Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1844

De Opstanden en Omwentelingen in het Pausdom. Uit het Engelsch, met eene Voorrede, Aanteekeningen en een Naschrift voorzien, door Dr. E.B. Swalue, Predikant te Goes. Te Amsterdam, bij J. van der Hey en Zoon. 1842. In gr. 8vo. XXIV en 151 bl. f 1-80.

Het oorspronkelijk geschrift, dat de Eerw. swalue in een Nederduitsch gewaad gestoken heeft, werd het eerst aangetroffen in de Edimb. Review van Oct. 1840, en kort daarna door de Revue Brittanique vermeld, als eene merkwaardige proeve van onpartijdigheid in de beoordeeling van het Pausdom, door een Schotsch Protestant gegeven. Intusschen bleek het aan Dr. swalue weldra, dat de Schrijver het bekende werk van ranke, hetwelk de geschiedenis der Pausen gedurende de 16de en 17de eeuw in het Hoogduitsch behandelt, en dat de Schotsche Schrijver zeide gevolgd te zijn, niet oorspronkelijk had gelezen, maar alleen uit eene gebrekkige Engelsche vertaling kende. Van daar, dat hij meermalen een scheef oordeel heeft geveld over den strijd tusschen het Protestantisme en Catholicisme in vroegere en latere dagen, en over het geheel getoond heeft het echt Protestantsch beginsel slechts zeer gebrekkig te vatten. Daar intusschen dit stuk door den Franschen Vertaler als eene belangrijke reactie ten voordeele van het Catholicisme was begroet, en daar welligt de Ultramontaansche factie in ons vaderland van eene scheeve of gedeeltelijke mededeeling dier Engelsche verhandeling zich bedienen kon ter aanbeveling harer zaak, besloot de geleerde Vertaler het zelf aan ons publiek aan te bieden, maar, ten einde alle misbruik voor te komen, en de eenzijdigheid van dit product in het treffendst licht te stellen, er de aanwijzing bij te voegen van die plaatsen uit ranke, welke de Schrijver overgeslagen en verdraaid had. Door de bijvoeging van eenige aanteekeningen en een ophelderend naschrift wilde hij tevens de goede zaak van het Protestantisme handhaven, en de drogredenen des bijgeloofs ontzenuwen.

Vragen wij nu naar de belangrijkheid van het gemelde artikel, waaraan die arbeid werd besteed, het heeft die

[p. 411]

minder in zichzelf, dan wel in de schadelijke gevolgen, welke het misschien kon na zich slepen. Tevens is het een treurig bewijs van den gebrekkigen toestand der wetenschappelijke godgeleerdheid in Engeland, en van de weinige kennis, die men er heeft aan de onwankelbare grondslagen, waarop het gebouw der Hervorming werd opgetrokken. De Schrijver schijnt de waarheid te willen, maar bevindt zich in eene gedurige slingering, vooral daardoor veroorzaakt, dat (oppervlakkig beschouwd) het Protestantisme in de laatste jaren bijna geene, het Catholicisme integendeel zoo groote vorderingen heeft gemaakt. Hij schetst in korte tafereelen, hoe het Pausdom, na hevige stormen in alle eeuwen, altijd had gezegevierd. Hij meent, dat het ook den stroom van volgende eeuwen gemakkelijk zal kunnen weêrstaan, en hij schijnt alzoo de zegepraal te gemoet te zien van dit beginsel boven de Protestantsche verschillen en ontwikkelingen.

Wij behoeven de eenzijdigheid en oppervlakkigheid, in deze bewijsvoering heerschende, hier niet aan te toonen, daar een enkele blik op de deels ophelderende, deels wederleggende aanteekeningen van Dr. swalue hiervan iederen onpartijdige volkomen zal overtuigen. Die dezelve opmerkzaam naleest, zal het zien, hoe ongegrond de vrees van sommigen is, dat het Protestantisme den tijd van deszelfs grootsten bloei reeds heeft doorgeleefd, en zijn einde ziet naderen. Hoogstbelangrijke wenken worden van het tegendeel gegeven in het naschrift, vooral ter beantwoording der vragen: Wat is het Pausdom, en wat is het Protestantisme? Hoe staan beiden tegen over elkander? Dreigt het Protestantismus onder te gaan? Wat moet men van de herleving van het Pausdom in de 19de eeuw denken? Welk een opstand verheft zich op nieuw tegen hetzelve? Welke omwenteling zal hiervan waarschijnlijk het gevolg zijn? Wat is hieronder het vooruitzigt van het Protestantismus? - Intusschen is dit laatste slechts eene verzameling van korte aanwijzingen, voor uitvoeriger ontwikkeling vatbaar. Het zal wel geen betoog behoeven, dat zeven zulke belangrijke vragen, als de bovengenoemde, niet in 30 bladzijden kunnen worden afgedaan. Daar de Eerw. Vertaler in het algemeen getoond heeft, ook hier het ware oogpunt der zaak en de behoefte des tijds te kennen, zou het ons, om der zake wil, verblijd hebben, zoo hij zich hier minder op kortheid

[p. 412]

en spoed had bevlijtigd. De grondige beantwoording dezer vragen is eene levensbehoefte voor onze dagen, en tevens een heerlijk onderwerp voor den pragmatischen beoefenaar der kerkgeschiedenis. Welligt wilde hij echter het stukje niet te uitgebreid maken, noch de verhouding tusschen een naschrift tot het oorspronkelijke, vrij uitvoerige geheel uit het oog verliezen. - Hoe het zij, de Heer swalue verdient onzen dank voor wat hij leverde, en dit werkje de ernstige behartiging van allen, die het oog niet gesloten houden voor de teekenen der tijden.