Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1844

Schetsen uit de Pastorij te Mastland. Ernst en luim uit het leven van den Nederlandschen Dorpsleeraar. Te Schoonhoven, bij S.E. van Nooten. 1843. In gr. 8vo. 336 bl. f 3-25.

Wij verheugen ons zeer, dit boek te mogen aankondigen en aanbevelen. Het is een werk, dat van fijne menschenkennis getuigt, en waaruit veel levenswijsheid te leeren is. Zeventien schetsen laten ons een blik slaan in het leven van de dorpspastorij en haren bewoner. Zij dragen de volgende opschriften: de schrijver op zijn studeervertrek, de intrede, nadere kennismaking of de primaten van het dorp, de rentenier van het dorp, mijn eerste kanselwerk, de haan, de winter buiten, de ringbroeders, het huisbezoek, mijn kleêrmaker en mijn smid, het aannemen van lidmaten, armenzaken, het sterfbed, de catechisatie, armoede, het bezoek, onverwacht besluit.

Toen wij deze schetsen voor de eerste maal in handen namen, vraagden wij ons zelven af, of de titel niet beter aldus zoude geluid hebben: Ernst en luim uit het leven van een' Nederlandschen Dorpsleeraar. Toen wij de schetsen gelezen hadden, zagen wij onze dwaling in, en moesten erkennen, dat de titel met wijsheid gekozen, en met juistheid

[p. 233]

uitgedrukt is. Wij zien ons toch den Nederlandschen dorpsleeraar naar het leven geschilderd, zoodat ieder dorpsleeraar hier vele trekken zijner beeldtenis zal wedervinden. Nadat ons de Schrijver op zijn studeervertrek verplaatst, en ons daar berigt heeft, wat gewoonlijk in eene voorrede wordt medegedeeld, schetst hij ons achtereenvolgend den dag zijner plegtige bevestiging en intrede als leeraar, het karakter der voornaamste ingezetenen van het dorp, de kleingeestigheid van sommige dorpsbewoners (dit toch scheen ons het doel te zijn, dat de Schrijver zich moest voorgesteld hebben met de zesde schets, de haan, welke ons minder beviel dan de overige) het winterleven buiten met deszelfs lief en leed, al het aangename en onaangename, moeijelijke en lastige, dat den dorpspredikant in verschillende omstandigheden wedervaart, alles in eenen onderhoudenden vorm voorgedragen. De gemakkelijkheid en eenvoudigheid, met welke de Schrijver zich uitdrukt, dragen niet weinig bij, om den rijkdom van zaken, die hij behandelt, te meer te doen uitkomen. De wenken, die hij geeft omtrent prediken en predikwerk, de schildering der karakters van ultra's, de tafereelen die hij ophangt van de verschillende ontmoetingen, die de dorpspredikant bij het ziek- en sterfbed, in de hut der armen, in de catechisatie-kamer, in de pastorij van ringbroeders enz. enz. heeft, zijn zóó naar het leven, getuigen zóó van de juistheid, waarmede de Schrijver oordeelt over personen en zaken, dat wij het niet genoeg zouden kunnen bejammeren, indien dit boek niet in aller handen was.

Maar vooral zij het een handboek voor dorpspredikanten en kandidaten tot de H. Dienst. De eersten zullen hier menigen wijzen raad, menigen behartigingswaardigen wenk vinden; de laatstgenoemden zullen zich hier een' ervaren raadsman en een' trouwen gids in menig moeijelijk geval gegeven zien. Het is waar, die zich heerlijke idealen heeft gedroomd van zijne eerste standplaats, die zich prachtige luchtkasteelen heeft gebouwd, die liefelijk droomt van het leven in de dorpspastorij en het herderlijk werk onder de kinderlijk eenvoudige landlieden, zal hier menigen droom leeren kennen als niets meer dan een droom, zal menig luchtkasteel in een' puinhoop, of ten minste in een zeer gewoon alledaagsch huisje zien veranderen. Maar dit is misschien heilzaam. Deze vroege ontwaking zal misschien menige dwaling voorkomen. - En indien stadsbewoners be-

[p. 234]

geerig zijn te weten, hoe de Nederlandsche dorpspredikant leeft, en zich beweegt te midden zijner kudde, hij zal zich dit in een romantisch kleed naar waarheid zien voorgesteld; - hij zal, evenmin als de ambtgenooten en aanstaande ambtgenooten van Mastlands leeraar, deze schetsen, niet zonder geleerd en gesticht te zijn, uit de handen leggen.

