Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1844

Hoe Simon Bar-Jona, aan de hand van Jezus, Petrus geworden is. Door O.G. Heldring, Predikant te Hemmen. In drie Afdeelingen. Te Leiden, bij S. en J. Luchtmans. 1843. In gr. 8vo. f 5-20.

Een zonderlinge titel, die eene jammerlijke gemaaktheid en gezochtheid verraadt, en den lezer al aanstonds slechte gedachten inboezemt van den goeden smaak van Ds. heldring. Waarom niet met eenvoudige woorden, die eenen zin hebben, uitgedrukt, wat het onderwerp van dit boek zal uitmaken? Moet die titel dienen, om lezers uit te lokken? Dan vreezen wij, dat het doel slecht zal worden bereikt, en dat de meesten zich door dat gezochte en gekunstelde eerder afgeschrikt zullen hebben gevoeld.

Toen Rec. den titel las en den omvang van het werk daarbij opmerkte, was het hem vrij raadselachtig, hoe het mogelijk ware, om de boekdeeltjes met de behandeling van het onderwerp te vullen. Ongetwijfeld is petrus een der belangrijkste personen uit den edelen vriendenkring, welke onzen Heiland omringde bij zijne omwandelingen door het Joodsche land. Waarheid is het ook, dat misschien geen der Apostelen zoo dikwijls sprekende en handelende wordt ingevoerd; maar toch zijn deze gelegenheden spoedig opgeteld, en kunnen onmogelijk de stoffe opleveren tot zulk een uitvoerig geschrijf, als wij hier van Ds. heldring ontvangen. Eene nadere beschouwing van de boekdeeltjes helderde het raadsel spoedig op. Hoort slechts, lezers, wat de Schrijver in zijne voorrede zegt: ‘De geschiedenis dus, alhier door mij voorgesteld, is, ofschoon zij zich ten doel gesteld heeft petrus te teekenen in zijne wedergeboorte, tevens eene harmonie der Evangeliën met eene geographische beschouwing van het Heilige Land ten tijde des Zaligmakers geworden. Dit laatste was zoowel noodig tot de harmonie als tot de levendige

[p. 628]

voorstelling van het gebeurde.’ Zoo iets zou men zeker bij den titel niet verwachten, en in plaats van ons over de uitvoerigheid van het boek te verwonderen, zou men nu schier van kortheid en beknoptheid gaan spreken. Maar behoort dat alles hier? Is het noodig of zelfs nuttig, om het eigenlijke onderwerp toe te lichten en op te helderen? Voorzeker zal geen verstandig mensch daarop een toestemmend antwoord geven. Het tegendeel is veeleer gemakkelijk aan te toonen. De geschiedenis van de opleiding van petrus door den Heiland is nu zoozeer vermengd met geheel ongelijksoortige zaken, de aandacht wordt zoo lang en zoo geheel, zoo noodeloos en doelloos van den hoofdpersoon afgetrokken, dat het onbegrijpelijk is, hoe de ongepastheid van zulk eene handelwijze den Heer heldring niet in de oogen is gesprongen. De vraag is hier niet, of er bijv. in die beschrijvingen van Palestina geene goede zaken worden gevonden; dat zal niemand ontkennen; de Heer heldring heeft hier goede bronnen geraadpleegd, en wat hij uit deze mededeelt, daarop valt niet aan te merken. Maar het is hier misplaatst; het behoort volstrekt niet tot het onderwerp en verdient als zoodanig de stelligste afkeuring. De zucht, om boeken te maken en ze groot en dik te maken, is eene ellendige zucht, en alles, wat overtollig en niet op zijne plaats in een boek is, al is het op zich zelf nog zoo goed en zoo fraai, deugt niet, en vermindert de waarde van het geheel.

Het ergste van het geval is, dat die overtollige dingen de beste stukken uit het boek zijn. Het is de bekeering en wedergeboorte van petrus, gelijk de Schrijver zich uitdrukt, welke hij zich ter behandeling heeft gekozen; maar zijne beschouwing der zaak is zoo willekeurig en vreemd, dat wij meermalen het boek vol ergernis wegwierpen. Wij willen eenvoudig een paar proeven mededeelen van de wijze der voorstelling, en vragen daarbij, of het waar is, wat de Heer heldring in zijn voorberigt zegt, dat hij slechts gegeven heeft, wat hij in de Evangeliegeschiedenissen vond. Daar, waar over de wonder-

[p. 629]

