Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

Adolf van Nierop, de Geuzen-Hopman. Tafereelen uit het laatst der XVIde Eeuw, door B. Te Zwartsluis, bij R. van Wijk, Anth. zoon. 1844. In gr. 8vo. 410 bl. f 3-60.

Het boek, waarvan wij heden verslag geven, bevat ontegenzeggelijk veel schoons; het vloeit over van nuttige wenken, van leerzame beschouwingen, en biedt in den vorm van een' roman vele geschiedkundige waarheden ter herinnering aan; de zeden van het laatst der zestiende eeuw en de dweepzieke godsdienstijver, die en Roomschen en Onroomschen tot de wreedste vervolgingen dreef, worden er, ongelukkigerwijze, maar al te zeer naar waarheid afgeteekend. Onder dat opzigt is het boek der lezing overwaardig. Maar als geschiedkundige roman, als voortbrengsel van smaak, laat het boek even veel te wenschen over, als ten opzigte van den stijl. Heeft de Schrijver slechts in losse wenken eenige tafereelen willen leveren, om daarin de heerschende begrippen van dien tijd met derzelver gevolgen aan te wijzen, waarom dan tot hoofdpersoon den man gekozen, wiens naam aan het hoofd des boeks prijkt? Als romanheld, evenmin als geschiedkundig persoon, is adolf van nierop juist niet degene, wien wij de eerste plaats zouden wenschen in te ruimen. Bij zijne eerste optreding verschijnt hij op het Schager slot als een onbeduidend persoon, die veel houdt van diep in de kan te zien; bij zijne bespieding van hanauw en van den priester in een klooster te Haarlem, even als bij zijn verblijf te Amsterdam, valt er op 's mans hande-

[p. 28]

lingen niet te roemen, en zoo gaat het verder voort. Of zal men hem dat liefkozen van eene rosalia en het drinken ten huize van zijn' oom, binnen Amsterdam, als zoo loffelijk aanrekenen? Wie had hier niet, waar de Schrijver zegt, dat van nierop te Amsterdam was gekomen, om met eenige geheime vrienden van oranje te spreken, verwacht, dat een belangwekkend gesprek, houdende een overzigt van 's lands toestand te dien tijde, in eenige bijzonderheden geschetst, zou medegedeeld zijn? Wie is niet teleurgesteld, als men van het beleg van Haarlem niets bijzonders verneemt, om met van nierops herderlijk leven in eene stulp in Haarlems omstreken, en alwaar hij veertien dagen vertoefde, bekend gemaakt te worden? Wij hebben onder het doorlezen van dit boek steeds betreurd, dat men van de bouwstoffen der plaatselijke of meer algemeene geschiedenis zoo weinig heeft gebruik gemaakt, en men zich bepaald heeft tot overbekende zaken. In hoeverre het goed zij, om onder het bestaan der huidige staatsregeling de ingeslopene misbruiken in de Roomsche kerkleer en in het kloosterleven, die door geen een' Roomschgezinde dezer dagen zullen verdedigd worden, wederom en zelfs met scherpheid op te halen, laten wij geheel in het midden, echter kunnen wij, hetgeen omtrent het proselytismus is aangevoerd niet misduiden. - Wij hebben ook van den stijl des Schrijvers als minder aanbevelenswaardig gesproken, en wij willen dit gezegde gaarne met bewijzen staven. Wij vragen, als men goed doordenkt, of het wèl gezegd zij: ‘en de slangenbeten van het geweten knagen mij aan het hart?’ (Bladz. 9). Is het wel juist uitgedrukt, als de Schrijver wilde zeggen: ‘zoo staat de eenzame linde in het ruwe najaar op de opene vlakte, en breidt hare geknakte takken tegen de volle woede van den storm uit?’ (bladz. 23.) Wij verstaan de uitdrukking niet, voorkomende op bladz. 5: maar schoon zijne dunne haarlokken aan kerkhofs-bloesems doen denken: en op bladz. 93: Deze lokken hadden, zoo als het gerucht wilde, reeds voor twaalf jaren die zilverachtige tint beginnen te vertoonen, welke den aanschouwer onwillekeurig aan kerkhofs-bloesems denken doet. Wat toch is Kerkhofs-bloesem? En welk denkbeeld hecht de Schrijver daaraan? - Dat de stijl alles behalve eenvoudig is, blijkt daaruit, dat diezelfde haarlokken, waarvan de Schrijver op bladz. 93 spreekt, gezegd worden, als wilgentwijgen tot op de schouders neder

[p. 29]

te hangen. Ook dat beeld is den Schrijver vrij gemeenzaam; het komt onder eene andere gedaante voor op bl. 48, alwaar wij lezen: ‘Een drassige rijweg, aan weêrszijden met knotwilligen beplant, die er in de schemering als spoken uitzagen, bragt hen,’ enz. (het slot van de op die 48ste bladzijde aangevangen zinsnede is weggelaten). Zouden de beide navolgende gezegden wel geheel van overdrevenheid, en dus onjuistheid, zijn vrij te pleiten, en rieken zij niet sterk naar hetgeen men bombast noemt; dan wel moet dat voor gloed en kracht van stijl worden toegejuicht. De Schrijver zegt, bladz. 228: Hij (te weten: de avond) rustte daar op de stad en het leger, als een vaal lijkkleed op de graven, waarin men kort te voren doode lijken neerliet. Zou het lijkkleed minder vaal zijn naar des Schrijvers oordeel, als die doode lijken er niet kort te voren in waren neêrgelegd; of kent de Schrijver ook andere dan doode lijken, die men in de graven nederlaat? - Even zoo lezen wij op bladz. 244: De haardstede bestond uit enkele ruwe steenen, de zoldering was het rietendak; het vloertapijt de moederschoot der aarde. Zou die moederschoot der aarde, met het denkbeeld, dat daaraan gewoonlijk gehecht wordt, wel hier de gepaste uitdrukking wezen? - Wij gaan de schrijffouten met stilzwijgen voorbij. Genoeg is er gezegd, om den Schrijver oplettend te maken, om de talenten, die hij onmiskenbaar bezit, even als zijne belezenheid, waarvoor de aanteekeningen pleiten, met meer zorg te besteden, het snoeimes te gebruiken voor de te welige ranken, en het zijne aan te wenden, om, bij meer gekuischten stijl, meerdere degelijkheid in zijne tafereelen te brengen; daardoor zullen de door hem voorgedragene beschouwingen meerderen en dieperen indruk te weeg brengen, waarbij de lezer niet dan winnen kan; en waardoor de Schrijver zich eene eervolle plaats onder de vaderlandsche schrijvers met den tijd kan verwerven.