laten drukken. Deze, die zich daarbij den geheelen mensch herinnerden, konden ze op den prijs stellen, dien de Dichter er aan hechtte; wij gelooven niet, dat zij voor een grooter publiek geschikt zijn, en twijfelen er aan, of zij in onze dagen aan velen zullen behagen.

Indien wij intusschen aan deze uitgave het stuk van den Heer wenckebach over den Dichter te danken hebben, dan verblijdt ons die uitgave. Met groote belangstelling hebben wij dit gelezen, en wij ontveinzen het niet, dat wij na die lezing de gedichten zelve ook met meer belangstelling nogmaals doorliepen. Zoo waar is het, dat zij van de persoonlijkheid des Dichters niet weinig van hunne waarde ontleenen, ja, nog meer, dat zij door deze eerst regt begrepen kunnen worden. De geschiedenis van van der woordt is eene treurige. Ongetwijfeld was hij iemand van grooten aanleg, van edelen geest, en die bij eene goede leiding tot veel groots ware in staat geweest. Nu dwarsboomt de dwaasheid des vaders de neiging van den jongeling en dwingt hem tot een beroep, geheel strijdig met zijnen aanleg en zijnen lust. De gevolgen openbaren zich in de geheele stemming van 's jongelings geest en in de wijziging van zijn karakter, en wij beklagen het slagtoffer van ouderlijk onverstand en dwaze hardnekkigheid. Het is een leerzaam en waarschuwend voorbeeld, hetwelk de geschiedenis van de opvoeding des jeugdigen van der woordt's ons geeft, en wij hopen, dat het niet vruchteloos zal gegeven zijn, waar het van toepassing mogt zijn. Gaarne erkennen wij, dat wij door het verhaal zijn medegesleept, dat wij voor en met den jon-

[p. 34]

geling gevoelden, dat wij levendig leerden begrijpen, hoe zijne vrienden met hem ingenomen waren, en het verkeerde gereedelijk verschoonden.

Wij danken den Heer wenckebach voor dit wèlgeschreven en belangrijk stuk. Eene nette uitvoering, een silhouet en facsimile zijn dit boekdeeltje tot sieraad.