Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1844

De reis bij nacht. Volksverhaal. Van verre naar 't Nieuw-Grieksch. Door Dr. W. Hecker. Te Groningen, bij J. Oomkens. 1842. In gr. 8vo. 23 bl. f : - 25.

Men kan dit boekje op tweederlei wijze beoordeelen: men kan spreken over datgene, wat de Heer hecker hier heeft geleverd; en men kan vragen, of hij ook iets anders had kunnen, misschien moeten leveren. De Dichter zelf zal welligt tegenwerpen, dat Rec. slechts heeft te vragen naar datgene, wat hier gegeven wordt, en de meerdere of mindere

[p. 103]

waarde daarvan heeft te toetsen, zonder dat hij regt heeft meer van dit stukje te eischen. En zeker is het een zonderling iets, gelijk meermalen gebeurt, dat de Rec. bladzijden vult met datgene, wat naar zijn oordeel schrijver of dichter had behooren te leveren, en dan zich met een paar woorden afmaakt van datgene, wat in de daad geleverd is. Misschien zou ook de Heer hecker zich over iets dergelijks kunnen beklagen; vriendelijk of bescheiden althans heeft men hem niet behandeld. Wij hopen het voorbeeld, aldus gegeven, niet te volgen, al zullen ook wij, na de beoordeeling van datgene, wat de Dichter hier heeft gegeven, eenige bedenking maken met betrekking tot de vraag, of eene andere handelwijze van den Dichter niet wenschelijk ware geweest. In eene korte inleiding spreekt hij over het Grieksche volksgezang. Hoe diep de natie ook vernederd was, hoe diep zij ook gezonken blijft van de hoogte, waarop eens Griekenland heeft gestaan, daar zijn nog trekken van gelijkheid over. Poëzij is er nog de geliefkoosde kunst, en, gelijk de Heer hecker zegt, ‘het minder gelukkige nakroost bezit ook heden ten dage nog eene even hartstochtelijke liefde voor al wat volkspoëzij heet. Wat heldenstuk er van daag of morgen bedreven is, zegt Duitschlands groote wijsgeer hegel, een doodsvoorval, met al zijn bijzondere omstandigheden, eene begravenis, elk liefdes- of oorlogsavontuur, eene enkele wreedaardigheid, door Turken gepleegd, alles wordt bij hen dadelijk tot lied, en er zijn voorbeelden genoeg, dat reeds op den dag zelven van 't gevecht liederen op de naauw bevochten zege gezongen werden.’ Deze vatbaarheid voor gezang en muzijk maakt de nieuw-Grieksche letterkunde rijk aan volksliederen, en van deze deelt ons hecker er hier een, gelijk hij zelf zegt, in verre navolging, om- en uitgewerkt mede. Zien wij dus eerst, wat wij hier vinden.

Fauriel, door den navolger aangehaald, zegt teregt, dat dit volkslied ons de beroemde romance van burger, Lenore, herinnert. In zeker opzigt ligt dezelfde waarheid aan beiden ten gronde; het is de morrende tegen de beschikking des lots en den wil der Voorzienigheid, en de straf, welke haar wacht. Doch van den anderen kant is er een groot verschil in beide stukken, geheel overeenkomstig den geest der beide volken. Bij burger is het een jong meisje, treurende over het uitblijven van haren minnaar; in het Griek-

[p. 104]

sche lied eene moeder, die bij het verlies van al hare zonen jammert om de afwezigheid van eene eenige dochter. Gelijk bij burger de geest des minnaars het jammerende meisje weghaalt en naar zijne grafstede voert, zoo brengt in het Grieksche lied de geest des oudsten zoons, die voor de terugkomst zijner zuster, zoodra de moeder die mogt begeeren, met dure eeden borg is gebleven, arete aan de moeder weder, die, in overeenstemming met het volksgeloof, de verschijning van den doode met haar leven boet.

Er is in het geheele stuk eene treffende aandoenlijkheid. Het beeld der moeder, die met haar geheele hart aan de eenige teerbeminde dochter hangt, en bij den dood van hare negen zoons in wanhoop om haar afwezig kind schreit, is levendig geteekend.

Een jaar ging om, een nieuw begint;

De negen broeders sterven.

Nu schreit de vrouw hare oogen blind,

Dat ze altegaar moet derven.

De hairen scheurt ze zich van 't hoofd,
En gants van hoop en troost beroofd,

Vloekt ze, om haar leed te doven,

Zichzelve en God hierboven.

Nu ijlt ze hier, dan ijlt ze daar,

In wanhoop schier verloren,

En roept: ‘Waar is Arete, waar

Mijn eenige uitverkoren?

Waar is ze en waar mijn negental,
Die ik voor eeuwig missen zal?

Mijn negen zoons te gader

In 't graf reeds bij hun vader!

O, groote God! gena, gena!

