Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1844

Aymé Verd; of de Opstand der Hugenooten in de 16de Eeuw. Onuitgegeven Roman van Sir Walter Scott. Naar de derde Fransche uitgave. II Deelen. Te Gorinchem, bij G.A. van der Mast. 1843. In gr. 8vo. f 8-30.

Vermoedelijk heeft de onnavolgbare groote Romanschrijver, wiens naam op het titelblad als Schrijver van den Aymé Verd voorkomt, nimmer de pen opgenomen, om eene historie der worstelingen tusschen de Hugenooten en de Catholijken in Frankrijk te schrijven; want ofschoon aan den Schrijver van dezen roman noch talent, noch vinding, noch belangwekkende voordragt geweigerd, en het niet weêrsproken kan worden, dat de lezing van dit verhaal zoo treffend en zoo boeijend is, dat men het boek slechts noode uit de hand legt; één gevoelen dringt zich, des ondanks, met steeds klimmenden drang aan ons op, dat namelijk de Schrijver zijn werk met blijkbare partijdigheid heeft geschreven. Wij laten het geheel voor rekening van den Schrijver, of de voordragt overeenkomstig met de waarheid zij; maar dit heeft ons zeer getroffen, dat er van de zijde der Hugenooten onder de hoofdpersonen niet een enkel edelaardig karakter wordt aangetroffen; dus zijn de hoofdpersonen een dweepende renaud de montmaur, die zich niet ontziet zijne moeder geweld aan te doen; een Baron de sassenage, wiens handen met bloed bevlekt zijn, en die, tuk op moord, een nimmer rustende vervolger en belager wordt van den wettigen erfgenaam van zijns zusters door hem ver-

[p. 290]

moorden echtgenoot. Een dweepend leeraar, die, sints zijn boekhandel te Genève verliep, met vrouw en kinderen het land afloopt, en die er geen bezwaar in ziet, om, onder den schijn van godsdienstigen ijver, tweedragt aan te stoken. Als aanhangers van het Catholijk geloof vindt men hier de beminnenswaardige hoedanigheden van aymé verd; de loffelijke toewijding van eene, het vaderlijk geloof getrouw geblevene blanche de sassenage aan de belangen van dien aymé, dien zij niet mag beminnen, omdat men haar aan den dweependen renaud heeft toegezegd; daar huldigt men, in de ruwe karakters van den grijzen hugues verd de chembein en gaspard de montmaur, beide vrome Catholijken, toch derzelver edelaardige inborst. Overal, het gansche verhaal door, wordt de strijd der Catholijken tegen de Hugenooten voorgesteld als een strijd voor haardstede en altaar tegen roovers en brandstichters, die met geweld hun geloof willen opdringen, en die zich over niets te beklagen hebben. In het breede worden de door de Hugenooten veroorzaakte schade en verwoestingen uitgemeten, en van derzelver aanvoerder in Dauphiné, den Baron des adrets, de buitensporigste wreedheden opgedischt; terwijl van de zijde der Catholijken het wel niet zeer aan te prijzen, maar niet te min minder doodelijk verhaal van het zorgelooze oorlogsleven van den Catholijken aanvoerder, den Hertog van Nemours, wordt medegedeeld. - Zou Sir walter scott, bij het beschrijven van den opstand der Hugenooten in de 16de eeuw, derwijze de waarheid hebben te kort kunnen doen, dat alleen de uitspattingen der eene partij gemeld, en die der andere verzwegen wierden? Wij gelooven zulks niet. En wat is er van dit alles waar? Indien wij de geschiedenis raadplegen; onpartijdiger schrijver dan eenen lacretelle zullen wij schaars over dat tijdvak van Frankrijks geschiedenis aantreffen; en als wij diens: Histoire de France pendant les guerres de religion, Tome I, livre V, op de gebeurtenissen van het jaar 1662 naslaan, dan zullen wij daar lezen, hoe de schending van het edict van Januarij van dat jaar de Protestanten heeft in 't harnas gejaagd, en hoe een wreedaardige montluc, een monpensier en de tavanes om derzelver koelbloedige wreedheden tegenover den aanvoerder der Protestanten verdienen geplaatst te worden. Dáár leze men, hoe het bekende arrest van het Parlement van Parijs, de courir sus aux Calvinistes de ongelukkige

[p. 291]

vervolgden wel dwong om de wapenen op te vatten, en dat, ofschoon het onontkenbaar is, dat beide partijen zich aan bejammerenswaardige buitensporigheden hebben overgegeven, het onwaar is, dat bij voorkeur de Hugenooten in Dauphiné zich van roovers bedienden om hunne partij te sterken. - Wil men echter den roman als roman slechts beoordeelen, dan moeten wij erkennen, dat dezelve met meesterlijke hand geschreven is; de karakters zijn goed volgehouden; de plaatselijke beschrijvingen duidelijk, de intrigue sierlijk ingekleed, terwijl de ontknooping het zedelijk doel klaarblijkelijk maakt, om aan te toonen, dat der menschen lotgevallen plaats hebben onder het oog der Voorzienigheid, welke der menschen wegen en daden rigt naar Hare wijze oogmerken.