Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1844

[p. 722]

Lessen van wijsheid en zedekunde. Eene verzameling van gedachten over verschillende onderwerpen, uit oudere en nieuwere Schrijvers bijeengebragt of vertolkt, door D.J. de Heyder, jr. Te Schoonhoven, bij S.E. van Nooten. 1844. In kl. 8vo. 208 bl. f 1-30.

Op het voetspoor van geleerden en zedeschrijvers van vroeger dagen, ook in later tijd gevolgd door sommige van onze landgenooten, om in kernachtige, leerrijke spreuken, lessen van wijsheid en deugd op te teekenen en bijeen te verzamelen, geeft de Heer de heyder ons hier lessen van wijsheid en zedekunde. Eene verzameling van gedachten over verschillende onderwerpen, uit oudere en nieuwere schrijvers bijeengebragt en rubriekswijze of bij hoofdstukken ingedeeld. In diervoege bestond er nog geene verzameling van dien aard. Het keurige, en in belangrijkheid, puntigheid en kernachtigheid van gedachten uitmuntende werkje, uit het Hoogduitsch vertaald, en dat de Heer de heyder wel had mogen aanhalen, zoo niet ook ter aanvulling zijner verzameling gebruiken, te Bergen op Zoom in 1794 uitgegeven, getiteld: Salomo, of lessen der wijsheid, verzameld en uitgegeven door johann caspar lavater, is ook niet in hoofdstukken verdeeld, hoewel het daarom niet minder lezenswaardig is. De pensées, maximes, reflexions van den Graaf van ségur, ook in onze taal overgezet (Rott., bij j. immerzeel, jun. 1825) ofschoon meer van wijsgeerigen en staatkundigen aard, zijn ook niet in afdeelingen gesplitst, en Rec. vindt dus de wijze van behandeling van den Heer de heyder in deze beter, daar het alzoo gemakkelijker wordt, over een of ander onderwerp eene gedachte of zedeles na te slaan.

Of het niet beter ware geweest, het werkje eenvoudig te titelen: verzameling van gedachten enz., dan wel lessen van wijsheid enz., zou tot eene breedvoerige uitweiding aanleiding kunnen geven. In de zedeles ligt het gebiedende, het verbindende; in de gedachten kan eene schoone waarheid liggen opgesloten, zonder dadelijk nog eene les voor leven en wandel te bevatten, b.v. N^o. 554: ‘Hecht uw hart niet aan ijdele dingen,’ is eene zedeles; N^o. 194: ‘Eene goede opvoeding is een der gewigtigste pligten der ouders, zoo voor

[p. 723]

hun eigen geluk als het heil hunner kinderen en het algemeen welzijn der gansche maatschappij,’ is eene gedachte, die eene schoone, onomstootelijke waarheid bevat; terwijl N^o. 196: ‘Onderwijst uwe kinderen’ enz. een voorschrift, eene les voor ouders bevat. N^o. 551: ‘Hoe koddig speelt het verstand de rol van het hart,’ is weder meer eene mensch- en zielkundige opmerking. ‘Nimmer heeft een wijs man zich in den echt begeven,’ N^o. 257, is eene magtspreuk van swift. ‘Niemand bezit verstand dan wij en onze vrienden,’ N^o. 568, is een satiriek gezegde van boileau. ‘De stijl is de mensch’ (van buffon, N^o. 879) is geene zedeles, is geene gedachte; 't is eene literarische, wijsgeerige opmerking; even zoo, en hoe komt men er toe het in een boekje van dien titel te brengen, is N^o. 884: ‘Dikwijls heb ik mij verwonderd, hoe wezenlijk anders welbespraakte menschen zulk een' ellendigen stijl kunnen hebben;’ dit is een resultaat van een aesthetisch onderzoek, volstrekt geen zedeles, geen wijsheidsles, geen spreuk of gedachte, en zoo treffen wij er zeer velen in het werkje, dat voor ons ligt, aan. Wij zouden uit het genoemde boekje van lavater den waren aard van zedelessen kunnen opgeven, doch wij verwijzen naar hetzelve, om van het in het oog loopend onderscheid en de meerdere beantwoording aan den titel overtuigd te worden. Onze Verzamelaar heeft zich meer toegelegd, schoone gedachten, uit het gebied van letteren, wetenschappen, kunsten, Godsdienst en zedekunde, bijeen te brengen, en als zoodanig vindt Rec. er waarlijk schoone en belangrijke in.