Of blijft er niets te hopen,

Dan zink de grond, waar ik op sta,

En splijt zijn kaken open!

Hergeef mijn kinders uit het graf
Of neem mijzelve 't aanzijn af!

Ik wil niet langer leven,

Maar bij mijn lijken sneven!

Wij deelen deze coupletten mede, als eene niet ongelukkige

[p. 105]

proeve van de wijze, waarop hecker zich van zijne taak heeft gekweten. Hij heeft het oorspronkelijke niet weinig uitgebreid, niet wat de eigenlijke geschiedenis betreft, maar de geheele wijze van voorstelling is veranderd; door tusschenvoeging is er de gang van een verhaal in gebragt, en heeft het in den vorm nog meer gelijkenis met de straksgenoemde romance van burger verkregen, dan het Grieksch eigenlijk had. Het komt ons voor, dat daarmede verholpen is, wat fauriel in de door hecker aangehaalde woorden berispt: ‘le début de la pièce est un peu embarrassé.’ Uit dit oogpunt beschouwd, zouden wij den Dichter dus kunnen prijzen, dat hij ons eerder eene verre navolging dan eene vertaling heeft gegeven, ofschoon wij minder ophebben met het jagtmaken op uitdrukkingen, als: ‘O moeder, lieve moeder mijn! schoone arete dijn, tot stervens toe verslegen,’ enz.

Stond dit boekje geheel op zichzelf, en werd het ons aangeboden eenvoudig als eene romance, waarvan de inhoud en een gedeelte der denkbeelden aan het nieuw-Grieksch ontleend zijn, dan zouden wij geene verdere aanmerkingen maken, maar het stukje gaarne als zoodanig ter lezing aanbevelen. Doch de Dichter zelf geeft ons door zijne inleiding regt, om iets anders te verwachten, of althans onze bedenkingen te laten gelden tegen zijn verder voortgaan op den nu ingeslagen weg. Zijn oogmerk is, meldt hij, om eene afzonderlijke verhandeling over het nieuw-Grieksche volkslied uit te geven, zoodra hij eene meer volledige verzameling van dergelijke zangen zal hebben bijeengebragt en in het Nederduitsch overgezet. Moeten wij nu deze Reis bij nacht beschouwen als eene proeve van de wijze, waarop hij dezen arbeid denkt te verrigten, dan meenen wij daarop gegronde aanmerking te moeten maken. Het is dan niet enkel des Dichters doel, om ons aandoenlijke en treffende, of misschien losse en vrolijke dichtstukjes te leveren, maar ons het nieuw-Grieksche volkslied te doen kennen. Dan kan er, dunkt ons, geene sprake zijn van verre navolging, van omen uitwerking, maar wordt eene zooveel mogelijk getrouwe overbrenging gevorderd. Het is dan niet voldoende, dat men den inhoud dier liederen kenne; ook de vorm, welken dezelve in het oorspronkelijke hebben, dient zooveel mogelijk bewaard te worden, opdat het geheel den Nederlandschen lezer helder voor den geest sta, voor zoo veel dit in

[p. 106]

eene dichterlijke overbrenging mogelijk zij. Daaraan is in dit stukje geheel niet voldaan. Wie hecker's Reis bij nacht gelezen heeft, kent, ja, de geschiedenis van ΗΝϒΚΤΕΡΙΝΗ ΠΕΡΠΑΤΗΣΙΑ, maar het eigenaardige van het oorspronkelijke dichtstuk kent hij niet, dat in den vorm niets heeft van dien, welken de navolger daaraan heeft gegeven. Wat wij derhalve als een bevallig dichtstukje gaarne prijzen, dat behaagt ons veel minder, als wij het beschouwen als eene proeve van een nieuw-Grieksch volkslied. Uit welke van beide oogpunten wil nu de Dichter zijn werk beschouwd hebben? Dat is ons niet geheel duidelijk; het komt ons voor, dat hij zelf tusschen beide heeft gewankeld. Wij beoordeelden daarom liefst het stukje zoo als het daar voor ons ligt, en dan was dat oordeel gunstig; maar wij mogten toch niet nalaten hem te waarschuwen, om niet op dien weg voort te gaan, zoo hij ons het nieuw-Grieksche volkslied wil doen kennen. Met belangstelling zien wij zijnen arbeid te gemoet, zoo het hem gelukken moge, ook in vorm en toon, den geest dezer poëzij weder te geven. Die belangstelling deed ons ook bij de Reis bij nacht niet alleen vragen, wat de Dichter ons heeft geleverd, maar ook, wat hij had kunnen, welligt moeten leveren, wat wij althans bij het voortzetten van zijnen arbeid van hem meenen te mogen verlangen. Tot dien arbeid wenschen wij hem lust en gelegenheid, en ook gaarne de vervulling van zijn verlangen: ‘Mocht het op de plaats zelve zijn!’ dat hij zijnen schat verzamelen kon.