Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1844

[p. 621]

Boekbeschouwing.

Naauwkeurig en onpartijdig onderzoek naar het personeel bestaan des Heiligen Geestes. Door D. Doedes, Predikant te Ingen. Te Utrecht, bij L.E. Bosch. 1844. In gr. 8vo. 136 bl. f 1-40.

De Eerw. doedes geeft hier aan een grooter publiek twee voorlezingen in handen, door hem in zoogenaamde ringsvergaderingen gedaan over het dogmatisch geschilpunt, op den titel van dit geschrift vermeld. Schoon de geleerde van der willigen desaangaande in zijne bekroonde verhandeling over het wezen des Christendoms het non liquet heeft uitgesproken, meende de Heer doedes teregt, daarom het onderzoek nog niet voor gesloten te mogen verklaren. Hij heeft zich bepaald bij hetgeen het N.V. leert, en nadat hij in de eerste voorlezing de bewijzen zoo voor als tegen de persoonlijkheid des H. Geestes aan de algemeen erkende regels van bijbelsche uitlegkunde heeft getoetst, wederlegt hij in de andere onderscheidene bedenkingen, die, voornamelijk in de laatste jaren, zelfs door weldenkende godgeleerden, tegen het gewone gevoelen zijn in het midden gebragt.

In de eerste tracht hij aan te toonen, dat de wijze, waarop de Heer en zijne Apostelen van den H. Geest spreken, onmogelijk als eene persoonsverbeelding kan worden opgevat, en dat men op onderscheidene bewijsplaatsen bij dit woord noch aan eene Goddelijke kracht, noch aan God zelven te denken heeft. Verder, dat er zoowel bij jezus als bij de Apostelen op eene wijze over den Goddelijken geest wordt gesproken, die voor deszelfs persoonlijk bestaan schijnt te pleiten, en dat integendeel in het N.V. niets aangaande den H. Geest wordt geleerd, dat ons verpligt, zijn persoonlijk bestaan in twijfel te trekken. In de andere voorlezing worden ontwikkeld en wederlegd de bedenkin-

[p. 622]

gen van hen, die beweren, dat de persoonlijke voorstelling des H. Geestes in het N.V. moet worden afgeleid of uit eene menschvormige wijze van denken en spreken, of uit schikking van jezus naar de tijdelijke behoeften zijner Apostelen, en van deze naar menschelijke zwakheid. Alsmede de tegenwerping, dat de leer van de persoonlijkheid des H. Geestes nergens in het Evangelie als onmisbaar tot zaligheid wordt voorgesteld; dat daar weinige stellige pligten aangaande den H. Geest worden voorgeschreven, gelijk dit jegens den Vader en den Zoon het geval is; dat het onverschillig is, of men den H. Geest voor een afzonderlijk persoon erkenne, dan wel voor God zelven of voor eene Goddelijke kracht; en eindelijk, dat men, het gevoelen des Schrijvers aangaande de persoonlijkheid des H. Geestes aannemende, weder terugkomt tot de zoogenaamde triniteitsleer, die zich toch evenmin met de uitspraken des Evangelies, als met die eener Christelijke wijsbegeerte vereenigen laat.

Men ziet, dat hier in een kort bestek een groote rijkdom van zaken ter lezing en bepeinzing wordt aangeboden. Daar iedere bladzijde van een dergelijk geschrift gelegenheid zou geven tot uitvoerige redewisseling, zou het ons bestek verre te buiten gaan, indien wij hier in bijzonderheden wilden treden. Zoo kunnen wij dan slechts in het algemeen opgeven, om wat reden het ons voorkomt, dat door het hier geleverde de zaak nog geenszins is ten einde gebragt. Wat het uitlegkundige onderzoek aangaat, komt het ons vreemd voor, dat de Schrijver niet aangevangen is met te vragen naar den oorsprong en de ontwikkeling van het begrip des H. Geestes in het O.V. Stemmen wij het ook al onvoorwaardelijk toe, dat dit laatste geene kenbron der Christelijke waarheid zijn kan, voor de historische verklaring des N.V. ook in dit opzigt is het volstrekt noodig, te weten, welke begrippen er aangaande den H. Geest ten tijde van jezus en de Apostelen heerschten, en dit laatste kan niet geschieden, zonder een oog op het O.V. te slaan. Van die zijde (wij bedoelen hier natuurlijk alleen de methode, niet het resultaat) is ons zeer loffelijk voor-

