Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1843

La Force.

Deze vreeselijke gevangenis was in oudere tijden een hôtel der Hertogen de la force, een van Frankrijks voornaamste stamhuizen. Destijds ademde alles lust en vrolijkheid in de volste mate rondom deze hoogadellijke heeren; liefde, eerzucht, dicht-, schilder- en toonkunst vlogen als op hunne wenken. Thans is het paleis van rijkdom en grootheid niets anders meer dan een poel van onreinigheid, waar duisternis, verbastering en wanhoop den schepter zwaaijen. Het is niet langer eene voor menschen gebouwde woning; het is eene ijzeren kooi voor wilde dieren. Hier ziet men, tusschen deze akelige muren, eenen gevangene, hoe hij, met zijn aangezigt op den grond liggende, over roof en sluipmoord peinst; daar eenen ander, die, in koortsige beweging, zich in zijne treurige cel onophoudelijk heen en weder keert, als zocht hij eene opening, door welke hij ontsnappen kon; elders een' derde, die een' brullenden schaterlach uitstoot, terwijl hij vol woede krampachtig de vuisten balt. In hunne trekken grimt de woestheid des tijgers; den naam van mensch verdienen zij niet meer, daar zij geen berouw meer kennen! Doch treuriger dan dit alles is, dat zich, in een' nevenkerker, niet mans, niet jongelingen, neen, kinderen bevinden. Ongelukkige wezens! Zij zijn in dezen poel geraakt, sommigen wijl zij vroeg het voorbeeld hunner ouders gevolgd zijn, anderen wijl zij nimmer den zoeten kus eener moeder gesmaakt hebben, de meesten echter wijl zij reeds in hunne jeugd die onzedelijke plaatsen bezocht hebben, waar klucht-

[p. 200]

spel en melodrama hunne lessen van ondeugd en schande tot de geringst mogelijke prijzen uitdeelen. Een van de opzieners der gevangenis, een ernstig man, begaafd met het juiste en bedaarde oordeel, hetwelk de beschouwing van zooveel ellende somwijlen mededeelt, zeide ons:

‘Ik verheug mij, te kunnen zeggen, dat ik met poëzij en schouwburg niets te maken heb; geen tweemaal in mijn leven heb ik een melodrama zien spelen; ook ken ik den naam van niet een' eenigen acteur of actrice. Sedert twintig jaren bevind ik mij binnen deze muren ingesloten, zelf nog meer een gevangen dan alle die, welke ik bewaken moet; desniettemin ben ik even volkomen als iemand dergenen, die het grootste belang in de zaak stellen, met al de misdrijven en misdaden bekend, die in eenig stuk, welk het ook zij, dat op onze schouwburgen den grootsten toeloop heeft, voorkomen. Zoo dikwijls er van deze arme kinderen meer dan gewoonlijk hier gebragt worden, zeg ik tot mijzelven: zij hebben zeker weder de eene of andere groote misdaad op het tooneel zien schitteren; en hierin vergis ik mij nooit. Zoo worden mij b.v., sedert verscheidene onzer uitstekendste schrijvers op den onzaligen inval gekomen zijn, om de eerloosste fielten met geest, bevalligheid, vernuft, fijne manieren, en al wat tot de hoogere beschaving behoort, uit te rusten, dagelijks nette jonge heertjes in zwarte rokken toegevoerd, wier dassen naar den laatsten smaak geplooid zijn, die haarringen dragen, minneverzen op de muren schrijven, en van veroveringen spreken, gelijk de Hertog van caumont de la force, wiens hôtel hun thans tot gevangenis strekt, in vroegere tijden mag gesproken hebben. Ook dit blijft niet zonder werking, wanneer de tooneelspelers de rollen der boosdoeners zoodanig overdrijven, dat zij daarmede pronken en in met bloedbevlekte galeiboeven-dragt fier daarhenen treden. Daarin ligt de oorzaak, waarom ik mijne jonge bandieten doorgaans reeds voor de eerste maal, met lompen en wonden bedekt, tot mij zie terugkeeren. Zij maken ook dan reeds geene verzen meer, maar spreken in de gruwelijkste dieventaal, die immer door heidens en ander geboefte in hunne sluiphoeken uitgedacht geworden is. Maar deze taal is, juist wijl de ondeugd en gemeenheid zich daarin zoo kenmerkend vertoonen, door de schrijvers onzer eeuw opgenonomen, en met opzigt tot haar dialekt, hare chronologie enz. even zoo zorgvuldig bestudeerd geworden, als zij weleer

[p. 201]

de poëzij van karel van Orleans of die van Koning rené bestudeerd hebben. Maar, Mijnheer, hoe beklagelijk is het niet, dat hoogbegaafde mannen, zoo als b.v. victor hugo, de gevaren van zulk eene sophisterij niet hebben ingezien! Aan hem en aan vidocq - deze laatste is er hem nog in voorgekomen - hebben wij te danken, dat boeven-spreekwijzen, zoo als vroeger de dieven naauwelijks gewaagd zouden hebben, elkander in de diepste duisternis toe te fluisteren, thans zonder bedenken of schaamte in gezelschappen naar de mode gebezigd worden. Zij komen bij meest al onze lievelingsschrijvers voor, en vormen in de dramatische tableaus den voornamen inhoud der gesprekken. Men zegt niet meer, dat iemand op den grooten weg vermoord geworden is; neen, het heet: On a fait suer le chêne sous le grand trimart. Ook wordt er geen bloed meer vergoten, maar raisinée. Spreken heet: agiter le chiffon rouge, en de Guillotine is l'abbaye monte-à-regret. De liefhebberij voor dit gruwelijk neologismus is zoo ver gedreven geworden, dat men de minneliedjes der boeven uit de gevangenissen heeft doen opzamelen, om dezelve onder de eerste klassen der maatschappij te doen zingen. Welk een verbasterde smaak, de gemeenste gedachten en voorstellingen als 't ware tot de zijne te willen maken! Ik moet bekennen, Mijnheer, dat zoo iets mij verontwaardigt; maar wat kan iemand als ik daarin anders doen, dan steeds bij de hand te zijn, om al de roovers en moorders op te nemen, die door zulke letterkundige misgeboorten geschapen worden? - Worden bandieten van veertig of meer jaren hier in la Force, die antichambre van het schavot of van de galeijen, binnennengebragt, zie dat doet mij weinig aan: het zijn in de ondeugd verharde menschen, harten van ijzer, die niet meer te breken noch te vermurwen zijn; maar, wanneer men mij misdadigers brengt van nog naauwelijks vijftien jaren, kinderen, die nog onder de roede behoorden te staan, en ik dan hoor, dat het de voorstelling van roof, moord en andere gruwelen op openbare schouwtooneelen geweest is, die hen zoo vroeg op den weg der ondeugd gevoerd heeft, dan bloedt mij, hoe oud en verstaald ik ook ben, het hart in het lijf!’

Wat de goede oude man mij daar gezegd heeft, komt mij voor, de beste geschiedkundige verhandeling te zijn, welke over de hedendaagsche dramatische kunst der Franschen gehouden kan worden.