Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

Practisch Handboek der Clinische Heelkunde, volgens de nieuwste mededeelingen der voornaamste Heelkundigen van alle landen stelselmatig bewerkt; vrij uit het Hoogduitsch vertaald door J.D. Temminck, Med. Docter te Gorinchem. Uitgegeven onder medewerking van F.W. Krieger, Med. Chir. et Art. Obst. Doctor, Lector aan de clinische school te Rotterdam. Deel I. Aflevering 1. Te Gorinchem, bij H. Horneer. 1844. In gr. 8vo. IV en 128 bl. f 1-20.

Een plan, gevormd door van onsenoort, opgevat door hendriksz en ten uitvoer gebragt (ten minste een begin gemaakt) onder medewerking van krieger, brengt eene goede aanbeveling mede.

Wij bekennen het; bij den toestand der heelkunde in

[p. 14]

ons vaderland, waar de leerlingen zich meestal bepalen tot het aanleeren van het hoognoodige, om door het examen te komen, om zich daarna veelal slechts met het lezen van een of ander tijdschrift bezig te houden, moet een werk, dat het gemis van vele boeken kan vergoeden, en tevens kort, zakelijk en stelselmatig zamenvat, wat heinde en ver verspreid is, van onberekenbaar nut zijn. Menigeen toch zal daardoor opgewekt worden, kennis te nemen van zaken, die hem anders misschien vreemd zouden zijn gebleven, en is de lust tot studie en zelfoefening eens levendig, dan reeds is veel gewonnen.

Daarom zijn de eischen, welke men aan zoodanig werk doen kan, veel en menigvuldig, en moet er bij de bewerking zorg worden gedragen voor éénheid en stelselmatigheid; niet slechts bij de indeeling der onderwerpen, maar in beginsels en grondslagen, volgens welke de afzonderlijke hoofdstukken behandeld zijn. Er moet met scherpe kritiek gekozen worden, opdat men geene verhandeling van eenen volgeling van broussais naast die eens Browniaans vinde; of eene in den geest der parasiten-theorie, naast die der Tübinger anti-ontologisten.

Boven alles echter wordt er van geëischt, dat het, volkomen op de hoogte van den tijd zijnde, tevens in gemakkelijk te bevatten stijl bewerkt zij. Immers hij, wiens studiën op zulke schaal aangelegd zijn, dat zij het geheele gebied der wetenschap omvatten; die even bekend en vertrouwd is met de duistere Duitsche philosophische phrasiologie (maar al te dikwijls, en ten nadeele van het juiste verstand der zaken, op onze wetenschap overgebragt), als met den kernachtigen stijl der Engelschen, of sierlijke schrijfwijze der Franschen, voor dezen zijn zulke werken niet geschreven; hij kan er met een medelijdenden glimlach op nederzien. Doch de gewone practicus, die, of door veelvuldige bezigheden niet in staat is alles bij te houden; of de minder bemiddelde, wiens omstandigheden hem niet veroorloven, alles aan te schaffen; of hij, die op het platteland of in steden gevestigd is, waar geene openbare boekerijen aanwezig zijn, voor dezen zijn zulke col-

[p. 15]

lectief-werken, mits aan de vereischten beantwoordende, onmisbaar, ja een schat te heeten.

Beantwoordt het aan te kondigen werk aan die vorderingen? Zal het in de bestaande behoefte voorzien?

Zoo als het daar ligt, niet volkomen.

Het eerste stuk bijv.: de prikkeling (irritatie) is volgens roche en sanson (waarom is hier de 3de uitgaaf van 1833 en niet de laatste aanmerkelijk vermeerderde van roche en lenoir van 1844 gebezigd? De Vertaler, over wien nader, had daarin moeten voorzien), dus geheel en al in den geest van broussais, terwijl het tweede, de bloedsophooping (congestie) onder anderen, naar hufeland, en het derde, de ontsteking, volgens vetter, (met nadering tot de nieuwere anatomisch-physiologische school) bearbeid is. Hoe kan men nu irritatie en congestie, die beide factoren der ontsteking, volgens zulke uiteenloopende beginsels behandelen?^(*) Dit alles ware te vermijden geweest door zich niet slaafsch aan het oorspronkelijke te houden, door eene betere keus der te volgen schrijvers, door meer kritische bearbeiding der voorhanden stof. Dan zoude men er in geslaagd zijn, een voor de behoefte der vaderlandsche heelkunde onmisbaar en zoo veel mogelijk volkomen werk te verschaffen. Het kan niet anders, of zoo moet de bedoeling van van onsenoort en hendriksz geweest zijn. Daarom zoude het te beklagen zijn, indien dit werk niet werd, wat het zijn kon, en het is allerrampzaligst, dat de zoogenaamde vrije (?) vertaling aan zulke onbekwame handen toevertrouwd werd.

Want behalve dat de vrije vertaling niets is, dan eene woordelijke overzetting van den Duitschen zin in Hollandsche woorden, met verwaarloozing van al wat onze taal eigenaardigs en oorspronkelijks heeft; behalve dat de stijl dor, stroef, dikwerf onverstaanbaar is; behalve dat de constructie doorgaans slecht is, verraadt Dr. temminck op elke bladzijde volkomene onkunde, zoowel van de litt.

