Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1844

Indische Herinneringen, Aanteekeningen en Tafereelen uit vroegeren en lateren tijd. Door W.L. Ritter, te Batavia. Te Amsterdam, bij J.C. van Kesteren. 1843. In gr. 8vo. 295 bl. f 2-60.

Ter juiste beoordeeling van den inhoud van dit bundeltje is het noodig, zich het oogpunt te herinneren, waaruit de Schrijver wenscht zijne stukken te zien beschouwen. Volgens het voorberigt biedt hij ze aan ‘als ware, niet verdichte tafereelen, waarin de zeden en gewoonten dezer Oostersche streken zooveel doenlijk zijn afgeschilderd.’ Hij meent ze dan ook ‘een hooger belang, dan alleen eene aangename verpoozing, eene in zeker opzigt meer blijvende waarde te mogen toekennen.’ Hetgeen wij hier dus mogen verwachten, zijn niet zoozeer romantische verhalen, met kunstig gelegden knoop en treffende ontwikkeling; het zijn voorstellingen van het leven in Indië van vroegeren en lateren tijd, bestemd en geschikt, om ons eenig denkbeeld te geven van het eigenaardige der zeden en gewoonten des lands. Zij zijn op de plaats zelve geschreven, en de locale

[p. 378]

kleur behoeft er dus ook niet aan te ontbreken. En inderdaad, over het algemeen laten zich deze stukken met genoegen lezen, en zijn in onderscheidene opzigten, naar het ons voorkomt, getrouwe schilderingen van de levensmanier van inlanders en Europeanen en van derzelver onderlinge betrekkingen. Voor het grootste gedeelte heeft de Schrijver den vorm van verhalen verkozen, en volgens de zoo even aangehaalde woorden des voorberigts moeten wij de gebeurtenissen zelve als waarheid beschouwen. Neef en Oom is de titel van het eerste verhaal, dat ons een voorbeeld schetst, hoe vooral in vroegere jaren toeval en stoutmoedigheid den onbekenden en onbevrienden vreemdeling hielpen, om in de Oost zijn fortuin te maken; het is tevens eene proeve van de ruwheid en gewelddadigheid, vroeger maar al te veel onzen zeelieden eigen. Pieter Erberfeld schetst ons den bijna welgelukten aanslag van dezen renegaat, waarbij hij alle Europeanen wilde vermoorden en zich zelven tot de regering wilde verheffen. Treurige schilderingen van het leven van Europeanen in Indië leveren ons de beide volgende verhalen: Hendrik H ... d en de Kanonneerboot; terwijl eindelijk de beide laatste tafereelen: De Diamant en de oorsprong van Pontianak op de Westkust van Borneo, ons geheel in het leven der inlanders verplaatsen en ons omtrent vele zaken belangrijke bijzonderheden mededeelen.

Den verhalenden vorm heeft de Schrijver laten varen in de beide laatste stukken van dezen bundel: Aanteekeningen over het rijk Atjin, en Iets over den slavenstand in Nederlands Indië. Zeer belangrijk is datgene, wat vooral in het eerste dezer stukken wordt medegedeeld.

Het ontbreekt derhalve in dezen bundel niet aan verscheidenheid, en het onderhoudende is er met het leerzame en nuttige gepaard. De Heer ritter weet goed de pen te voeren en ook levendig te vertellen. Tot de fouten, die, dunkt ons, zijne verhalen ontsieren, behoort vooral de zucht om aardig te zijn, die hem wel eens verleidt, om onder verschillende vormen tot hetzelfde kunstgreepje telkens zijne toevlugt te nemen. Zoo vindt gij in onderscheidene der verhalen den gebrekkig sprekende terug. Nu eens is het de stameraar, wiens spreekwijze wordt nagebootst, dan de man, wiens geliefkoosde stoplappen in het gesprek gedurig wederkeeren, nu eens het gebrekkige Duitsch-Hollandsch van den Duitschen bakker te Amsterdam, dan het even gebrek-

[p. 379]

kige Fransch-Hollandsch van den Franschen zeeman. Eene enkele maal, goed te pas gebragt, moge dat aardig zijn, het is een te alledaagsch kunstje, om telkens en telkens weder met goed gevolg te kunnen worden gebezigd. De Heer ritter heeft daardoor, onzes inziens, hier en daar zijne stukken benadeeld. Intusschen, ondanks deze aanmerking durven wij ze gaarne als eene aangename en onderhoudende lektuur aanbevelen.

Wij verheugen ons over de schildering, die de Schrijver ten slotte ons geeft van den toestand der slaven in Indië. Wij meenen, dat wij dezelve als getrouw mogen aanmerken, en in dat geval geeft zij stof tot nadenken aan hen, die onstuimig de vrijlating der slaven in de kolonie eischen. Wij ontleenen er eenige regelen uit, als eene proeve van den stijl des Schrijvers, bl. 292: ‘Ziet gij daar in de voorgalerij van dat huis, hetwelk zulk een aanzienlijk voorkomen heeft, dat naakte jongetje huppelen, springen, zich over den vloer wentelen en zich in allerlei kinderlijke spelen verlustigen! Welnu, dat is een kind van een' slaaf, naauwelijks twee à drie jaren oud, de lieveling zijns meesters, de gunsteling zijner meesteresse, de speelnoot van de kinderen des huizes, waarmede hij opgroeit, en met welke hij bijna dezelfde voorregten en genoegens geniet. Hij dartelt, speelt, stoeit, dwingt, als of hem het huis toebehoorde, en niemand gaat hem hierin tegen. Twee, drie jaren ouder geworden, begint hij de talie apie aan te dragen, en vliegt spelend weg op de wenken zijns meesters. Opgroeijende leert hij van zelf bedienen en al de werkzaamheden verrigten, die hij zijne makkers ziet doen. Huwbaar kiest hij zich eene wederhelft uit den kring zijner medeslaven, en ook zijne kinderen genieten de zorgelooze jeugd, die hem te beurt gevallen is. Bij zijn afsterven volgt hem een welgemeende traan, geen traan van eigenbelang, van geldgierigheid, maar van wezentlijke droefheid, over het verlies van een lid des huisgezins, dien men heeft zien geboren worden, heeft opgevoed, gekoesterd, verzorgd, en wiens diensten, bij deszelfs gemis in den huiselijken kring, men niet dan met weemoed herdenken kan.’ Men meene in deze woorden niet de taal van eenen voorstander der slavernij te hooren. Eenige bladzijden vroeger hooren wij hem zeggen: ‘Elk weldenkende vereenigt zijne wenschen en pogingen met die van zoovelen, welke nu sedert ruim eene halve eeuw

[p. 380]

werkzaam zijn, om de slavernij te vernietigen, een einde te maken aan deze de menschheid onteerende instelling.’ Maar het goede niet voorbij te zien bij erkentenis van het verkeerde, dat is zoowel pligt als wijsheid, en wordt maar al te dikwijls vergeten.

Het boek is netjes uitgevoerd en moge met belangstelling ontvangen en gelezen worden!