Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1844

Hembijse en Willem van Oranje. Een Verhaal uit het begin der XVIde Eeuw. Iste Deel. Te Utrecht, bij L.E. Bosch en Zoon. In gr. 8vo. 429 bl. f 3-50.

Wij hebben hier voor ons het eerste deel van een verhaal uit den aanvang der voor Nederland, vooral zoo gedenkwaardige zestiende eeuw; waarin de Schrijver twee voorname personen, die in de geschiedenis vermeld worden, tegen over elkander schijnt te willen stellen, namelijk Jonker jan van hembijse, die gedurende eenige jaren in Gent eene zoo belangrijke rol speelde, en onzen willem van oranje. In het eerste deel, 't welk onder den afzonderlijken titel van: de Volksleider wordt uitgegeven, is hembijse op den voorgrond gesteld in zijne denkwijze en handelingen, zoo wel in die, welke hij alleen en ten eigen bate, als andere, welke hij aanvankelijk met den Heer van de kethulle gezamentlijk en bij onderlingen bate heeft ondernomen.

[p. 236]

Slechts aan het slot van dit eerste deel treedt Oranje meer handelend op. Waarschijnlijk stelt de Schrijver zich voor, om in het tweede deel de denkwijze en de gedragslijn van den grooten man, in het algemeen belang, daartegen over te stellen in bijzonderheden. De Schrijver verplaatst ons in de jaren 1577-1579, toen, weinig tijds na de Gentsche bevrediging, eenige onverdraagzame en heethoofdige Protestanten en woelzieke eigen voordeel beoogende Edellieden zich onderwonden, om onder schoonschijnende redenen den geloofsvrede te verbreken, oproer te verwekken, en door eene omkeering van zaken zich zelven te verheffen. Hembijse en rijhove, Heer van de Kethulle, zijn, even als de onruststokende dathenus zoodanig geteekend, als de geschiedenis ons dezelven leert kennen. Men behoeft hooft slechts na te slaan (uitgave van zijn I Deel, bl. 141, I Deel, bl. 201, seq. en bl. 370), om overtuigd te wezen, dat de karakterschets getrouw is. Wat de voordragt der zaak zelve betreft, ook deze is geschiedkundig getrouw. De meeste hier medegedeelde voorvallen worden vermeld door den Raadsheer van der vijnckt (des troubles des Pays-Bas. Brux. 1812. Tom. II, p. 42. 6 seqq. et Tom. III, p. 1. seq.), en andere geschiedschrijvers vermelden sommige van dezelven min of meer omstandiglijk. Daar de Schrijver nu en dan verwijst naar de aanteekeningen hierachter, die er echter niet te vinden zijn, zullen wij die waarschijnlijk aantreffen achter het tweede Deel; en zal het dan gemakkelijk zijn om na te zien, welke bronnen door den Schrijver zijn geraadpleegd of gevolgd. Hoewel het werk goed geschreven is, komt het ons echter voor, dat de Schrijver zijnen arbeid eenigzins meer had moeten nazien, om eenige leemten weg te nemen, die hier en daar gevonden worden. Zoo beviel ons minder het gesprek van den ouden livereibediende met Mevrouw van der kethulle, (bl. 33 en volg.) Ook trof ons de wijze, waarop het gesprek tusschen hembijse en oranje wordt gehouden, en wat de Schrijver ten deze beweerd gezegd te zijn. Evenzeer meenen wij te moeten betwijfelen, of het gesprek aan den maaltijd, door bussaert van hembijse, een' neef van Jonker jan, op een kasteel gehouden met zijne gasten, niet aan velen stuitend zal voorkomen; dit zal althans, naar onze meening, wel zeker het geval zijn met hetgeen geschreven staat onder het Hoofdstuk Verleiding. Wij merken op, dat het verhaalde op bl. 33,

[p. 237]

omtrent de wreede schéiding, welke adriaan van zijne geliefde margaretha verwijderd houdt, met het gestelde op bl. 82 en 85 moeijelijk valt te rijmen. Even zoo laat de Schrijver, op bl. 296, adriaan zich met een ontbloot rapier vol geestdrift tegen de soldaten stellen, die zijn' vader willen gevangen nemen; terwijl op dat zelfde blad, ter gelegenheid van hetzelfde voorval, eenen geruimen tijd later, bij de poging om zijn' vader weg te voeren, adriaan eerst uitroept: ‘Gij zult mijnen vader niet wegvoeren,’ en den degen trekt. Wat daarentegen de karakterschildering van hembijse, van rijhove en van adriaan betreft, daarbij vallen zoo vele schoonheden in het oog, dat men den Schrijver eenigermate vergeven kan, dat hij zich heeft laten wegslepen door den schrijftrant der hedendaagsche Fransche school, in het te naakt voorstellen van de hier boven aangehaalde tafereelen van den Maaltijd en der Verleiding. Gaarne willen wij gelooven, dat de Schrijver de waarheid heeft gezegd, en dat hij daaraan is getrouw gebleven, doch wij mogen die uitgewerkte en tot in bijzonderheden afdalende beschrijvingen van dergelijke tooneelen niet goedkeuren, ofschoon men in Frankrijk zeer daarmede ingenomen wezen moge. Jammer is het, dat de Schrijver niet beter heeft gezorgd voor spelling en voor zuiverheid van druk, want wij zouden eene breede lijst kunnen leveren van feilen, die wel niet alle voor drukfeilen zijn aan te zien. Zoo vindt men, bl. 222 en 224 wagchelend voor waggelend; bl. 249, kruischte voor kruiste; bl. 284, vederbosschen voor vederbossen; bl. 326, vlaschten voor vlasten; bl. 328, noch voor nog; en omgekeerd bl. 416, nog voor noch, enz. Wij deelen deze aanmerkingen mede niet uit vitlust, maar met het doel, om den Schrijver toch vooral aan te sporen, om bij het uitgeven van volgende werken naauwlettend al het geschrevene over te zien en op elkander te doen sluiten, om zooveel hij vermag zich aan te strengen, om het overplanten van de manier van schrijven, naar den hedendaagschen smaak in Frankrijk, op onzen bodem te helpen weren, en zooveel hij vermag niet het zijne toe te brengen, dat die verderfelijke plant bij ons wortel vatte. Wij hopen, daartoe in staat gesteld wordende, bij een verslag over het vervolg van dit werk, den Schrijver te zullen mogen geluk wenschen, dat hij er in geslaagd is om willem van oranje waardiglijk over te stellen tegen eenen hembijse; en den

[p. 238]

verdediger van 's lands vrijheden heerlijk te hebben doen afsteken bij den eigenbatigen volksleider. En hiermede zij dit werk den beminnaren der geschiedenis aanvertrouwd.