Wij meenen dit werk het best te zullen waardeeren, wanneer wij het beschouwen als een praktisch handboek voor de cura pastoralis, mits men, al wat er vervelends, eentoonigs, oppervlakkigs, of wat van dien aard bij mogelijkheid aan het denkbeeld van een handboek zou kunnen gehecht worden, zoo ver mogelijk van zich verwijdere. Neen, het is een gulden boekske, dat het beeld van den herder en leeraar op een Nederlandsch dorp met een levendig coloriet teekent. Eene fiksche hand heeft de pen bestuurd, die hier de schetsen vervaardigde, en wat de theologant in schaduwtrekken aan de Academie op collegiën zich heeft zien voorstellen, wordt hem hier in breede, naar het leven geteekende, sprekende beelden en tafereelen voor oogen geschilderd.

Zoo oordeelt Ref. over dit boek. Het zou hem smarten, indien hij des Schrijvers bedoeling verkeerd had begrepen, en indien lezers, die in romanlectuur meer behagen scheppen dan in de voorstelling, naar het leven en naar waarheid, van wat den dorpspredikant wedervaart, van wat hij te verrigten heeft, van wat hij doet, zich nu voelden afgeschrikt van deze schetsen. Het romantische gewaad, waarin de Schrijver zijne opmerkingen gekleed heeft, maakt de lectuur van dit werk voor allerlei lezers tot eene allerinteressantste uitspanning, zoodat wij ieder, die niet met Mastlands leeraar eene nadere kennismaking heeft aangeknoopt, moeten aanraden, dat hij zich spoedig met Z. Eerw. bekend make. En als nu Mystères en Verborgenheden aan de orde van den dag zijn, is het dan niet natuurlijk, dat ook de dorpsmysteriën meer bekend moeten worden, en het dorpsleven in zijne fijnere schakeringen de aandacht ook van stadsbewoners tot zich trekken moet?

Bij eene aankondiging behoort welstaanshalve ook eene aanmerking op het werk. Wij hebben moeite gedaan om er eene te vinden. Zij is deze. Op bladz. 88 lezen wij dit gesprek:

‘Weet gij het al? Het geheele dorp is er vol van!’

[p. 235]

‘Wat, wat dan?’

‘Daar is een haan gedood, denk eens, met moedwil vermoord!’

‘Nu, wat is dat?’

‘Wat het is? Wel het was des burgemeesters haan!’

Wie zegt ooit - ‘wel, het was des burgemeesters haan!’ Negen en negentig van de honderd zullen zeggen: ‘Wel, het was de haan van den burgemeester.’ In de dagelijksche zamenleving hoort men nooit eene dergelijke woordvoeging. Dit onnatuurlijke valt te spoediger in het oog, omdat de Schrijver anders de personen, die hij ten tooneele voert, zoo natuurlijk laat spreken. Dit is echter het minst hem gelukt, waar Z. Eerw. ons den spreektrant zijner echtgenoote schildert. Wij gelooven, dat H. Eds. beeld in dit opzigt waarlijk niet geflatteerd is, daar de Schrijver H. Ed. wel iets natuurlijker had mogen laten spreken.

En hiermede wenschen wij den Schrijver geluk met zijne schoone proeve. Ware Mastland nog in het bezit van haren wijzen leeraar, en meer in onze nabuurschap, wij zouden den kundigen nabuur spoedig bezoeken, om Z. Eerw. hartelijk de hand te drukken.

De uitvoering van het werk verdient allen lof. De burgemeester op het titelblad maakt een goed effect.