Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1844

Volbrechts omzwerving, of schetsen uit zijn jongelingsleven. Eene Geschiedenis voor onzen tijd. Naar het Hoogduitsch van C.A. Wildenhahn, Predikant te Schönefeld. s' Gravenhage, bij W.P. van Stockum. 1843. In gr. 8vo. 281 bl. f 2-50.

Onder de menigte boekwerken, die voortdurend het licht zien, beslaan eene ruime plaats die, welke hoofdzakelijk tot uitspanning geschreven worden, en toch kan men slechts van weinige zeggen, dat zij in vollen zin beantwoorden aan den gulden regel van het nuttige met het aangename gelijken tred te doen houden. Minder het vele schrijven dan wel de treurige verhouding, waarin het schadelijke tot het goede, het onzedelijke en onchristelijke tot het zedelijke en christelijke staat, baart stof tot klagen. Sterke kleuren, roerende tafereelen, van welken aard dan ook, vallen in den smaak des tijds, en de dienaars van den geest der eeuw hebben geene poging gespaard, om dien smaak te streelen en te overprikkelen door allerlei voortbrengselen eener onbeteugelde en wanstaltige verbeelding, die bij het meerendeel der lezers afkeer en onvatbaarheid kweeken voor alle meer degelijk en ernstig geschrift. Niet anders dan prijzenswaardig kunnen dus de pogingen genoemd worden van schrijvers, die, gevoelende hoe onmogelijk het is een' stroom, welke zich met geweld een' weg heeft gebaand, plotseling in eene andere bedding te leiden, met zorg het goede in zijne rigting opzoeken en door gebruikmaking daarvan tot nuttiger einde met voorzigtige hand hem een' beteren loop trachten te schenken. Eene eerste plaats komt in dezen toe aan de auteurs van godsdienstige verhalen, naar de behoefte des tijds ingerigt, met oogmerk om in behagelijken vorm een voor hoofd en hart heilzaam voedsel op te disschen, en de ondervinding heeft geleerd, dat menig hunner naar wensch mogt slagen. Dit geluk gelooven wij ook ruimschoots aan den Schrijver en Vertaler van het boven aangekondigde werk te mogen beloven. De wensch om op de doelmatigste wijze mede te werken aan eene echt christelijke vorming

[p. 239]

zijner tijdgenooten deed gene een gedeeltelijk op waarheid gegrond verhaal in romantisch gewaad hullen, en volbrecht's omzwerving ten papier brengen als een weldadig gidsboek voor zijne medereizigers, op den weg naar de eeuwigheid. Beteekenisvol is te dezen opzigte al dadelijk de titel, die het boekwerk opent en tot lezing wekt. Een blik op het keurig geteekend bergachtig landschap is regt uitlokkend om den aanschouwer te stemmen, den jongen volbrecht te verzellen naar oorden, waar zich de almagt Gods in het majestueuse der bergen heeft verheerlijkt, terwijl de uitspraken uit Gods woord,

die boven berggetopt en wolkgevaarte prijken,

met nadruk aankondigen, uit welk oogpunt de heerlijkheid Gods en de schepping zal worden beschouwd, dat niet alleen in stoffelijken, maar ook en vooral in geestelijken zin, de reize opwaarts gaat. Zoo vinden wij het ook in het werk zelf, waarvan het ons niet wel mogelijk is, den overrijken inhoud in eene beknopte en tevens volledige schets mede te deelen. Het schoone ligchaam zou, das ontleed, niet meer dan een dor en dood geraamte zijn. Wij bepalen ons daarom liever bij de hoofdgedachte en hopen, dat de belangrijkheid van deze velen, vooral jongelingen, die als volbrecht gereed zijn de wereld in te treden, wekken zal, den Schrijver zelven te volgen in de boeijende schakeringen en kronkelingen van zijn rijk gestoffeerd verhaal. Volbrecht, de hoofdpersoon des verhaals, is een jongeling, die, bij veel ontwikkeld verstand en een welgeplaatst hart, nogtans door verkeerd geleide studiën een dweepend voorstander geworden is van de valsche wijsbegeerte onzer dagen, welke zelfs het Evangelie misbruikt om, onder de schoonklinkende prediking van vrijheid, voortreffelijkheid en gode gelijkheid des menschen, alle stellige openbaring te verwerpen, een kracht- en geesteloos naturalismus op den troon te stellen en het schepsel tot den ijdelsten vergoder van zich zelven te maken. Doordrongen van deze lievelingsdenkbeelden, door welke hij zich ver boven zijne tijdgenooten verheven waant en van welke hij eene gansche omschepping en volmaking der wereld wacht, betreedt hij het tooneel des werkelijken levens; - maar de treffende loop zijner eigene lotgevallen leert hem proefondervindelijk, dat al de schijnschoone bespiegelingen zijner menschelijke

