Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1844

Geologie, in verband met de geopenbaarde waarheden. Verhandeling, voorgedragen in de Maatschappij van Letterkunde der Catholijke Universiteit te Leuven 14 en 28 Maart 1841, door H.B. Waterkeyn, buitengewoon Hoogleeraar in de Mineralogie en Geologie, enz. Uit het Fransch. Te Utrecht, bij J.R. van Rossum. 1843. In gr. 8vo. 96 bl. f : - 80.
Voorlezingen, over het ontstaan en de vorming der Aarde, voor de beschaafde klasse der inwoners te Bonn gehouden, door de Hoogleeraren D. Nöggerath en G. Bischof. Te Deventer, bij M. Ballot. 1843. In gr. 8vo. 86 bl. f : - 85.

Wij voegen in deze korte aankondiging twee brochuren te zamen, die te gelijker tijd en in hetzelfde vak van wetenschap bij ons vertaald het licht zagen en niet zoozeer voor den geleerde van beroep als voor het grooter publiek bestemd zijn. Overigens wijken deze geschriften in derzelver strekking en behandeling vrij sterk van elkander af, gelijk uit de beknopte inhoudsopgave blijken zal.

1. De Heer waterkeyn schetst eerst de geschiedenis der aarde of liever van hare oppervlakte, volgens het onderzoek der geologen, in eenige weinige bladzijden. Wij vinden in deze korte ontwikkeling geene bijzonderheden,

[p. 406]

die ons aanleiding geven tot uitvoeriger beschouwing, daar zij niets dan algemeen bekende facta en thans ook vrij algemeen aangenomene theoriën behelst. Daarna gaat de Schrijver (van bl. 38 tot het einde) over tot eene meer bijzondere beschouwing van het scheppingsverhaal van Genesis en poogt dat verhaal met de geologische wetenschap in overeenstemming te brengen. Dat de zondvloed de oorzaak der versteende overblijfsels in de bergen niet kan geweest zijn, wordt gereedelijk door onzen Schrijver toegestemd; maar meer moeijelijkheid geven hem de zes scheppingsdagen, waaruit sommigen groote tijdperken gemaakt hebben. De Schrijver toont uit augustinus en andere kerkvaders, wier woorden hij zorgvuldig aanhaalt, aan, dat men hier aan geene letterlijke verklaring behoeft te denken. Het is in de daad zonderling, welk eene groote ruimte hier voor allerlei gissingen gegeven wordt door mannen, aan welken de kerk een zeer hoog gezag toeschrijft. Van zulk eene rekbaarheid hebben wij geen denkbeeld, en wij vreezen dat hetgeen hier schriftverklaring genoemd wordt, rigtiger als schriftverdraaijing zou gekenmerkt moeten worden. Zoo komt dan waterkeyn eindelijk met zijn gevoelen te voorschijn, dat de zes scheppingsdagen noch natuurlijke dagen, noch zelfs tijdvakken van onbepaalde grootte behoeven te beteekenen, maar dat door dezelve eenvoudig de voortbrenging der verschillende wezens wordt uitgedrukt, die de natuur zamenstellen (bl. 51).

Wij hebben dus hier eene uitbreiding van het eerste vers: In den beginne schiep God hemel en aarde; eene nadere aanwijzing van al wat onder die algemeene bewoordingen begrepen is, en de schepping is hier als het ware in hoofdstukken geklassificeerd. Wanneer men zoo rekken en trekken kan zonder dat het verband scheurt, dan is er wel geen veerkrachtiger ding dan de uitlegkunde; maar het was dan ook de moeite naauwelijks waard, van verband met de openbaring te spreken. Het boekje geeft niet, wat het belooft.

2. De tweede brochure behelst vooreerst eene voorlezing van Prof. nöggerath over het ontstaan der Aarde.

[p. 407]

Hij begint met de theorie van laplace, laat de aarde en de overige planeten uit verkoeling des dampkrings van de zon ontstaan, de aarde zelve eenen dampkring om haren vloeibaren kern vormen, haar eene eerste korst om den gesmolten kern door bekoeling verkrijgen, en volgt hare verdere ontwikkelingen tot het ontstaan des menschelijken geslachts. Hierop volgen twee voorlezingen van Prof. bischof over de vorming der aarde, waarin hij de hooge oudheid onzer planeet uit de wetten der verkoeling, op eenen zoo grooten bol toegepast, aantoont in berekeningen, waarin wij hem niet volgen kunnen, en voorts de middelen nagaat, welke de natuur gebezigd heeft, om de aarde hare tegenwoordige gedaante te geven. Ook in deze brochure zal de met het onderwerp bekende lezer niet vele hem nieuwe zaken of beschouwingen aantreffen, maar de voordragt, opgehelderd met de noodige proeven, afteekeningen en voorwerpen, moet zeker aan het beschaafd publiek der Rhijn-Pruissische universiteitsstad een aangenaam en leerrijk onderhoud verschaft hebben. Of deze Voorlezingen in belangrijkheid niet gewonnen zouden hebben, zoo zij minder op effect berekend en bezadigder gesteld waren, zoude ik niet durven ontkennen. Belangrijk is 't geen bischof over den invloed van de wet van verdigting van het water op de vorming van ijs aanmerkt, (bl. 80, 81), eene bijzonderheid, die in eene physico-theologische beschouwing allezins eene plaats verdient.