bare vischvangst zal worden gesproken, vinden wij de fraaiste romantische schilderingen, maar het eenvoudige bijbelverhaal vinden wij er niet. Volgens den Heer heldring bleven de discipelen gedurende de wintermaanden minder geregeld bij jezus. Nu had petrus bijna een jaar met den Heiland het land doorgetrokken, en komt thans weder te huis. Wij zullen hier een en ander laten volgen van datgene, wat de Schrijver zegt, en waarop mede zijne bekeeringsgeschiedenis van petrus berust. Hij vindt meer in de Evangelie-geschiedenissen, dan Rec. er nog ooit in heeft gezien. Petrus komt te huis. ‘Hoe veel zal er misschien in dien tijd verzuimd zijn, dat hij, ware hij zelf tegenwoordig geweest, met meerdere stiptheid behartigd en dus een rijkeren overvloed voor den wintertijd bijeen gebragt zoude hebben. Hij ziet met zijn vurig oog de vroegere welvaart van zijn huis reeds tanen..... Hij heeft een gansch jaar stil gelegen. De zijnen hebben, ja brood gehad, maar toch nooddruftiger dan wanneer hij zelf er geweest was..... Wij verbeelden ons hem met angstige en teedere blikken de zijnen aanschouwende als het kommerlijke maal op den disch stond, dat hij dan gedacht zal hebben, “zoo kan het toch niet blijven!” Wij verbeelden ons zijne gade en moeder als tot hem sprekende: meer, o petrus! kunnen wij u niet geven, en nog is het de vraag, of wij tot den oogst zullen uitkomen.’ Treffend, niet waar, lezers? Maar waar staat daarvan een woord in de Evangeliën? Wij gaan verder. ‘Na dagen misschien van tweestrijd, van angstige gejaagdheid, van twijfeling en geklag,’ gaat petrus visschen. Maar dat was eerst, volgens heldring, een vreeselijke nacht! Wij mogen onzen lezers de beschrijving niet onthouden. ‘Misschien trachtte de booze wel, petrus thans als de tarwe te ziften. Misschien had hij hem op de wan en wenschte, dat hij als het kaf in de lucht zoude vliegen en verloren gaan. Hij fluisterde hem in: Is dat nu die goede Heer, dien gij zoo trouw volgt, die u nu zoo laat werken, en dat te vergeefs! Wil hij, dat gij hem volgt, Hij zorge ook voor u en de uwen. Het zegt weinig, dat hij schoone

[p. 630]

leeringen mededeelt, zoo hij u van gebrek laat sterven...... Armoede, gebrek, brood, bedelstaf, vrouw, kinderen, en ik weet niet wat al gedachten bestormen de ziel van petrus. “Hij liegt,” zegt de Duivel, “want hoe moest gij gezegend zijn in uwe vischvangst, en Hij u alles toewerpen; en wat hebt gij? wat vangt gij? - Niets! Het is alles mis! schoone woorden en anders niet! Leeft daar eens van. Gij zelf moogt zoo dwaas zijn, u te willen behelpen, maar uwe vrouw en uwe kinderen zullen dat niet doen......” Petrus vergaat van angst en zorg in tweestrijd onder zulke gedachten, die onwillekeurig bij hem opkomen. In het begin komt het beeld zijns Heeren nog wel in al deszelfs aantrekkelijkheid voor zijnen geest, maar het wijkt hoe langs zoo meer. Want naar mate de nacht langer duurt, en de vischvangst vergeefs blijft, wordt hij grimmiger. Hij toornt op de netten, op den visch, op den nacht, op de zee, op het vaartuig, op alles. In drift doet hij de eene dwaze stap voor, de andere na. Hij beschuldigt andreas, - jezus - den hemel - ja alles! Arme petrus! zoo gaat die zondige nacht voorbij.’ Een fraai romannetje; maar de Heer heldring heeft andere Evangeliën, dan wij, zoo hij iets van dat alles daarin vindt.

Wij willen onzen lezers nog een enkel staaltje opdisschen van den stijl en van de begrippen des Schrijvers; het is gekozen uit de voorstelling der lijdensgeschiedenis. Na het vermelden van het uittrekken van 's Heilands kleederen lezen wij: ‘Ziet, Hij, die de menschen met kleederen, de dieren met huiden, vederen, schubben en schilden voorziet, die de aarde met bloemen tooit en den hemel met starren doet prijken, staat daar van alle bekleedsel ontbloot, tot spot en smaad der menschen! Maar gelijk de eerste adam naakt in het paradijs kwam, is ook Hij naakt gekomen in het zijne, en gelijk de eerste adam met onschuld bekleed was, toen hij geene kleederen kende, is Hij, de tweede adam, veel meer dan die, altoos met onschuld bekleed geweest. Uwe naaktheid, o jezus, bekleedt onze zielen niet alleen met onschuld, maar schenkt haar ook de zaligheid. Waart gij niet naakt geweest, wij

[p. 631]

zouden met schande en schaamte bedekt zijn. O weldadige naaktheid, waardoor wij voor schaamte bewaard en gekleed worden! O weldadige schaamte, waardoor wij bekleed worden met eere en heerlijkheid! - Al de toeschouwers zijn met warme kleederen bedekt, Hij alleen is naakt uitgekleed, om de wijnpers alleen te treden.’ En elders: ‘Gij, de tweede adam, stondt voor het menschelijke geslacht op dezen boom des kruises, gelijk de eerste adam stond en viel voor het menschelijk geslacht onder den boom der overtreding. Gij droegt onze zonden, uw Vader zag ons in U en wilde ons in U en U voor ons straffen. En hoe konde Hij dan anders doen, dan zijne vertroosting een weinig terug houden, aangezien Hij tot straffen genoodzaakt was?’ - En dat heeten nu bijbelsche, Evangelische voorstellingen! Wij bedroeven en ergeren ons te gelijk, maar vertrouwen, dat de medegedeelde proeven voor onze lezers voldoende zullen zijn, om hun den geest van een werk te doen kennen, dat wij gaarne uit onze letterkunde hadden gemist.