Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1844

Zanoni. Door Sir E.L. Bulwer. Uit het Engelsch vertaald. III Deelen. Te Amsterdam, bij G.J.A. Beijerinck. 1842. In gr. 8vo. 704 bl. f 8 - :

‘Ik kan er kop noch staart aan maken,’ is het motto, dat bulwer zelf voor dezen roman gekozen heeft; en waarlijk, gepaster had hij er geen kunnen kiezen. Wij staan verbaasd, hoe een man van zooveel genie, als bulwer ontegenzeggelijk heeft, lust heeft kunnen hebben, om al dien onzin neder te schrijven, die in deze drie deelen is vervat. Zanoni en mejnour, de rozenkruizers, de onsterfelijken op aarde, die de eeuwen zagen voorbijgaan en ze overleefden, eene andere soort van Joodsche wandelaars, zijn zulke ongerijmde personaadjes, en hun mystiek gerabbel is zoo onverstaanbaar en onzinnig, dat den lezer honderdmalen de moed ontzinkt, om den arbeid voort te zetten, en wij dikwijls den Vertaler beklaagden, die al dien onzin had moeten overzetten. Men zal zeggen, dat wij hier de poëtische

[p. 242]

spelingen, de visioenen van een groot genie hebben, en dat wij, dit onzin noemende, den prozaïschen geest openbaren, die in ons woont. Er moge daarvan iets waarheid zijn; wij kunnen dit toch niet als eene regtvaardiging van het ongerijmde in dit boek laten gelden; want wij meenen te mogen beweren, dat bulwer zelf de illusie onmogelijk heeft gemaakt, welke noodzakelijk wordt gevorderd, om een dergelijk verhaal met genoegen te lezen. Plaats het in eeuwen van bijgeloof en onkunde, in den tijd, waarin legenden en overleveringen te huis behooren, en het zal eene geheel andere houding verkrijgen; gij beschouwt het in verband met de begrippen van dien tijd, en schoon zelf de ongerijmdheid gevoelende, acht gij het mogelijk, dat de handelende personen aldus geloofden, aldus spraken en deden. En ook dan nog zal het publiek over het algemeen in dergelijke verhalen geen' smaak vinden. Moest niet walter scott de verschijningen der Witte Vrouw in the Monastery tegen de aanvallen van recensenten en lezers verdedigen en besluiten, om haar in het vervolg des verhaals (the Abbot) geene verdere rol te laten spelen? En toch verplaatste ons zijn verhaal in eenen tijd, toen dergelijke verschijningen tot het volksgeloof behoorden. Bulwer heeft den zonderlingen inval gehad, om zijne wondergeschiedenis in den tijd der Fransche revolutie te plaatsen, die zeker voor dergelijke droomerijen uiterst ongeschikt was. Deze ongelukkige tijdsbepaling heeft voor het geheele verhaal eenen ongunstigen invloed; want ook het Italiaansche leven, gelijk het daarin geschilderd wordt, zou, dunkt ons, beter voegen in een vroeger tijdperk.

De geheele aanleg van dezen roman, het gronddenkbeeld, dat wordt uitgewerkt, is dus van dien aard, dat wij er ons geheel niet mede vereenigen kunnen, en het boek een treurig bewijs meenen te moeten noemen van den wansmaak, waartoe ook bekwame schrijvers kunnen vervallen, wanneer zij hunner verbeelding teugelloos botvieren. Wij vinden dat schier overal in dezen roman terug, in de beide Rozenkruisers, in glyndon, in pisani, in nicot. Maar met dat al erkennen wij ook in menig gedeelte de meesterhand; met dat al zijn er wegslepende stukken in deze boekdeelen, en betreuren wij het dikwijls, dat wij telkens uit onzen droom worden teruggeroepen door de ongerijmdheden en den onzin, die het ons herinneren, dat wij hier de verdichtselen

[p. 243]

eener ontstelde verbeelding voor ons hebben. En zelfs in die verdichtselen zijn er partijen meesterlijk geteekend, zoo als de inwendige strijd van zanoni, als de liefde voor viola pisani zijn hart heeft vervuld. Het beeld der schoone zangeresse zelve is fraai en bekoorlijk, en zij verdiende in een verhaal voor te komen, dat den lezer door meerdere waarschijnlijkheid eene illusie van werkelijkheid kon geven. Wij kunnen dit boek dan ook geenen algemeenen bijval beloven; het vond dien ook niet in Engeland, waar men zich even min met die Rozenkruisers kon vereenigen.

De Vertaler heeft zeker geene gemakkelijke taak gehad; maar dikwijls zou hij ook fouten hebben kunnen maken, zonder dat de lezer wist, of hij den onzin aan den oorspronkelijken schrijver of aan den overbrenger moest wijten. Zoo is het niet met de lompe fout, die wij lezen I. bl. 104: ‘het kind is inderdaad meerdere malen, dan wij het opmerken, de vader of de man;’ waarbij wij onwillekeurig dachten aan de bekende anecdote van den Engelschman, die vroeg: ‘Zijt gij de schipper of de schuit?’

De Uitgever heeft voor eene nette uitvoering en goed gegraveerde vignetten gezorgd; de naam van bulwer zal hem, gelooven wij, voor zijne gemaakte kosten wel dekken, schoon menig lezer zich na de lectuur zal teleurgesteld hebben gevonden.