Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1844

Rekenschap van gevoelens bij gelegenheid van den strijd over het Adres enz. gegeven door Mr. J. da Costa. Tweede druk. Te Amsterdam, bij G. van Peursem. 1843. In gr. 8vo. 67 bl. f : - 70.
Andwoord aan Mr. J. da Costa, ter wederlegging van het stukje: Rekenschap van gevoelens, enz. Te Leiden, bij H.W. Hazenberg en Comp. 1843. In gr. 8vo. 50 bl. f : - 60.
Letter en geest. Eenvoudige verklaring en ontwikkeling van eenige Bijbelplaatsen, die dikwijls, vooral in onzen tijd, worden misbruikt. Door T. van Duinen, Predikant te Surhuisterveen. Te Groningen, bij A.L. Scholtens. 1843. In gr. 8vo. 71 bl. f : - 60.

[p. 164]

Brief aan Christophilus, betreffende de bijdrage tot verdediging van de leer der voldoening, door Ds. B.J.H. Taats. Te Utrecht, bij van Paddenburg en Comp. In gr. 8vo. 45 bl. f : - 50.

Groot is en blijft nog altijd de spanning der gemoederen in den opgewekten strijd tusschen verschillende leeraren en leden der vaderlandsche Hervormde kerk. Het viertal stukjes, dat wij aankondigen, is ten gevolge van dien strijd in het licht verschenen. En terwijl wij het natuurlijk te dezer plaatse onze taak niet kunnen achten, om over de zaken in quaestie zelve in weinige aphorismen eene beslissende uitspraak te vellen, refereren wij kortelijk, wat door ieder der bovengenoemde Schrijvers in het midden is gebragt.

N^o. 1. Met eenige vooringenomenheid, wij ontkennen het niet, tegen het standpunt van da costa, namen wij zijne Rekenschap in handen. Wij waren de Bezwaren tegen den geest der Eeuw nog niet vergeten. Met des te grooter overtuiging kunnen wij, aan het einde der lezing, onze prijsstelling op dit stukje betuigen. Wij hebben deszelfs inhoud overwogen, de wijze van redeneren getoetst, op den aangeslagen toon met scherpe ooren toegeluisterd, maar kunnen niet anders zeggen, dan dat de Heer da costa den strijd op eene waardige wijze gevoerd heeft, en zijne brochure ernstige overweging waardig is. Billijk had het velen bevreemd, waarom hij zich niet aan het Haagsche Zevental had aangesloten. Hij meende, dat de zedelijke verpligting tot spreken op hem rustte, en wie zou hem die vrijheid betwisten? Bladz. 46 wordt het cardinale punt opgegeven, dat hem van de Adressanten afscheidt. Zij verwachten heil van de formulieren van eenigheid. Hij, ofschoon geheel met den kenmerkenden inhoud dier belijdenisschriften instemmende, kan van hunne strenge en letterlijke handhaving geen onbepaald heil verwachten voor de vaderlandsche kerk. Hij wil den gang der ontwikkeling, die de Heer op het gebied zijner kerk en zijner waarheid aan den loop der tijden verbonden

[p. 165]

heeft, niet beperken bij hetgeen de opstellers onzer symbolische schriften in hunne dagen voor oogen hadden. Hij pleit voor de regten der wetenschap, en wil die in onze dagen, zelfs in die rigting, welke hij meent te moeten bestrijden, geenszins aan banden zien gelegd. Hij wenscht slechts, dat ook aan de Theologie der herlevende regtzinnigheid gelegenheid gegeven worde, om zich onbelemmerd te laten hooren. Bladz. 18-45 worden de voornaamste bedenkingen des Schrijvers tegen de Groningsche school bijeengezet. Da costa acht, dat zij de hoofdwaarheid van het Christendom, de volstrekte Godheid en wezenseenheid des Verlossers met den Vader, miskent. Tegenover de Ariaansche opvatting der Christologie stelt hij de plaatsen, Joh. I:1. Joh. XX:28. Rom. IX:5 over, die uitvoerig en krachtig handhavende tegen iedere verklaring, ter verzwakking der letterlijke beteekenis beproefd of voorgeslagen. Hij daagt zijne tegenstanders uit, om met alle middelen, die hun ter dienste staan, de kracht dier bewijzen te weêrspreken. Nog andere bedenkingen worden tegen de Groninger school in het midden gebragt, waarvan de opgave ons hier te ver zou henenleiden. Wij zijn verre van alles te beamen, wat hier wordt gezegd. Onze beschouwing der grondbegrippen, die aan dezen strijd ten grondslag liggen, is in menig opzigt anders gewijzigd. Met dat al mogen wij, in den naam der billijkheid, de verklaring niet terughouden, dat de Heer da costa in het gebied zijner ontwikkeling (ware dit woord ook een Euphemisme voor wijziging!) van standpunt en gevoelens ook hier eene aanmerkelijke schrede heeft gedaan, die al zijne billijke tegenstanders van zijne gematigdheid en Christelijkwetenschappelijken zin moet overtuigen. Hij blijve dan nog veel letterlijk opvatten, wat welligt in ruimer' zin moet worden verstaan, zijn standpunt is lang zoo exclusief niet jegens anderen als het Haagsche. En zijn toon is zoo kalm, zoo bescheiden, zoo Christelijk, in vergelijking van het Zevental, dat hij hierom alleen aanspraak op grondige beantwoording zou mogen maken, al ware ook de zaak zelve niet zoo hoogst belangrijk, als zij toch ontegenzeg-

