Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1844

Geschiedenis der Hervorming in Duitschland van 1517-1532, volgens de oude en de nieuwste bronnen wetenschappelijk bewerkt door D.Ch. Gotthold Neudecker,

[p. 697]

gewoon Lid van het geschiedkundig-godgeleerde Genootschap te Leipzig. Uit het Hoogduitsch vertaald door J.P. de Keyzer, Kandidaat tot de H. Dienst. 1ste Stuk. Te Utrecht, bij van Dorp en Heringa. 1843. In gr. 8vo. X, 181 bl. tekst, 36 bl. aanteek. f 2-30.

Vele geschriften zijn er sedert de laatste jaren over de Geschiedenis der Hervorming in het licht gekomen. Hier munten, om van anderen niet te spreken, de Geschiedenis van merle d'aubigné en de Voorlezingen van hagenbach uit; maar zij zijn, even als de overigen, te zeer in eenen populairen geest en met een meer stichtelijk, dan zuiver geschiedkundig doel zamengesteld, dan dat zij al de eischen van den onpartijdigen geest des onderzoeks zouden bevredigen. Door het aangekondigde werk van Dr. neudecker is aan dit tot nog toe onbereikte doel voldaan; hier vereenigt zich eene veelzijdige kennis, eene onbevooroordeelde beschouwing der daadzaken, eene onvermoeide nasporing der oorspronkelijke bronnen, met eene heldere wijze van voorstelling, die een juist midden tusschen eene beknopte dorheid en eene vermoeijende breedsprakigheid in het oog houdt. Het eerste stuk, zullende het geheele werk uit drie stukken bestaan, die een boekdeel zullen uitmaken, behelst de eerste afdeeling: Over de omstandigheden, welke ter voorbereiding en aanleiding strekten van de Evangelische Kerkhervorming. Deze afdeeling is wederom in twee boeken gesplitst. Het eerste is de Heerschende Kerk getiteld, en behandelt in twee hoofdstukken: De uitwendige toestand van de heerschende kerk in het algemeen, en deszelfs inwendige toestand of over deszelfs geloof en eeredienst. Het tweede treedt in eene uitvoerige beschouwing van den tegenstand tegen de Heerschende Kerk, en verdeelt deze beschouwing in vijf hoofdstukken, waarin die tegenstand wordt nagegaan 1^o. met betrekking tot de wijsgeerige bespiegeling; 2^o. ten opzigte van enkele kerkelijke mannen en partijen; 3^o. van wege de algemeene kerkvergaderingen en wereldlijke magten; 4^o. wordt de schijnbaar ongunstige uitslag van den geboden tegenstand, en de schijnbaar weder toenemende magt der heerschende kerk overwogen, waardoor weder een nieuwe tegenstand door Conciliën en Vorsten ontstond; terwijl eindelijk 5^o. de herleving der wetenschappen en hare toepassing op de leerstukken en toestanden der heerschende

[p. 698]

kerk nader wordt toegelicht, en de invloed van mannen als johannes wessel, reuchlin, erasmus en anderen wordt aangewezen, die men als de voorbereiders van de Hervorming van luther kan aanmerken.

Wij zien uit het werk van neudecker, dat deze Hervorming door de gebeurtenissen en de ontwikkeling van den menschelijken geest sedert meer dan twee eeuwen was onvermijdelijk geworden, en er slechts een krachtig man als de Duitsche Augustijner monnik moest opstaan om aan dezelve haar volkomen beslag te geven, terwijl zijn voorbeeld alsdan weldra door anderen, als: zwinglius, calvijn en knox stond gevolgd te worden. Dit alles vinden wij hier meesterlijk uit elkander gezet, in een' eenvoudigen stijl, die alleen de daadzaken laat spreken, terwijl de geschiedschrijver het gebruik van redekunstige bloemen en beelden voor zijn oogmerk ondienstig keurt, zoo als zij hem wezentlijk onnoodig zijn. Wij kunnen dus gerust dit degelijk geschrift naast de voortreffelijke geschiedwerken van den beroemden ranke, de Pausen na de Hervorming en de Geschiedenis van Duitschland tijdens de Reformatie, stellen, als behoorende onder de beste voortbrengselen der historische kunst van onzen tijd.

De Vertaler heeft door deze moeijelijke taak, van onze taal met dit geschiedverhaal te verrijken, den dank van alle echte beoefenaars der historische studie voor zich verworven. Hij heeft zich zelven de moeite, hieraan verknocht, niet ontveinsd, en daarom de getrouwheid in de overbrenging zich tot een' eersten pligt voorgesteld. Hij heeft wèl gedaan, om soms de sierlijkheid van den stijl op te offeren aan zijne zucht om den oorspronkelijken Schrijver geheel en ongeschonden te leveren. De eenige noemenswaardige verandering, die hij zich heeft veroorloofd, bestaat in het overbrengen van eene enkele belangrijke bijzonderheid of daadzaak uit de aanmerkingen in den tekst en het verwijzen van sommige aanhalingen uit den tekst naar de aanteekeningen. Het getal dier laatsten heeft hij weinig vermeerderd; hij stelde zich hierbij ten doel, geschriften van landgenooten over in den tekst behandelde onderwerpen te vermelden, of naar eenig opstel te verwijzen, hetwelk na de verschijning der Hoogduitsche vertaling was in het licht gegeven, en dat te zijner kennisse kwam. Men ziet dus hieruit, dat de Vertaler geen lijdelijk werktuig van overbrenging is,

[p. 699]

maar met getrouwheid en zelfstandigheid is te werk gegaan, en blijken geeft van voor deze werkzaamheid zijner keuze goed berekend te zijn. Een boek als dat van neudecker is ook boven het bereik van arbeiders uit de gewone vertaalfabrijk. Ref. moet echter, wat de schikking der aanteekeningen betreft, eene aanmerking maken: de Vertaler heeft goedgevonden, dezelve allen achter den tekst te plaatsen, onder eene verschillende paginering, die bij de twee volgende stukken zal doorloopen. Wat de uitvoerige aanmerkingen aangaat, kunnen wij dit goed vinden, omdat de plaatsing van dezelve onder den tekst dikwijls de lezing daarvan onaangenaam kan storen, maar de menigvuldige aanhalingen der bronnen, die van de groote geleerdheid en onderzoeklievende belezenheid van den Schrijver de duidelijkste bewijzen geven, deze hadden wij gaarne onder aan de bladzijde aangetroffen; want zoo dikwijls achter in de aanteekeningen de talrijke nommers te moeten nazien, stoort de doorloopende lezing van het geschiedverhaal evenzeer. Doch de nu aangenomen orde is niet meer te veranderen, en is slechts betrekkelijk op eenen vorm, die sommigen misschien meer zal behagen, omdat zoo vele aanhalingen onder den tekst aan het werk eene kleur van geleerdheid zouden geven, die hen kon afschrikken. Hoezeer dit werk niet voor oppervlakkige lezers is geschreven, wenschen wij het in veler handen; hierdoor kunnen ook sommigen van hunne oppervlakkigheid in het beschouwen der geschiedenis des menschdoms en des Christendoms genegen worden; het is daarom, dat wij de spoedige verschijning van de twee overige stukken met verlangen te gemoet zien.