Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1844

[p. 99]

Een Ezel en eenig Speelgoed, door P. van Limburg Brouwer. Te Groningen, bij W. van Boekeren. 1842. In kl. 8vo. VIII en 121 bl. f 1-10.

Dit bevallige boekje werd Rec. eerst vóór zeer korten tijd, en nadat hij reeds lang naar eene recensie had uitgezien, ter aankondiging toegezonden. Heeft het die aankondiging nu nog noodig? Wij hopen voor den goeden smaak van ons publiek, dat wij daarop een ontkennend antwoord mogen geven; maar er zullen toch nog wel velen zijn, wie wij op dit geschrift van den Heer limburg brouwer opmerkzaam mogen maken.

Zoekt er geen professorale geleerdheid in, lezers; het geheel is den Schrijver geweest, wat hij het laatste gedeelte heeft genoemd, - eenig speelgoed, uitspanning van ernstigen arbeid voor den werkzamen geleerde, die onze letterkunde met een aantal van de verscheidenste geschriften heeft verrijkt, en wiens rijke kennis, scherpe blik, helder oordeel en onvermoeide liefde tot onderzoek gepaard gaan met eene bevalligheid, losheid en geestigheid van schrijftrant, die onder ons te zeldzaam worden gevonden, om niet op hoogen prijs te worden gesteld. In de voorrede van dit boekje heeft de Heer limburg brouwer zich ruiterlijk tegen het jeugdige Holland en deszelfs schrijftrant verklaard. ‘Als ik zoo eens de nieuwste voortbrengselen van onze Nederlandsche pers naga,’ zegt hij, ‘dan bemerk ik, dat ik, wel verre van nieuw te zijn, een heel eind ten achteren ben. Nu weet ik wel, dat men met eenig regt zou kunnen vorderen, dat ik niets onbeproefd liet om die andere jongere schrijvers in te halen (als ik zelf namelijk in hunne manier smaak vond, dat spreekt van zelf): maar ik kan niet nalaten mij, in mijne ijdelheid, te vleijen met het vooruitzigt, dat ik juist door dat achterblijven misschien nog eerder de aandacht zal opwekken, dan wanneer ik mij alleen beijverde anderen na te volgen. Er zijn buitendien, dit weet ik, ook nog wel eenige ouderwetsche menschen in ons land, die mij lezen zullen, niet alleen voor de rariteit. Ik behoef dus niet eens de gewone verschooning, dat men door toegevende vrienden aangemoedigd, ja genoopt is geworden, zijn opstel uit te geven; ik schrijf voor tijdverdrijf, en ik geef uit voor die, zoo als ik, nog niet op de hoogte zijn, welke het Ne-

[p. 100]

derlandsche proza thans bestegen heeft.’ Tot deze laatsten behoort ook Rec., die zich evenmin op de hoogte van al die nieuwigheden weet te stellen. Hij zal niet ontkennen, dat het velen dezer jongere schrijvers, wier orgaan wij de Gids mogen noemen, geenszins aan bekwaamheid en talenten ontbreekt; maar den meesten ontbreekt, wat alleen het middel is, om tot hoogere volmaking op te klimmen, het gevoel van eigene onvolmaaktheid en gebrekkigheid. Zij staan reeds op de hoogte, zien met minachting neder op alle anderen, willen van geene aanmerkingen hooren, en hebben tot stelregel aangenomen: Nul n'aura de l'esprit que nous et nos amis. Op hen is toepasselijk, wat Rec. dezer dagen las in het Athenaeum van October, waar over een Dublinsch tijdschrift wordt gesproken: ‘a paper bearing the most obvious marks of being chieflly conducted by young men; its articles are full of spirit and energy, but are not equally remarkable for temper and discretion; its most powerful appeals are made to the passions rather than the judgment, and its high tone of selfreliance sometimes assumes the form of that overweening confidence, not to say presumption, which is so often found to be a drawback on youthful cleverness.’ Het is ook deze toon van zelfvertrouwen, van verwaandheid, die den prozastijl van deze nieuwere school kenmerkt. Men voelt overal, dat iemand spreekt, die overtuigd is het heel mooi te doen; en de uitwerking daarvan bederft, naar Rec^s. gevoel, het schoone, wat anders den stijl van velen hunner eigen is. Leest onbevooroordeeld hunne werken, ook die van de meest geprezenen en verdienstelijken, gij stuit overal op de zucht om zich te onderscheiden, om zich te doen opmerken, om anders te spreken, dan men dat gewoonlijk doet; nergens openbaart zich dat meer, dan waar zij eenvoudig meenen te zijn, en waar men gedurig voelt, dat die eenvoudigheid niet natuurlijk, maar gekunsteld is, hetgeen zich niet zelden ook door overdrijving van het eenvoudige openbaart. Ziet het coquette van dien stijl in vele voorbeelden, ook bij de meest gelezene en geprezene onzer nieuwere schrijvers en schrijfsters! Geenszins willen wij daarmede hunne verdiensten loochenen. Integendeel, zij hebben nieuw leven in onze letterkunde gebragt, en er valt zelfs van hen te leeren: maar zij zouden zich veel hooger kunnen verheffen, indien men ook bij hen niet telkens geërgerd werd door ‘a high tone of selfreliance, assuming the form of that over-

[p. 101]

weening confidence, not to say presumption, which is so often found to be a drawback on youthful cleverness.’

