Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

Beschrijving der Stad Dordrecht, door J. Smits, Jz., te Dordrecht, en Dr. G.D.J. Schotel, Predikant te Chaam. 2de, 3de en 4de Aflevering. Met Platen, Kaarten en Facsimile's. Te Dordrecht, bij Blussé en van Braam. 1842-1844. In gr. 8vo. CIV en 249 bl.

Was de uitgave der eerste aflevering van dit geleerde werk (zie Vaderl. Letteroef. 1842, bl. 357) Rec. hoogst aangenaam, niet minder genoegen doet het hem, dat, hoewel met langzamen tred, het vervolg van hetzelve het licht ziet. Het eerste Deel is nu compleet en zal nog door vier andere Deelen gevolgd worden. Wij hopen het werk voltooid te zien, daar het eene belangrijke aanwinst voor onze vaderlandsche letter- en geschiedkunde wezen zal; te meer daar, al moge dan, gelijk al het ondermaansche, zoo als wij de Schrijvers toestemmen, ook deze arbeid zijne gebreken hebben, het een arbeid is, waarvoor door den eerste der Schrijvers vijftig en door den tweede vijftien jaren lang bouwstoffen verzameld zijn, en het dus een werk zal kunnen genoemd worden, dat, uit de meest belangrijke bronnen, die oudheid en geschiedkunde kunnen aanwijzen, zal zijn zamengesteld.

Om onze Lezers met deszelfs inhoud bekend te maken, deelen wij het navolgende mede:

Het eerste wat onze aandacht tot zich trekt is het beloofde

[p. 23]

kritisch overzigt van de bronnen voor de geschiedenis van Dordrecht, een uitmuntend model voor het schrijven eener algemeene bibliotheek van Nederlandsche stad- en dorpbeschrijvers. Ieder, die slechts dit gedeelte inziet, zal zich niet alleen verwonderen over de uitgebreide belezenheid der Schrijvers, maar ook over de massa zoo gedrukte als ongedrukte bescheiden, betreffende de geschiedenis der stad, welke de Schrijvers ten dienste staan. Geene stad is er welligt in ons geheele vaderland, waar zoo veel M.S.S. voorhanden zijn als te Dordrecht; en waar men van regeringswege zulke uitmuntende bepalingen vindt, strekkende om die belangrijke stukken te bewaren en voor vernieling te behoeden. Dordrecht is in dit opzigt een voorbeeld voor vele steden in ons vaderland. Dit kritisch overzigt der bronnen voor de geschiedenis der stad, hetwelk bovendien naauwkeurige levensberigten inhoudt omtrent de schrijvers der gedrukte en ongedrukte beschrijvingen, kunnen wij beschouwen als eene inleiding tot de geschiedenis en beschrijving van Dordrecht zelve. Wij zeggen de Schrijvers dank, dat zij dit belangrijk gedeelte, dat zoo rijk is aan historische, literarische en bibliographische berigten, niet hebben achterwege gehouden. Bij de vermelding der verschillende uitgaven van guicciardini's werk (bl. LXXX) kunnen nog meerdere drukken opgegeven worden. Op bl. XXXVI is over het hoofd gezien, te corrigeren, dat er staat Paquot etc. pour semour, dat servir zijn moet.

Onmiddellijk op dit overzigt volgt de beschrijving, waarvan wij, wat het eerste stuk betreft, in onze vorige aankondiging verslag hebben gegeven.

In het 2de stuk wordt vooraf nog uitvoerig gesproken over het landschap de Merwede; iets dat zeer voegzaam voorkomt, daar én de geschiedenis van hetzelve en die van het kasteel of slot en der heeren, die het als eigen leengoed bezaten, en de strekking der rivier van dien naam, te allen tijde zeer naauw met de geschiedenis van Dordrecht verbonden waren. Al deze afdeelingen worden dan ook met groote naauwkeurigheid afgehandeld, terwijl dit stuk versierd is met een plaatje, twee afbeeldingen van het huis de Merwede voorstellende. De in bijlage T. medegedeelde Claghen of lofdicht op Heer Daniel van de Merwede, uit het m.s. Wapenboek van van hulthem, is eene welkome mededeeling.