[p. 166]

gelijk is. Wij kunnen ons dan ook niet anders voorstellen, of vroeger of later zal hij van de Groningsche zijde uitvoerig beantwoord worden. De Groningsche school zelve heeft vroeger den Heer elout c.s. uitgedaagd tot geleerde polemiek. Nu zij eene dergelijke uitdaging ontvangt, kan zij immers niet terugtreden? Dit zou voor hare vijanden bijna den schijn hebben, als had zij reden, voor den uitslag van den strijd te vreezen?

N^o. 2 schijnt dan ook wel gedeeltelijk van de Groningsche zijde te zijn uitgegaan, althans met de geestesrigting van het aangevallen tijdschrift in kennelijk verband te staan. Of de Schrijver Jurist of Theoloog is, weten wij niet: op geen van beider grondgebied is hij een vreemdeling te achten. Hij zelf erkent de betrekkelijk goede zijde van da costa's geschrift, bl. 2, en volgt hem van stuk tot stuk. In N^o. 1, gelooven en doen getiteld, moeten wij ons geheel aan zijne zijde scharen, daar dit zeker de eenzijdigste voorstelling in da costa's brochure bevat, en daarom ook niet door ons onder het goede, dat hem kenmerkte, moet worden opgegeven. Bladz. 10-16 wordt echter nog al heel wat tot de onverschillige, althans min belangrijke leerstukken gebragt. Bijzondere opmerking verdient, wat ter wederlegging van da costa's uitleggingswijze in het midden gebragt wordt. Even als da costa (die plaatsen, als 1 Tim. III:16, 1 Joh. V:20, Hand. XX:28 en andere, stilzwijgend voorbijging) is de Schrijver van gevoelen, dat men de bewijzen niet tellen, maar wegen moet. Hij wijst aan, (en zie hier de zenuw van zijn betoog tegen da costa) dat de verklaring niet alleen grammaticaal, maar te gelijk logisch moet wezen. Het hermeneutisch onderscheid tusschen sensus en significatio geeft hem scherpe wapenen in de handen. De regels van restrictie der Exegese, die voor da costa, als Jurist, moeten gelden, worden aan de hand van donellus, ulpianus en anderen ontwikkeld, en vervolgens overgebragt op het grondgebied van het N.T. - Alzoo ontvangt de Groningsche verklaring van Joh. I:1 een' hoogstbelangrijken steun. Ten slotte geeft de Schrijver, met

[p. 167]

korte woorden, zijne overtuiging op, aangaande het min juiste eener specifieke onderscheiding van 's Heeren Goddelijke en menschelijke natuur, welke hij voorstelt als ook de leer der Groninger Godgeleerden. Wij danken hem voor zijne hoogstbelangrijke brochure, waarin zich een echt Christelijke geest met fiksch wetenschappelijke rigting vereenigt. Met verlangen zien wij een nog meer bepaald Theologisch antwoord aan da costa te gemoet, dat grondigheid des geloofs met vrijheid der wetenschap in overeenstemming helpe brengen.

N^o. 3 is van meer populairen en practischen aard. Het tracht scheve opvattingen van enkele, uit het verband gerukte, bijbelplaatsen, welke gewoonlijk bij de gemeente in onze dagen worden verspreid, in het reine te brengen. Matth. XXII:14. Phil. II:12^b, 13. Joh. VI:44^b. Eph. II:1. 1 Cor. XI:29^b. Rom. XIV:23^b. Joh. XV:5^b komen hier achtereenvolgens ter sprake. Alles wordt ontwikkeld op eene wijze, die van des Schrijvers helderen zin en echte gemoedelijkheid de gunstigste getuigenis aflegt. Het is niet voor geleerden, maar voor het bekrompen deel der gemeente geschreven, en zal zeker in dien kring, voor zoover men er in waarheid en met opregtheid dergelijke bedenkingen maakt, en dus voor overtuiging vatbaar is, nut kunnen verspreiden.

N^o. 4 beteekent minder dan de wederlegging van azonius. Het bevat enkele goede opmerkingen en getuigt van gematigden geest. Maar de Schrijver zegt meer, wat hij niet zal doen, dan dat hij iets wezentlijk en grondig afhandelt. Men moest niet zoo terstond vuur hebben gevat op zulke Bijdraagjes, als die van taats. De man zou zich waarlijk gaan inbeelden een wezentlijk belangrijk stuk te hebben geschreven.