[p. 240]

wijsheid noch troost in leed, noch kracht in verzoeking, noch licht in duisternis schenken kunnen. Zijn heilloos leerstelsel toch verhaast middelijkerwijs den dood eens achtbaren grijsaards, wiens dochter in jeugdige opgewondenheid door zijn onderwijs tot zijne denkwijze was overreed, - verbittert de laatste levensuren zijner godvruchtige moeder, - en wikkelt hem, op eene ter verstrooijing ondernomene reis, door blind zelfvertrouwen, in een listig gespannen net van verleiding, waarin hij, als tegen wil en dank op den rand eens afgronds gevoerd, door de liefderijke beschikkingen Gods nog in tijds mag ontwaren, welk een' diepen val hem zijne verwatene laatdunkendheid had bereid. Zoo breekt eene beschamende ondervinding steen voor steen af van het in zijne oogen zoo kunstig en hechte gebouw en laat eindelijk aan zijn door jammerlijke twijfeling geschokt gemoed niet dan een' vergruisden bouwval van krachteloos gebleken redeneringen over. Maar de krachtige hand Gods, die door windvlaag en storm het op zandgrond gebouwde vernielde, is in het droevigst uur zijns levens reddend daar, om in zijn gemoed op hechter grondslag het gebouw des waarachtigen geloofs in onbeschaambare hope te stichten. De genade des Hemelschen Vaders leidt den jongeling eerst onder het gehoor en daarna in de woning eens getrouwen Evangeliedienaars, die bij eigen ondervinding de treurige doolwegen der twijfelarij heeft gekend, onder wiens leiding de teleurgestelde en beschaamde wereldwijze een nederig, blijmoedig en dankbaar Christen wordt. Vooral dit gedeelte des werks is voortreffelijk bewerkt. Bondig en overtuigend zijn immers de redenen van den zoo geleerden als Evangelisch gezinden grijsaard, terwijl zijn huiselijk en openbaar leven het zegel drukken op zijne woorden, zigtbaar overtuigend, dat het Evangelie eene kracht Gods tot zaligheid zelfs reeds op deze aarde is. Zoo stilt zich de storm in volbrecht's binnenste door het woord van Hem, die vermoeiden en belasten ruste toezegt, en maakt plaats voor den liefelijken vrede des Evangelies, zoo leert hij een meisje, pleegdochter zijner moeder, vroeger om hare Evangelische godsvrucht als iemand van bekrompen verstand geminacht, hoogschatten en verwerft in haar eene beminnende en deugdzame gade, - zoo mag hij de beginselen van een geluk smaken, welks volkomenheid hem de Hemel hopen doet.

[p. 241]

Ziedaar in breede trekken den gang eens werks geschetst, welks afwisselende inhoud, dichterlijke voorstelling en verlicht godsdienstige geest ieder zal boeijen en menig tot een zoo aangenaam als nuttig onderwijs zijn. Ouders, die met liefdevolle bezorgdheid het oogenblik naderen ziet, dat uwe zonen zal blootstellen aan de verleiding en gevaren des werkelijken levens, schenkt hun dit boek als een reiswijzer op den levensweg! Het zal hun een raadsman zijn bij hunne intrede in de wereld, wier gevaren zij naauwelijks bij naam kennen en wier krachtigst middel, om nog ongeoefende harten mede te slepen in den draaikolk der zinnelijkheid, het is, aan hun gemoed het nederig Evangelisch geloof te ontvreemden en hunne hoofden te doen duizelen door de drogredenen eener wijsheid en deugdleer, die zich naar ieders bedorvene zinnelijkheid plooijen, en den zondaar sluimeren doen aan den rand eens gapenden afgronds.

De vertaling van dit werk is zuiver en vloeijend; nergens stieten wij op germanismen. Ook voor de correctie is naauwlettende zorg gedragen. Papier, druk en uitwendig voorkomen laten niets te wenschen over, zoodat wij naar waarheid zeggen mogen, dat hier het lezend publiek gouden appelen in zilveren traliekorven worden aangeboden.