Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1844

Oud en nieuw, uit de Vaderlandsche Geschiedenis en Letterkunde verzameld door P. Scheltema, Lid van het Zeeuwsch Genootschap van Wetenschappen. Te Amsterdam, bij G. Portielje. 1844. In gr. 8vo. VIII, 238 bl. f 2-60.

Dr. p. scheltema, die zich reeds ten jare 1836, door zijn diatribe in Hadriani Junii vitam, ingenium, familiam, merita literaria, allergunstigst heeft doen kennen als vriend en beoefenaar der vaderlandsche letterkunde, geeft, in navolging van zijnen bloedverwant, wijlen Mr. j. scheltema, onder bovenstaanden titel, het 1ste Stuk uit van eene verzameling, welke als een vervolg op diens Geschied- en Letterkundig Mengelwerk kan worden beschouwd, en wier titel zelfs van dien waardigen man herkomstig is. Ref. verheugt zich over deze onderneming, vermits zij ons het uitzigt geeft op kennismaking met menig belangrijk stuk, hetwelk thans nog in den eenen of anderen verborgenen hoek verscholen ligt en welligt nog lang zou blijven liggen, zoo niet deze uitgave van oud en nieuw het te voorschijn lokte. De Heer scheltema staat toch niet op zich zelven, maar heeft voor

[p. 502]

zijne onderneming begunstigers gevonden in de Heeren j. de vries, w.h. tijdeman, s. de wind enz. - Bij wien wekt dit weten geene gunstige verwachting? Wij rekenen het Dr. scheltema tot eer, dat hij, zediglijk zijne eigene krachten wantrouwende, met dergelijke mannen raadpleegde, alvorens het publiek zijne stukken aan te bieden. Deden andere jeugdige schrijvers desgelijks, wij zouden mindere klagten hooren over de wrangheid der onrijpe vruchten, welke ons te dikwerf voorgezet worden.

Gelijk in elk Mengelwerk het eene aan dezen bevalt en het andere aan genen, zoo zal natuurlijk ook hier verschil van smaak de eene bijdrage boven de andere doen schatten; doch naar Ref. meening zal er wel niemand gevonden worden, die iets van het medegedeelde de plaats, welke het inneemt, onwaardig zal keuren.

Het boek wordt, bl. 1-10, aangevangen met het laatste Testament van den Luitenant Admiraal m. adrz. de ruyter, d.d. 18 Dec. 1675, een stuk, dat ons aanleiding geeft om in het hart des voortreffelijken mans eenen blik te werpen. - Het hierop volgende, geteekend lieven ferdinand de beaufort, bl. 11-40, doet ons dezen, zoo verschillend beoordeelden man uit zijne eigene aanteekeningen kennen als een mensch van edele beginselen en als een voortreffelijk staatsburger. Noch de zedige man noch de Heer scheltema hebben evenwel opgemerkt, dat het geslacht de Beaufort, herkomstig uit Anjou tusschen Angers en Tours, reeds in de eerste helft der XIVde eeuw loffelijk bekend was in de Nederlanden; en in de laatste helft er van een paar der Avignonsche Pausen heeft opgeleverd, t.w. clemens VI en gregorius XI. - Het oorspronkelijke berust bij den Heer c.a. rethaan macaré; de drie bijlagen zijn, eene van dezen geleerde, de tweede van den verdienstelijken Oostburgschen Burgemeester Dr. h.a. callenfels, de derde uit de papieren van wijlen Mr. j. scheltema. - Het derde stuk is eene Verhandeling over de drie Schutterijen en de wakende Burgerije der stad Amsteldam, door j. wagenaar, waarvan het oorspronkelijke wordt bewaard in de Charterkamer dier stad; het neemt hier de ruimte in van bl. 41-114, en wordt gevolgd door de Ordonnantie voor de Cloveniers, bl. 115-118, die er toe behoort. Moge hier al niet alles nieuw wezen, veel zal men evenwel vinden, dat elders te vergeefs wordt gezocht, en uit dien hoofde is het medege-

[p. 503]

deelde de ruimte, er voor afgezonderd, ten volle waardig. - Het wordt opgevolgd door een regt luimig Rapport over de Karos van Staat, door Mr. j. scheltema in 1796 uitgebragt bij het Committé tot de algemeene zaken, bl. 119-132. Van de hand des Verzamelaars volgt, bl. 133-166, het leven van hadrianus junius, versierd met eene plaat, voorstellende het gedenkteeken voor den beroemden man, thans te zien in de Koorkerk te Middelburg, en gevolgd door eene bijlage: iets over het geboorte- en sterfjaar van hadr. junius, van de hand van wijlen den Hoogl. j.w. de crane, bl. 167-173. Een en ander de uitgaaf allezins verdienende. - Het geheel wordt opgesloten door een allerbelangrijkst stuk: Memorie van mijne intentiën en notabele bejegeningen, door hugo de groot, bl. 175-229, naar twee afschriften er van. Mr. h. van vollenhoven had het ons, bl. 44 van zijn belangwekkend geschrift Broeders gevangenisse enz. in het algemeen doen kennen en op eene afzonderlijke uitgave hoop gegeven: hier zien wij, dat hij dit uitgeven gaarne aan den Heer scheltema heeft overgelaten. Wij verblijden ons èn over deze schikking èn over de uitgave op zich zelve. Eene eigene en zelfstandige ontwikkeling van de groot's motiven is toch voor de geschiedenis van zijnen tijd van het hoogste gewigt, en men zal ook in dit stuk bijzonderheden aantreffen, die sommige lofredenaars op Prins maurits wel niet zeer welkom zullen zijn.

Bij wijze van toegift vindt men twee brieven aan de stad Amsterdam; de een van louis de boysot, twee dagen na het ontzet van Leiden; de ander van joan van galen, van voor Livorno 27 Dec. 1652. - Gaarne en met overtuiging bevelen wij het werk aan alle liefhebbers van vaderlandsche geschiedenis en letterkunde, wenschende den Uitgever een ruim debiet en den Verzamelaar kracht en opgewektheid, om rustig op den ingeslagenen weg voort te treden.