Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1844

Aan Nederland in de lente van 1844. Een woord des Dichters, uitgesproken in de vijftiende openbare vergadering der tweede klasse van het Koninklijk Nederlandsche Instituut, op den 9 April, door Mr. Isaac da Costa. Te Amsterdam, bij J. Muller. 1844. In gr. 8vo. 15 bl. f : - 30.

Rec. kan zich levendig begrijpen, dat dit woord des Dichters, met het vuur en de kracht des Heeren da costa uitgesproken, bij de openbare vergadering der tweede klasse van het Instituut eenen diepen indruk moet hebben gemaakt. De geestdrift was op dat oogenblik groot. Het gelukkig slagen van de vrijwillige leening had het vaderland voor eene groote

[p. 571]

ramp bewaard, en de sprekendste bewijzen gegeven van den goeden geest, die het meerendeel der natie bezielde. Met regt verwachtte men, dat de regering zich haasten zou, om aan het billijke verlangen te voldoen en door afdoende maatregelen, door herziening van de grondwet, waarop van alle kanten wordt aangedrongen, tot eene duurzame regeling van 's lands toestand mede te werken en de gebragte offers niet vruchteloos, of althans niet van enkel oogenblikkelijke waardij te doen zijn. Die verwachtingen zijn nog niet verwezentlijkt; de geestdrift des oogenbliks is merkelijk bekoeld, en te regt wordt de toekomst met een minder helder oog ingezien, zoo alles bij het oude moet blijven.

Dat deze staat van zaken ligt invloed kan hebben op de beoordeeling van het gedicht des Heeren da costa, zal niemand verwonderen; datgene, wat op het oogenblik zelf der opgewondenheid medesleepte, zal ons nu misschien koeler laten. Rec. meent althans nu vrijelijk datgene te mogen zeggen, wat hem, die het dichtstuk niet hoorde, maar las, ook bij het eerste lezen voorkwam, dat het namelijk geene vergelijking kon dulden met andere, door den Dichter in de laatste jaren gegevene proeven van zijn talent. Vijfentwintig jaren, Orleans zijn in rijkdom van denkbeelden, in belangrijkheid, ook in schoonheid van uitvoering, onzes inziens, veel voortreffelijker. Wij moeten dit woord des Dichters enkel als eene uitboezeming beschouwen, die door warmte en gloed medesleepte, die ook uit de volheid des opgewekten gevoels was uitgestort, meer dan naar een kunstig beraamd plan uitgewerkt. Die volheid en levendigheid des gevoels is het, waardoor dit dichtstuk zich onderscheidt, en die er ook bij datgene, wat ons minder gelukkig voorkomt, het merkteeken des waarachtigen Dichters op drukt. Meermalen dreigde Nederland onder den rampspoed te bezwijken, maar werd door God uit den nood gered; ook nu is zulk eene redding ons deel. Volk en Vorst brenge God daarvoor lof en dank toe! Wat wordt er nu van ons gevorderd?

Neen, geen sluimren! - neen, geen stilstaan! - al wat leven mist, mist God.
't Zij dan leven! 't zij beweging! maar beweging zij hier kracht;
Geen verplaatsing slechts door 't schudden van den bodem voortgebracht;
Geen vervoering door den prikkel van een smaaklijk zwijmelgift;
Geen verbloemde goud- of staatszucht; geen gehate factiedrift;

[p. 572]

 

Ja, 't zij leven, 't zij herleven voor dit weêr gespaarde volk!

 

Maar een leven niet van droomen, stout gegrepen uit de wolk;

 

Niet ontvoerd aan vreemde zeden als een nuttelooze roof, -

 

Neen, ontwikkeld uit den wortel van geschiednis en geloof!

 

In zijn wezen vrucht der tijden, - in zijn vorm, van dezen tijd!

Dat zoeke Vorst en volk; God en christus zij beider leus; zonder deze baat geen grondwet; met haar blijft volksbestaan en welvaart ons deel.

Dat is de inhoud van dit gedicht, en de boven aangehaalde regelen zijn zeker niet de minste uit het geheel. Rec. althans behaagden zij meer, dan menig ander gedeelte, meer dan, bl. 10, de aanhef van de wet der tien geboden, toegepast op de vaderlandsche geschiedenis. Over het algemeen kan Rec. zich niet vereenigen met dat onophoudelijke vergelijken van Nederland met Israël; het schijnt hem onjuist en ongepast. Ook de aanhef van den slotzang:

Zij zullen het niet hebben,

Ons oude Nederland!

schijnt ons alles behalve gelukkig. Da costa bewijst den maker van het bekende Rhijnlied te veel eer, door deze navolging, die in onze ooren weinig poëtisch klinkt en geheel onbehagelijk wordt in deze regels:

Wil Gij slechts ons nog hebben,

God van het voorgeslacht.

Trouwens, wie de Goden dezer eeuw zijn, die ons niet hebben zullen, is Rec. niet geheel duidelijk. Ook bij meerdere regels zouden wij vragen, of zij met de gewone meesterlijke kunstvaardigheid van den Heer da costa zijn zamengesteld; bijv. het donderend bij Petten landdoordaavrend golfgeklots; waar behoort dat bij Petten toe, en zijn de uitdrukkingen en opvolging van donderend en landdoordaavrend hier gelukkig?

Misschien was Rec^s. verwachting te hoog gespannen, en beviel hem daardoor dit dichtstuk minder, dan vroegere van hem. Het minder gunstig oordeel zij alleen een bewijs, hoe veel voortreffelijks wij van da costa verwachten, wanneer hij, de dichter, zijne zangen laat hooren.