Thans tot de beschrijving der stad zelve genaderd zijnde,

[p. 24]

wordt hare oudheid in het tweede gedeelte des 3den stuks behandeld. Dit hoofdstuk is niet uitgebreid, maar niet te min volledig; en de uitkomst van de onderzoekingen en opsporingen der Schrijvers is de volgende; dat:

1.) Eene buurt van visschers, jagers en veehoeders, hetzij Thoringers of Thuringers in de VIde, hetzij Nedersassen of Vriezen in de VIIde of VIIIste eeuw, het begin van Dordrecht was.

2.) Die buurt breidde zich, onder bescherming van het slot de Merwede, van jaar tot jaar uit, kreeg de grootte van een marktvlek, dat, door de Noormannen verwoest, later wederom hersteld werd.

3.) Dit marktvlek werd, in het begin der XIde eeuw, onder het grafelijk bewind van dirk III, tot eene poort of sterkte bevestigd, en verkreeg weldra den eersten rang onder de steden van het Graafschap.

Een facsimile uit de chronica castri et coenobii Bavonis Gandensis is bij de bijlagen geplaatst. Verder bevat het 3de stuk een hoofdstuk over den aanleg der stad en over derzelver naam. Bij het eerste is gevoegd een kaartje van Dordrecht omtrent het jaar 1160; bij het tweede, onder bijlage A., een uittreksel uit het uitmuntend stuk van den Heer p.c. molhuysen, getiteld: de Anglen in Nederland enz. (overgenomen uit de Bijdragen voor de vaderl. geschiedenis en oudheidkunde van is. an. nijhoff, te Arnhem, D. III. 1ste Stuk.)

Het vierde stukje vangt aan met een onderzoek over de eerste bewoners der stad, hetwelk natuurlijk met dat over de oudheid der stad in een naauw verband staat, en waarin de betrekking, die er tusschen de vijf standen, welke vroeger in ons vaderland waren, en wel de vorstelijke, adellijke, geestelijke, vrije- en slavenstand, bestond, naauwkeurig uiteen wordt gezet. Van het zoo wèl geschreven stukje: over de staatkundige verlichting der Nederlanden, Mnemosyne (N. verz.) D. IV, bl. 144, hebben de Schrijvers meermalen gebruik gemaakt.

In eene volgende afdeeling wordt de oorsprong van den handel en de nijverheid onderzocht. Dit onderzoek beslaat een aantal bladzijden, getuigenis gevende van de uitgebreide kennis der Schrijvers; het is zeer gepast, hierover in het breede uit te weiden: het onderwerp is zoo wel voor Dordrecht als voor Nederland in het algemeen belangrijk.

[p. 25]

Met hoogstgewigtige mededeelingen over het wapen en de zegels der stad, en over het Poorter- of Burgerregt, wordt dit vierde stukje besloten, dat verder versierd is met eene fraaije afbeelding der zegels en het stadswapen - en met een facsimilé van den voorregtsbrief van Graaf dirk III aan het wandsnijders-gilde te Dordrecht, gegeven in Februarij An. 1200. Titel en rugtitel voor het eerste Deel zijn hierbij.

Zoo hebben wij getracht een overzigt van het eerste Deel dezer nieuwe beschrijving van Dordrecht te geven. Het verdient, om naauwkeurigheid, goeden stijl en nette uitvoering, alle aanbeveling. Ref. zal nu het tweede Deel van dit belangrijk werk afwachten, den Schrijvers bij hunnen waarlijk moeijelijken arbeid lust en opgewektheid toewenschende, om de opgenomene taak te voltooijen. Aangemoedigd door een goed vertier, mogen ook de Uitgevers eenige belooning vinden voor de zorg, aan de goede uitvoering te koste gelegd.