Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1844

[p. 540]

De vier Evangeliën, volgens tijdsorde, naast elkander gerangschikt. Door H. Colenbrander, Predikant te Herwen, Aert en Pannerden. Te Doesborgh, bij Kets en Lambrechts. 1843. In 4to. VIII en 214 bl. f 3-60.

Zoo gemakkelijk het den ongeoefenden schijnt, de verschillende Evangelische berigten in eene geregelde volgorde naast elkander te plaatsen, zoo moeijelijk is die taak, niet alleen volgens het getuigenis van bevoegde kunstregters, maar ook der geschiedenis zelve, die klaarblijkelijk heeft getoond, dat er nooit eene Harmonie der Evangeliën is kunnen geleverd worden, boven alle bedenking verheven. Bovendien is deze taak, op zichzelve reeds zoo moeijelijk, in de laatste jaren nog aanmerkelijk verzwaard, omdat de critiek der Evangelische geschiedenis en schriften eene geheel andere rigting heeft genomen, omdat de verschillendste hypothesen aangaande den oorsprong en het onderling verband der Synoptische Evangeliën zijn voorgeslagen, omdat men zich dikwijls ook op het grondgebied der Harmonistiek en Synoptiek meer door losse invallen, dan door vaste beginselen heeft laten leiden. Men heeft slechts de Synoptische onderzoekingen van de wette, lücke, glöckler, en vooral van rödiger naast die van griesbach en zijne voorgangers te leggen, om terstond te zien, wat geheele omwenteling ook op dit gebied der Godgeleerdheid in de laatste jaren heeft plaats gegrepen. - Wij mogen dus van hem, die den moed heeft, om in onze dagen zulk een onderzoek bij vernieuwing te aanvaarden, verwachten, dat hij, voor zoover zijne taak wetenschappelijk is, bekend zij met, gebruik make van en voortbouwe aan de nieuwste ontwikkelingen der Synoptische studie, en, voor zoover hij een practisch en stichtelijk doel beoogt, datgene in populaire vormen mededeele, wat resultaat is van grondige en zelfstandige vóórstudie.

Is dit een en ander waarheid, dan zal het niemand bevreemden, dat wij over den arbeid van den Heer colenbrander geen zeer gunstig oordeel kunnen vellen. - Schutte, haack, van willes en heringa bevatten

[p. 541]

het nieuwste, dat hij gebruikt heeft, behalve de Synopsis van griesbach. En nergens zijn ons in zijn werk de blijken voorgekomen, dat hij op dit veld zelfstandig en wetenschappelijk gearbeid heeft. Zonder beginselen van hoogere critiek te raadplegen, heeft hij maar tusschen heringa en van willes gekozen, wat hem het beste voorkwam. Niet, dat wij aan het gezag van deze beide geleerden iets willen te kort doen. Maar zij zelve zouden de eersten zijn, om te verklaren, dat, sedert zij over de Synoptiek onderwezen of schreven, de gang der onderzoekingen geheel was veranderd, en eene niet slechts forméle, maar ook materiéle omzetting in hunnen arbeid zou moeten te weeg brengen. Zij zelve zouden zeggen, dat het zeer weinig baat, naar een subjectief waarschijnlijkheidsgevoel te werk te gaan, dat door geen' vasten maatstaf wordt geleid aangaande de verhouding en verscheidenheid der Evangelische berigten. Wel heeft de Heer colenbrander dikwijls vrij voorzigtig het juiste midden tusschen twee of meer uitersten op dit grondgebied getracht te bewaren, ja soms belangrijke bezwaren ontdoken. Het ontbreekt echter ook niet aan sporen van den nadeeligen invloed, dien het nalaten van grondiger onderzoek op zijn' arbeid gehad heeft. Zoo is, op grond van de korte aanwijzing, die van willes t.d.p. geeft, Matth. II:1-21 nog vóór den veertigsten dag na jezus' geboorte gesteld geworden, niettegenstaande al wat tegen deze onwaarschijnlijke schikking later is ingebragt. Zoo wordt zonder genoegzaam bewijs, ja met voorbijzien van belangrijke bedenkingen, de Avondmaalsinstelling juist bij Joh. XIII:32 ingevoegd. Zoo - doch waartoe meer voorbeelden? Wij zeggen dit geenszins om den Schrijver hard te vallen, die zichzelven in dezen de noodige bekwaamheid ontzegt, (schoon die onbekwaamheid den Godgeleerde van beroep ook niet versiert, waar hij haar toont) maar alleen om te doen zien, dat de Synoptiek, zal zij eenigzins naar de behoeften des tijds worden bearbeid, geheel anders moet worden behandeld, dan hier, of in den vroegeren monniken-arbeid des vertalers van griesbach's Synopsis.

[p. 542]

Voor zooverre echter de Schrijver zijn werk op huiselijk gebruik van ongeletterden heeft ingerigt, mag het meerdere aanprijzing verwachten. Wij prijzen het, dat hij daartoe ook het vierde Evangelie in zijn' overzigt heeft opgenomen. Door vrij doelmatige rangschikking der verhalen, en geregelde verdeeling der bladzijden, is voor het gemak en genoegen der lezers gezorgd. De doorloopende vereeniging met johannes' Evangelie moest hier en daar wel te weeg brengen, dat er heterogene plaatsen naast elkander werden gesteld (b.v. Luc. I:1-4 en Joh. I:1-5, alleen omdat beiden proloog zijn), maar dit kon nu eenmaal niet anders. - Ook de uitvoering verdient lof. Nog gemakkelijker zou het handgebruik zijn geworden, zoo de Secties, even als bij griesbach, genommerd waren. Het werk stichte nut in de gezinnen der Christenen, en zij dienstbaar aan de verspreiding van nuttige Bijbelkennis!