Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1844

De Oude Wereld naar Herodotus, door P.J. Costerus. Iste Deel. Met Kaarten. Te Hoorn, bij Gebr. Vermande. 1843. In gr. 8vo. LXXVI en 446 bl. f 4-80.

Het is eene bijzonderheid, in onze taal een werk, als het bovenstaande, te kunnen aankondigen; want hoezeer de studie der oude letteren vroeger in Nederland zeer heeft gebloeid, en er thans nog met goed gevolg beoefend wordt, heeft men meestal hiertoe de taal der geleerden, het Latijn, gekozen, en men is met de strekking van onzen tijd, om hiertoe de hedendaagsche talen te gebruiken, nog niet medegegaan. In Duitschland, Frankrijk, en zelfs in Engeland, is men sedert jaren gewoon, de oude letterkunde en derzelver schrijvers in de landtaal te behandelen en te vertalen, en men zal geen Grieksch of Latijnsch auteur van den eersten of tweeden rang kunnen opnoemen, die niet in de drie moderne hoofdtalen is overgebragt. Zulks is bij ons het geval niet; behalve de oude vertalingen van hooft, penacolius, glazemaker enz., heeft in onzen tijd slechts

[p. 269]

de werkzame en verdienstelijke Hoogleeraar j. ten brink vertalingen van xenophon, sallustius en van sommige redevoeringen van cicero geleverd, met andere stukken uit de Grieksche en Romeinsche literatuur in zijne Bibliotheek der oude Letterkunde voorkomende; van enkele gelukkige vertalingen of navolgingen der oude dichters spreken wij niet. De beperkte kring, waarin onze taal gesproken en verstaan wordt, moge van dit verschijnsel de voornaamste oorzaak zijn, de weinige smaak van ons publiek voor zulke voortbrengselen zal wel als eene tweede en niet minder gewigtige kunnen aangezien worden; zoo dat eenige jaren geleden eene aangekondigde vertaling van herodotus, door eene bekwame hand, uit gebrek aan deelneming en belangstelling geen' voortgang konde hebben.

Nu hebben wij het eerste deel van het werk van den Heer costerus, de Oude Wereld naar herodotus, voor ons liggen - een lijvig boekdeel, waaraan de Schrijver zeer veel vlijt en moeite te koste heeft gelegd, welke wij wenschen dat door vele lezers op prijs mogen gesteld worden. Hij heeft na rijp beraad gemeend, beter te doen een tafereel der bekende wereld ten tijde van den vader der geschiedenis te leveren, dan hem in onze taal over te zetten. In eene uitvoerige Inleiding handelt hij 1. over de geschiedkundige bijzonderheden omtrent herodotus. 2. Over deszelfs reizen. 3. Over het oogpunt uit hetwelk wij herodotus hebben te beschouwen. 4. Over de gedaante, waaronder deze zich de aarde voorstelde, en eindelijk geeft hij eene algemeene aardrijksbeschrijving volgens dezen geschiedschrijver, waarover hij de voornaamste oude bronnen en nieuwere vertalers, en schrijvers die over herodotus spreken, heeft geraadpleegd, zoo als: niebuhr, heeren, dahlmann, met de vertaling en commentariën van larcher, en de geographie van herodotus van bredow, bobrik en gail; het bevreemdde ons, het werk van rennell over ditzelfde onderwerp, en de vertaling van miot, hier niet aangehaald te vinden.

Na deze algemeene beschouwingen gaat de Heer costerus tot eene uitvoerige beschrijving der landen over, waarvan herodotus meestal als ooggetuige spreekt, en waarvan hij de geschiedenis verhaalt, beginnende met Hispanië en noordelijk Italië, Scythië en al derzelver verschillende volkstammen, Libye, Ethiopie en Egypte, dat, wat deszelfs

[p. 270]

beschrijving en geschiedenis aangaat, met de meeste volledigheid behandeld is. Arabië besluit dit deel, dat voorzeker nog door een niet minder belangrijk over Azië en Griekenland zal gevolgd worden.