Rec. ontveinst niet, dat het hem bevreemdt, dat de Verzamelaar geene zedelessen uit de Heilige Schrift heeft opgenomen; velen uit zijn werkje hadden plaats kunnen maken voor sommige dier eenvoudige en krachtige voorschriften. Wij zouden ook minder zwellende en daardoor duistere gezegden aantreffen, die dan ook wel, dunkt ons, het bewijs met zich brengen, dat de Verzamelaar niet altijd op het regte standpunt zich bevonden heeft, om den aard en het wezen van eene zedespreuk of gedachte goed te onderscheiden en te beoordeelen. Uit vele, twee proeven. N^o. 8: ‘Wanneer eeuwen zoo talrijk als de bloemen der lente bij alle kruiden in den zomer opgetelt (d), beiden vermeerderd met de bladeren in den herfst en allen vermenigvuldigd door de regendroppelen van den winter: wanneer dezen en tienduizendmaal meer, dan door eene gelijkenis kan worden uitgedrukt, of door eenig begrip verbeeld .... allen zullen zijn omgewenteld; zal de eeuwigheid, de onmeetbare eindelooze verbazende eeuwigheid slechts beginnen; of liever (indien ik mij aldus mag uitdrukken) beginnen een' aanvang te nemen.’ Wel geheel in hervey's bespiegelenden toon; maar de lezer oordeele en beslisse. Zoo ook N^o. 151 van Lord byron: ‘Ligt zij de graszode des grafs, hetwelk haar groen dat van

[p. 724]

den smaragd betwistte; het zwart, de kleur der droefheid, zij verwijderd van al hetgeen ons uw aanwezen herinnert, dat bloemen en de altoos groene struik (arbuste) de plaats beschaduwen alwaar uw kil gebeente rust; - men ontware daar nimmer noch den cipres noch het loover van den iep. - Waarom zouden wij over hen, die reeds gelukkig zijn, treuren?’ - Zou b.v. uit de gewijde oorkonde, hier niet de eene of andere uitspraak kunnen genomen zijn? Verstaanbaarder, verhevener en vertroostender woorden had men over dit onderwerp zeker kunnen vinden.

Wij meenen genoeg gezegd te hebben over het werk van den Heer de heyder, wiens eigen ingevoegde gedachten soms wel wat gezocht en gezwollen ons voorkomen en sommige als loci communes kunnen worden aangemerkt, b.v. N^o. 190: diezelfde gedachte drukt salomo eenvoudiger en daardoor schooner uit; N^o. 197 honderdmaal gedacht, gezegd en geschreven, en zoo meer anderen.

De Verzamelaar heeft zich echter veel moeite gegeven met al deze spreuken en gedachten bijeen te brengen en te schikken; en wij zeggen hem dank voor dat werk. Aan de ontbijttafel of in zoogenaamde verloren oogenblikken is het een werkje, dat men met genoegen zal opnemen en inzien, als bevattende zeer veel, dat stof tot nadenken en behartiging geven kan, en van hetwelk men, waar men het opslaat, met den wijsten der Koningen zal kunnen zeggen: dat het gouden appelen in zilveren gebeelde schalen zijn.

Buiten de aangewezen verbeteringen door den Verzamelaar zijn ons nog de volgende misstellingen voorgekomen. N^o. 8 opgetelt voor opgeteld. N^o. 92 van der hoeve voor van der hoeven, veropenbaard voor geopenbaard N^o. 101. Ook worden onder twee rubrieken dezelfde spreuken of gezegden aangetroffen. N^o. 242 vindt men in de afdeeling de man en het eensluidende in N^o. 259 in de afdeeling het huwelijk; dit had de Verzamelaar, daar beide afdeelingen rijk in nommers zijn, kunnen vermijden. N^o. 260, reg. 6, staat als, moet zijn al. In N^o. 271, reg. 9, zijn zeker twee syllaben uitgevallen. N^o. 322 staat hallen, moet zijn haller N^o. 365, reg. 3, de voor den. N^o. 535 platarchus voor plutarchus, en anderen, die bewijs leveren, dat de correctie niet zeer aandachtig is nagegaan.

Zoo de gegevene wenken den Heer de heyder, bij het in het licht zenden eener tweede verzameling, als waarvan hij in het voorberigt spreekt, zullen kunnen van dienst zijn, zal het Rec. aangenaam wezen, die met den Verzamelaar hartelijk wenscht, dat zijn arbeid der wijsheid en deugd en der letterkunde nuttig wezen moge.

Boekbesch. N^o. XII, bl. 568, r. 8 v.o. staat: cetoe, lees ietoe.