[p. 623]

gekomen het onderzoek aangaande het begrip van den H. Geest, in de beide onlangs bekroonde verhandelingen van het Haagsch Genootschap ingesteld. Langs dezen weg voortgaande, had de Heer doedes zich pas op het ware standpunt geplaatst, om over de gevoelens aangaande den H. Geest, die van het zijne afweken, grondig te oordeelen. - Nog heeft het ons bevreemd, dat hij nergens bijna de leerbegrippen der verschillende Apostelen van elkander en van de leer van jezus zelven naauwkeurig onderscheidt, gelijk dit in onzen tijd algemeen en met zulk een goed gevolg wordt gedaan. - Voorts hadden wij van het woord persoon, bestaanlijkheid, ikheid, of welke uitdrukking den Eerw. Schrijver meest aannemelijk voorkomt, gaarne eene meer afgemetene, wijsgeerige bepaling ontvangen, die hier van zooveel belang is te achten. En bovenal kwam het ons noodzakelijk voor, dat de Schrijver het door hem gewonnen resultaat voor de regtbank der Christelijke rede had geregtvaardigd, en alzoo ons niet slechts eene bijdrage tot Bijbelsche Theologie, die in ons oog eene historische wetenschap is, maar tot Christelijkwijsgeerige Dogmatiek had geleverd.

Met hetgeen in de laatste dertig jaren, bepaaldelijk in Duitschland, aangaande dit leerstuk is voorgedragen, schijnt de Schrijver genoegzaam onbekend. Ware hij in de speculative rigting, die de vraag vooral sedert schleiermacher genomen heeft, dieper ingedrongen, hij zou zich welligt op een geheel ander standpunt hebben geplaatst. Nu handhaaft hij de persoonlijkheid des H. Geestes nog geheel op dezelfde wijze, gedeeltelijk ook tegen dezelfde vijanden, als lotze ten jare 1804. Maar het terrein van den strijd en de behandeling der wapenen is sedert veertig jaren geheel anders geworden. Het onderscheid tusschen wezenstriniteit en openbaringstriniteit, dat de groote spil werd, waarom men zich nu beweegt, treedt hier geheel niet te voorschijn, en evenmin beider onderlinge betrekking, zoo schoon door lücke in zijn Sendschreiben aan nitzsch ter sprake gebragt. - In de

[p. 624]

Exegese behoort de Schrijver nog grootendeels tot de rigting, die in ons vaderland door van der palm, en van heyningen, in Duitschland door pott, kuinoel en anderen vertegenwoordigd wordt, schoon hier en daar een loffelijk streven naar strenge grammaticale juistheid, door de Winersche school bevorderd, niet te ontkennen is. Zonder te groote uitvoerigheid kunnen wij hier geene afzonderlijke opvattingen ten toets brengen.

Het zij overigens verre van ons, aan het onderzoek van den Eerw. doedes alle waarde te willen ontzeggen. Wij roemen de onpartijdige waarheidsliefde, die hier doorstraalt, de gematigdheid in het beoordeelen van andersdenkenden, het streven naar een' dieper indringen niet slechts in de letter, maar vooral in den geest van het Evangelie. Vele wenken hebben wij hier aangetroffen, die nadere behartiging verdienen. Langs den weg, dien de Eerw. Schrijver hier heeft ingeslagen, moet men voorzeker beginnen, zal men tot eene heldere voorstelling ook van deze geloofswaarheid opklimmen. Hij zelf ga voort op dat pad, en smake de zelfvoldoening, door het hier geleverde anderen tot dieper onderzoek te hebben opgewekt. Het verblijdt ons, in hem eenen verlichten en tevens bezadigden schriftonderzoeker te hebben leeren kennen.