(*) Wij onthouden ons thans van eene meerder wetenschappelijke beoordeeling; ons doel is, voor het oogenblik, de vertaling.

[p. 16]

van het onderwerp (en de kennis dezer mag men met regt van den Vertaler van zulk werk vorderen) als van de zaak en beide de talen.

Uit zoo vele ontelbare proeven willen wij tot staving van ons oordeel eenige bewijzen geven.

Bladz. 1. Wordt naturgemässe Schätzung, vertaald met, natuurkundige waardering; regelwidrige Funktionen, met tegenstrijdige werkingen.

Bladz. 2. Oertlichkeit, met zitplaats; Autopsie, met lijkschouwer; pathognostischen Merkmale, met ziektekundige merkteekenen; Würdigung, met erkenning; Aftergebilden met misvormingen, ontaardingen.

Bladz. 3. Wesen (der ziekte), met aanzijn; Structurveränderungen, met stofveranderingen; Krankhafte Lebensäusserungen, met ziekelijke levensverschijnsels. Eine Trennung des Zusammenhanges hat statt gefunden, die gebrochenen Theile haben die angrenzenden Muskeln, Gefässe verletzt, die verrenkten Gelenkenden, die benachbarten Theile gequetscht, is vertaald met, ‘er heeft eene (?) scheiding des zamenhangs plaats gevonden, de gebrokene deelen, hebben de aangrenzende spieren en vaten, de ontwrichte deelen (tautologismes) de aangrenzende zachtere beleedigd.’ Hier is dus benachbarten Theile door nabijzijnde zachtere overgebragt. Welke zijn die deelen, welke zachter zijn, dan spieren en vaten? Verletzen en Quetschen zijn verschillend. Extravasat, met bloedstorting, latente Beinbrüche etc., met uitgebreide.

Fieber tritt auf, diese oder jene Form der essentiellen Fieber, als Symptom des Allgemeinleidens oder der allgemeinen Reaction, wordt aldus vertaald: ‘er ontstaat koorts, in dezen of genen vorm der zelfstandige koorts (dus koorts in koorts, Ref.), als verschijnsels des algemeenlijdens (?) of der algemeene terugwerking.’

Umfang, met hevigheid; Subjective Merkmale, met onbepaalde teekenen. Over het algemeen is de Vertaler met de woorden Objectiv en Subjectiv in de war (het schijnt, dat het subject het object niet goed begrepen heeft), daar hij ze meestal met uitwendig en inwendig

[p. 17]

vertaalt. Onzes erachtens moeten zulke woorden, die in de wetenschappelijke terminologie overal opgenomen zijn, om geene verwarring te veroorzaken, onvertaald blijven.

Bladz. 4. Aftergebilden, met valsche weefsels; an den innern organe etc. erscheinen, met aan inwendige werktuigen enz.; in Rede stellen, met behandelen; Glieder der Krankheit, met klassen der ziekten. Dit is eene zeer belangrijke fout, omdat hier gesproken wordt van de waarde der waarneming van de verschijnsels derzelfde soort van aandoening in verschillende organen of stelsels, om zoodoende tot de natuurlijke ordening der verschijnsels voor de bijzondere ziekteleer te geraken. Het is duidelijk, dat de Vertaler ziekten en verschijnsels door elkander heeft gehaspeld.

Zoo zouden wij kunnen voortgaan tot in het oneindige. Wij gelooven, voor zoo verre onze ruimte het toelaat, voldoende aangetoond te hebben, dat de Vertaler in geenen deele berekend is voor zijne gewis niet gemakkelijke taak. (Wilden wij de onhollandsche, slechte zinnen opgeven, wij zouden bijna het geheele stukje moeten afschrijven.)

Het is ons niet bekend, of de Heer krieger deel heeft aan de vertaling. Blijkens zijn berigt, schijnt zijne taak zich meer te bepalen tot het doen van praktische mededeelingen, of aanvulling der aan het werk ontbrekende deelen, als oogziekten, oorziekten enz. Wij laken het intusschen allerstrengst, dat hij zich van geenen meer zaakkundigen medearbeider voorzien, ten minste niet verhinderd heeft, dat het eerste stukje in zulke gedaante in het licht is verschenen. De werkelijk goede onderneming zoude daardoor veel kunnen lijden, en de vaderlandsche heelkundigen een werk ontberen, dat - wij herhalen het - voor hen van onberekenbaar nut kan worden.

Het eerste stukje is slechts eene proef. Daarom haasten wij ons, deze opmerkingen mede te deelen, den Heere krieger en den Uitgever aanradende, toch vooral voor eene meer met den stand der wetenschap overeenkomende bewerking in goed, zuiver Hollandsch te zorgen; alsdan

[p. 18]

- wij zijn er overtuigd van - zal het hun aan geene ondersteuning van de zijde van het publiek ontbreken.

De Uitgever van het werk - zoo hij slechts voor betere correctie zorgt - verdient allen lof.