Het is vooral in tegenstelling met dezen schrijftrant van onze nieuwere letterkundigen, dat wij op dit boekje, gelijk op andere werken van den Heer limburg brouwer, wijzen. Bij hem vindt gij de echt klassische eenvoudigheid en gemakkelijkheid. Zijn stijl is los en vrij, ongedwongen en ongekunsteld. Gij vindt daar niet die gezochte en telkens terugkeerende antithesen, niet dat streven om geestig te zijn, niet die zonderlinge woordvoegingen, die geen ander doel schijnen te hebben, dan om anders te schrijven dan men gewoonlijk doet, niet die gekunstelde gevoeligheid, noch ook die onnatuurlijke natuurlijkheid, welke elders maar al te veel worden aangetroffen. Daar is, zou men zeggen, geene moeite op gedaan; het is de uitdrukking der gedachten, zoo als zij zich van zelve aan den geest voordoet, en is er kunst hij, zoo heeft die kunst deze hoogte bereikt, dat zij tot natuur is geworden. Dat is het, wat ook Rec. doet behooren tot de ouderwetsche menschen, die den Heer limburg brouwer lezen, niet alleen voor de rariteit. Hij wijst hem eene eerste plaats onder onze prozaschrijvers aan, en gelooft, dat onze taal en stijl aan hem evenzeer groote verpligtingen hebben van wege zijne populaire geschriften, als de klassische oudheid van wege zijne geleerde onderzoekingen.

Ook dit boekje gaf ons daarvan een nieuw bewijs. De bekende Ezelgeschiedenis van den ouden tijd heeft hem hier tot grondslag gediend voor een nieuw verhaal, waarin meesterlijk partij getrokken is van de oorspronkelijke Ezels, maar dat door de wijze van behandeling een bepaald doel heeft verkregen en eene zedelijke beteekenis, waarmede het, onzes inziens, volstrekt niet den naam van hybridisch heeft verdiend, dien men hetzelve naar het hoofd heeft geworpen. Ongetwijfeld zullen zij zich met het boekje het meest vermaken, die door hunne kennis der Ouden zich het best in den geest van hetzelve kunnen verplaatsen; maar de losse en gemakkelijke verhaaltrant, de geestigheid van den stijl zullen ook anderen, hopen wij, aanlokken en met welgevallen het lieve boekje doen lezen.

Ook het tweede stukje: Eenig speelgoed, is geestig; geld, liefde, roem, zietdaar het menschelijke speelgoed, waarover hier wordt gehandeld, de drie voorwerpen, waarnaar der menschen verlangen zich doorgaans reikhalzende uitstrekt,

[p. 102]

en waarover hier, in den toon der satire, menige waarheid wordt gezegd. Als een enkel staaltje daarvan laten wij eenige regelen volgen, aan het slot van dit stukje ontleend, waar gesproken wordt over den roem en de middelen om dien bij den tijdgenoot te verwerven; het is de taal der ondervinding ligt van menigeen: ‘Gij kunt begrijpen, wat er van u worden moet, wanneer gij het waagt op eenen dier door het algemeen vergoden eene aanmerking te maken. Wat zeg ik, eene aanmerking? Een glimlach, het trekken van uwen mond, uw zwijgen zelfs, wanneer een lofzang op zulk eenen wordt aangeheven, is reeds genoegzaam om u voor altijd in ongenade te brengen. Horatius zeide: Wilt gij dat ik schreijen zal, schrei dan zelf eerst. Even goed had hij kunnen zeggen: Wilt gij dat men u aanbidde, bidt dan zelf eerst aan: bewierook den afgod des daags, en dan, ja dan eerst, zal men u de eer aandoen, op uwe verdiensten, zoo gij ze hebt, een' genadigen blik te werpen; maar zijt gij onhandig genoeg deze voorzorg niet te nemen, dan kunt gij verzekerd zijn, dat, naarmate gij meer bezit van hetgeen gij zoudt meenen dat u bij anderen moest aanbevelen, gij naar diezelfde mate meer achteruit geschoven zult worden.’

Iets daarvan zal ligt de Heer limburg brouwer van de algemeen vergoden van den dag, voor wie ‘menschen, die een eigen gevoelen durven hebben, lastig zijn,’ mede moeten ondervinden. Maar wij hopen, dat er nog genoeg ouderwetsche lieden zullen zijn, die, gelijk hij, ‘nog niet op de hoogte zijn, welke het Nederlandsche proza thans bestegen heeft,’ en die met welgevallen en goedkeuring zijne werken lezen.