Wij moeten hulde doen aan de moeite, die de Schrijver aan dit verdienstelijk werk besteed heeft; hij heeft ons met herodotus, wat zijne aardrijks- en geschiedkundige kennis aangaat, geheel bekend doen worden, en hiervoor van alles, wat de nieuwere geleerdheid hem aanbood, een oordeelkundig gebruik gemaakt; alleen had hij de werken van champollion le jeune, namelijk het Panthéon Egyptien, het Précis du Systême hiéroglyphique en de Grammaire Egyptienne, bij zijne voorstelling der Egyptische Godenleer, en zijne berigten omtrent het schrift der Nijlbewoners, wat meer kunnen raadplegen, hij zoude hiervan dan eene vollediger beschrijving geleverd hebben. De werken van denon, belzoni, de Lettres écrites de l'Egypte van champollion en nestor l'hôte, hadden hem bij de behandeling der bouwen beeldhouwkunst der Egyptenaren van veel nut geweest. Doch wij zeggen den Heere costerus dank voor hetgeen hij ons gegeven heeft; zijn werk zal een ledig in onze Nederduitsche letterkunde aanvullen, en wij hopen, dat hij en de Uitgevers genoegzame aanmoediging zullen ondervinden, om ook het vervolg in het licht te doen verschijnen, waartoe wij den Schrijver de noodige lust en krachten toewenschen.

Niettegenstaande dit alles spijt het ons echter, dat de Heer costerus zijn eerste voornemen, om eene vertaling van herodotus te vervaardigen, niet gevolgd heeft; hij zoude onzen landgenooten dien schrijver in zijne naïve eenvoudigheid nog beter hebben doen kennen, dan door eene behandeling, die uit haren aard eene zekere droogheid niet kan ontgaan. Het geschiedwerk van herodotus is daarentegen een levendig en aanschouwelijk tafereel, dat door deszelfs bevallige verscheidenheid den lezer boeit en door de schijnbare wanorde, die er in heerscht, eene éénheid van plan en doel laat doorstralen, die de belangstelling tot het einde doet rijzen. Niets is verbrokkeld en op zich zelf staande bij dezen geschiedschrijver, maar alles hangt te zamen en maakt een gedeelte van een schoon geheel uit, hetgeen men van het werk van den Heer costerus niet zeggen kan. Wij kunnen deze aankondiging niet beter besluiten, dan met hetgeen wij ergens over herodotus lazen: ‘De gang van

[p. 271]

dezen Geschiedschrijver is eenvoudig en regt op het doel afgaande, zonder het altijd merkbaar te doen blijken. Hij neemt de Perzen bij hunnen oorsprong, hij volgt hen en dringt met hen voort, tot dat zij de Grieken ontmoeten; met hunne overwinningen omvat hij de wereld; met hunne veroveringen te verhalen, verhoogt hij den roem van hunne overwinnaars, eschylus heeft geen dramatischer middel kunnen uitdenken om de Atheners te vleijen, dan door hun de tranen en de smart der Perzen te vertoonen. Herodotus kon Griekenland niet beter onderrigten en prijzen, dan tot inleiding zijner geschiedenis die van Azië te geven. Welk eene verscheidenheid van onderwerpen brengt hij in zijn verhaal! Men gevoelt, dat hier het eerst de menschelijke zaken waardiglijk beschreven zijn, en dat hij, die dezelve beschreef, niets, dat wezenlijk belangwekkend was, heeft willen voorbijgaan. Ook bevat de Geschiedschrijver alles in de aaneenschakeling zijner voorstellingen, beschrijving der plaatsen en der natuurverschijnselen, schildering van zeden, tafereelen van overleveringen, gewoonten en wetten; niets is achtergebleven, niets verwaarloosd; men kan hem bij eenen bekwamen veldoverste vergelijken, die een groot leger moet besturen, en die, zonder iets belangrijks op zijnen marsch uit het oog te verliezen, echter nimmer het groote doel van den krijgstogt vergeet en het leger brengt waar het wezen moet.’ Dit schoone geheel, ons zoo voortreffelijk door creuzer in zijne Historische Kunst der Griechen, door dahlmann in zijne Historische Forschungen, door lerminier in zijne Etudes d'histoire et de philosophie geschetst, is hier voor den Nederlandschen lezer niet terug te vinden; hij heeft wel den inhoud, maar niets van den bevalligen vorm verkregen.

Wij hebben te vergeefs naar eene inhoudsopgave vóór of achter dit deel gezocht, hetgeen zoo noodig was als een register van personen en zaken, dat wij op het einde des werks verwachten.